W 2002 roku z ogólnej liczby 2907,2 tys. spisanych Dolnoślązaków - 2873,9 tys. tworzyło 1066,9 tys.
gospodarstw domowych, w tym 136,9 tys. (12,8%) to gospodarstwa domowe z użytkownikiem gospodarstwa rolnego. Najwięcej gospodarstw z użytkownikiem gospodarstwa rolnego spisano w powiatach: kłodzkim - 9914
(7,2% wszystkich gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego), nieco mniej we wrocławskim - 8527 (6,2%) gospodarstw, trzebnickim - 7320 (5,3%) i we Wrocławiu - 8243 (6,0%). Najmniej takich gospodarstw odnotowano w miastach: Wałbrzych - 856 (0,6%) i Jelenia Góra - 1170 (0,9%) oraz w powiatach: wałbrzyskim 2485 (1,8%) i kamiennogórskim - 2654 (1,9%).
W blisko co ósmym gospodarstwie domowym w województwie przebywała osoba związana z rolnictwem indywidualnym. Najwięcej, tj. 58,9% ogółu gospodarstw domowych, znajdowało się w grupie gospodarstw z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha UR. Wśród nich dominowały gospodarstwa o powierzchni od 1 do 2 ha UR (30,8%), najmniejszą grupę stanowiły gospodarstwa powyżej 100 ha UR (0,7%). Najwięcej gospodarstw wielkoobszarowych znajdowało się w powiatach: wrocławskim - 41 gospodarstw i oleśnickim - 37, po 30 gospodarstw spisano w powiatach:
lwóweckim, lubińskim i średzkim.
Gospodarstwa domowe z użytkownikiem działki rolnej stanowiły 40,1% gospodarstw domowych. Najwięcej spisano ich w powiatach: miasto Wrocław - 4099 (3,0%), kłodzkim 3549 (2,6%), świdnickim 3339 (2,4%) oraz wrocławskim 3070 (2,2%). Najmniej takich gospodarstw odnotowano w miastach: Legnica - 348 (0,3%), Jelenia Góra - 425 (0,3%), Wałbrzych - 480 (0,4%) oraz w powiecie kamiennogórskim - 870 (0,6%).
Najmniejszą (1,0%) grupę gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego stanowiły gospodarstwa z właścicielem zwierząt gospodarskich. Najliczniej gospodarstwa te występowały w powiatach:
kłodzkim - 184 (0,13%), górowskim - 80 (0,06%) i we Wrocławiu -113 (0,08%).
Wykres IX. Struktura gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego
Ogółem I 58,9 I
%
Miasta
%
Gospodarstwa domowe:
■ z właścicielem zwierząt ^ z użytkownikiem działki rolnej □ g^da^twamine^^^'"^°
Zdecydowana większość gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego mieszkała na wsi.
Wśród ogółu gospodarstw domowych na wsi - gospodarstwa związane z rolnictwem stanowiły 39,8%.
Gospodarstwa domowe z użytkownikiem gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha UR na wsi stanowiły 78,4% gospodarstw domowych użytkowników gospodarstw rolnych ogółem w województwie, gospodarstwa domowe z użytkownikiem działki rolnej to 73,7% gospodarstw domowych użytkowników działek rolnych, a gospodarstwa domowe z właścicielem zwierząt gospodarskich - 63,7% gospodarstw domowych właścicieli zwierząt gospodarskich.
Wśród ogółu gospodarstw domowych związanych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego dominowały gospodarstwa czteroosobowe - 22,5%, dwuosobowe - 19,9%, i trzyosobowe - 19,6%; gospodarstwa jednoosobowe to 13,1% tych gospodarstw.
Znaczne różnice w przeciętnej liczbie osób w gospodarstwie domowym występowały w zależności od powierzchni użytkowanego gospodarstwa rolnego i miejsca zamieszkania. W gospodarstwach domowych
-33-użytkujących gospodarstwa rolne o powierzchni od 1 do 5 ha UR przeciętna liczba osób w gospodarstwie wynosiła 3,5 (3,6 na wsi i 3,3 w miastach).
