Grupy i typy

M i r e k Franciszek ks. : Elementy społeczne parafji rzymsko­

katolickiej, wstęp do socjologji parafji. Fiszer i Majewski.

Poznań 1928, str. 312.

Z ciekawością bierzemy do rąk książkę pod tym tytułem ; zmęczeni dyskusją o uzasadnienia socjologji, jej zakres, jej podział i metody, witamy z radością studjum, poświęcone kon­

kretnemu zagadnieniu monograficznemu. Grupa religijna, jaką jest parafja, tworzy bardzo wdzięczny temat do opracowania socjologicznego, które, o ile wiem, ks. Mirek podejmuje po raz pierwszy; niezależnie od znaczenia studjum dla poznania cha­

rakterystycznych zjawisk społecznych, zachodzących w obrę­

bie parafji, mamy tu jeszcze ciekawy przykład zastosowania

Ruch I 1929 11

teoretycznych założeń socjologji prof. Znanieckiego do okre­

ślonego wycinka życia społecznego.

Książkę czyta się gładko; autor operuje wcale znacznym materjałem historycznym i kanonistycznym, ponadto wyka­

zuje szerokie oczytanie w teoretycznej literaturze socjologicz­

nej. Mam wrażenie, że to oczytanie teoretyczne zaważyło na książce, w której zagadnienia ogólno-socjologiczne występują na pierwszy plan, a stosunkowo bardzo słabo zarysowało się opracowanie konkretnego materiału. Było to zresztą celowem zamierzeniem autora, który nawet w tytule zaznacza, że nie daje nam socjologji parafji, lecz tylko „wstęp" do niej, oczy­

wiście teoretyczny. Naukę o parafji dzieli autor na dwie za­

sadnicze części: parojkologję ogólną, traktującą o parafji jako o grupie społecznej wedle zasad i metod socjologii teoretycz-nej, a następnie parojkologję systematyczną, która miałaby traktować o poszczególnych rodzajach parafij, jak wielko-wiejskiej i miejskiej, robotniczej, wielko-wiejskiej, szpitalnej, wojsko­

wej, szkolnej, misyjnej itd., z uwzględnieniem poszczególnych sytuacyj społecznych, właściwych każdemu z tych rodzajów (str. 286). W tej parojkologji systematycznej, którą autor za­

mierza w przyszłości opracować, mieściłyby się takie zagad­

nienia, jak prasa parafialna, parafialne domy ludowe, biblio­

teki, czytelnie, kino i teatry, dalej różne sposoby indywidu­

alizacji styczności z poszczególnemi stanami i zawodami, a więc znaczenie