W gospodarstwach domowych użytkowników działek rolnych wskaźnik ten wynosił 3,1 (także na wsi i w miastach).
W gospodarstwach domowych, w których użytkowane były gospodarstwa rolne powyżej 10 ha UR, przeciętna liczba osób wynosiła 4,1 (3,6 w miastach i 4,2 na wsi).
W gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego (działki rolnej) zdecydowanie przeważały gospodarstwa jednorodzinne - 76,6% zbiorowości, (w miastach 80,6% a na wsi 75,3%), w tym jednorodzinne bez osób spoza rodziny - 65,5%. Ten skład rodzinny dominował w najliczniejszej grupie indywidualnych gospodarstwach rolnych, tj. o powierzchni od 1 do 2 ha. Gospodarstwa nierodzinne stanowiły 14,5% gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego. Najmniej liczne były gospodarstwa wielorodzinne (trzy i więcej rodzinne) - 0,5%. Gospodarstwa rodzinne zarówno na wsi jak i w mieście przeważały w indywidualnych gospodarstwach rolnych o powierzchni powyżej 1 ha UR, natomiast nierodzinny skład gospodarstw domowych przeważał w gospodarstwach domowych z użytkownikiem działki rolnej (na wsi - 51,3%
wszystkich wiejskich gospodarstw nierodzinnych, a w miastach - 49,9% miejskich gospodarstw nierodzinnych).
Głową gospodarstwa w gospodarstwach jednorodzinnych, tworzonymi zarówno z krewnymi w linii prostej starszego pokolenia jak i z innymi osobami, była najczęściej osoba z rodziny; tylko w 227 (0,2%) gospodarstwach jednorodzinnych głową gospodarstwa była inna osoba. W większości gospodarstw dwurodzinnych, zarówno w miastach jak i na wsi, głową gospodarstwa był członek rodziny starszego pokolenia - 70,1%, natomiast członek rodziny młodszego pokolenia był głową w 24,8% takich gospodarstw.
Wykres X. Struktura gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego według składu rodzinnego
z właścicielem zwierząt
Gospodarstwa domowe:
z użytkownikiem działki rolnej z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego
issm
54886
jrjüfj nierodzinne | | jednorodzinne dwurodzinne J|j trzy i więcej rodzinne
Spośród 136,9 tys. gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego - 28,0% gospodarstw nie prowadziło produkcji rolniczej, 17,9% to gospodarstwa produkujące wyłącznie na potrzeby własne, 27,2% - głównie na potrzeby własne, a 26,9% to gospodarstwa produkujące głównie na rynek.
Najwięcej gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego prowadziły osoby młode i w średnim wieku (45,5%) oraz osoby młode i w średnim wieku będące we wspólnym gospodarstwie z osobami starszymi (14,6%). Najmniej (2,0%) gospodarstw prowadzili młodzi ludzie będący w jednym gospodarstwie domowym ze starszymi osobami. W prawie we wszystkich pokoleniowych grupach wieku przeważały gospodarstwa domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego. Wyjątek stanowiły osoby starsze, których większość (65,6%) znajdowała się w gospodarstwach domowych z użytkownikiem działek rolnych i były to głównie (34,0%) gospodarstwa nieprowadzące produkcji rolniczej. Liczną (35,9%) grupę osób w gospodarstwach nieprowadzących produkcji rolniczej stanowiły również osoby w średnim wieku.
Gospodarstwa domowe, które prowadzone były przez osoby młode lub w średnim wieku wraz ze starszymi osobami, (odpowiednio 30,9% i 31,2% danej grupy wiekowej), to gospodarstwa produkujące głównie na potrzeby własne. Gospodarstwa produkujące głównie na rynek to najczęściej gospodarstwa domowe, prowadzone przez osoby młode (34,0%) i osoby młode wspólnie z osobami w średnim wieku (30,5%), oraz gospodarstwa domowe ludzi młodych i w średnim wieku będących we wspólnym gospodarstwie ze starszymi osobami (36,4%).
Wśród gospodarstw domowych nieprowadzących produkcji rolniczej - 99,2% posiadało nierolnicze źródło utrzymania, w tym 43,2% utrzymywało się głównie z niezarobkowych źródeł, a 39,7% czerpało dochód z pracy najemnej poza swoim gospodarstwem rolnym (działką rolną).
Gospodarstwa produkujące wyłącznie na potrzeby własne w 73,8% korzystały z nierolniczych źródeł utrzymania, w tym 40,1% głównie z niezarobkowych, a 28,1% z pracy najemnej; jedynie 2,1% takich gospodarstw posiadało rolnicze źródło utrzymania.
W przypadku gospodarstw domowych produkujących głównie na potrzeby własne 59,7% utrzymywało się z nierolniczych źródeł, w tym 31,3% głównie z niezarobkowych, a 24,2% z pracy najemnej; jedynie 4,6%
posiadało rolnicze źródło utrzymania.
Gospodarstwa produkujące głównie na rynek najczęściej deklarowały źródło utrzymania mieszane - - głównie rolnicze (30,9%), w tym dodatkowe dochody (18,4%) czerpały z niezarobkowych źródeł. Rolnicze źródło utrzymania wykazało 23,3% gospodarstw produkujących głównie na rynek, a nierolnicze 18,2%
Wykres XI. Struktura gospodarstw domowych i ludności faktycznie zamieszkałej w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego
według grupy społeczno-ekonomicznej gospodarstwa
Gospodarstwa domowe Ludność
rolnicy i----1 pracujący
'----i na własny rachunek
I---1 pracownicy użytkujący gospodarstwa
!—-i rolne (działki rolne) pracownicy J emeryci («*»] renciści pozostałe(a)
Dominującą gmpą społeczno-ekonomiczną w województwie były gospodarstwa domowe pracowników - - 25,2% gospodarstw domowych ogółem (35,5% w miastach i 22,1% na wsi) oraz emerytów - 24,4%
(21,3% w miastach i 21,4% na wsi). Najmniej liczną zbiorowość stanowiły gospodarstwa domowe utrzymujące się z dochodów z własności - 0,1% (0,1% gospodarstw na wsi i 0,3% w miastach).
Gospodarstwa domowe z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha UR w województwie to w większości gospodarstwa domowe rolników (23,2% gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego) i pracowników (21,6%). Gospodarstwa domowe pracowników użytkujących indywidualne gospodarstwa rolne stanowiły 16,6% tej zbiorowości, a gospodarstwa domowe emerytów - 14,6%.
35
-W gospodarstwach domowych z użytkownikiem działki rolnej i z właścicielem zwierząt gospodarskich najliczniejszą grupą gospodarstw domowych były gospodarstwa domowe emerytów (odpowiednio 30,9% i 36,8%).
Nieco inaczej przedstawiały się udziały grup społeczno - ekonomicznych gospodarstw z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego w zależności od tego czy gospodarstwo znajdowało się w miastach, czy na wsi. Na wsi najwięcej gospodarstw z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego to gospodarstwa domowe rolników (27,0%) oraz gospodarstwa domowe pracowników użytkujących gospodarstwo rolne (18,8%), natomiast w miastach były to gospodarstwa pracowników (33,8%) oraz pracujących na własny rachunek (19,0%).
Wśród gospodarstw domowych z właścicielem zwierząt gospodarskich, tak w miastach jak i na wsi, najwięcej było gospodarstw domowych emerytów (odpowiednio 41,0% i 34,4%), przy czym na wsi drugą pod względem liczebności grupę stanowiły gospodarstwa domowe rencistów (23,2%), a w miastach gospodarstwa domowe pracowników (26,7%). Najwięcej gospodarstw domowych emerytów na wsi odnotowano również w grupie użytkowników działek rolnych (32,0%), natomiast w mieście grupa ta (27,8%) ustępowała jedynie gospodarstwom domowym pracowników (37,9%).
Dla około 60% gospodarstw rodzinnych i tyleż nierodzinnych, w gospodarstwach domowych z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego (działki rolnej), źródło utrzymania było nierolnicze.
Gospodarstwa domowe jednorodzinne utrzymywały się głównie z pracy najemnej poza swoim gospodarstwem rolnym (27,8%) oraz z niezarobkowych źródeł (27,2%). Rolnicze źródło wykazało jedynie 7,7% jednorodzinnych gospodarstw domowych.
Podobnie jak gospodarstwa domowe jednorodzinne deklarowały swoje nierolnicze źródła utrzymania gospodarstwa dwurodzinne, trzy i więcej rodzinne oraz nierodzinne (odpowiednio 62,8%, 60,6% oraz 59,6%), z tym że większa ilość tych gospodarstw (tj. odpowiednio 31,7%, 30,9% i 41,3%) czerpała dochody z niezarobkowych źródeł, a nieco mniej (odpowiednio 26,4%, 25,7%, 10,9%) z pracy najemnej poza swoim gospodarstwem.
Rolnicze źródło utrzymania gospodarstw określiła niemal identyczna liczba gospodarstw dwurodzinnych (3,6%) oraz trzy i więcej rodzinnych (3,7%), a także blisko 12% gospodarstw nierodzinnych.
Mieszane - głównie rolnicze źródło utrzymania deklarowało 9,5% wszystkich gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego, w tym większość gospodarstw (60,0%) dodatkowo utrzymywała się ze źródeł niezarobkowych.
W miastach jak i na wsi przeważało nierolnicze źródło utrzymania gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego (działki rolnej); w miastach dotyczyło ono 82,2% wszystkich gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego (działki rolnej) w miastach, natomiast na wsi nieco mniejszej zbiorowości - 55,9%.
Wykres XII. Struktura gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego według rodzaju gospodarstwa
Ogółem Miasta Wieś
29,9% 8,0%
14,1% 3,6%
34,8%
/l36,9 ^32,4 W
62,1%
82,3% 55,9%
gospodarstwa: ] rolnicze nierolnicze 0 mieszane
W miastach, nierolniczym źródłem utrzymania była głównie praca najemna poza swoim gospodarstwem (35,5%
gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego na wsi) oraz źródła niezarobkowe (31,5%).
Na wsi z pracy najemnej poza swoim gospodarstwem rolnym utrzymywało się 22,1% gospodarstw.
Rolnicze źródło utrzymania w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego (działki rolnej) w miastach deklarowało 3,6%, a na wsi 9,3% gospodarstw.
Spośród wszystkich gospodarstw rolniczych, 84,5% wykazało jednorodne źródło utrzymania, a tylko 18,5% niejednorodne. W gospodarstwach o mieszanym źródle utrzymania 68,1% gospodarstw deklarowało je jako głównie nierolnicze, a 31,9% jako głównie rolnicze.
Wykres XIII. Źródła utrzymania gospodarstw domowych
Ogółem Miasta Wieś
1,7% 5,4%
10,0%
|d43,2%
Ills lllb
21,6%
16,8%
2,0% 5,7%
14,2% /
\39,5%
Nil = iii 58,4
20,3%
Źródła utrzymania gospodarstw nierolniczych:
i=rm , . , z pracy na rachunek własny z wyjątkiem pracy
=_iuij z Pracy najemnej j__ j w swoim gospodarstwie rolnym (działce rolnej)
z emerytury pracowniczej, kombatanckiej i pochodnych
ÜHi z emerytury rolnej I----1 z renty z tytułu niezdolności
I___I do pracy (renty inwalidzkiej) z renty rodzinnej
z zasiłku
dla bezrobotnych | | z innych źródeł
Osoby kierujące gospodarstwami rolnymi byli jednocześnie jego użytkownikiem (97,6% kierujących gospodarstwem rolnym ogółem, w tym 84,1% mieszkało na wsi), przy czym byli to głównie mężczyźni (67,6%).
Kierujący będący współmałżonkiem użytkownika stanowili jedynie 1,3%.
Spośród wszystkich osób kierujących gospodarstwami ponad połowa (56,7%) nie posiadała żadnego wykształcenia rolniczego, kurs rolniczy ukończyło 27,4%, zasadniczą zawodową szkołę rolniczą 7,9%, a średnią szkołę zawodową 6,6%. Wyższe wykształcenie rolnicze zadeklarowało jedynie 1,1% osób kierujących gospodarstwami.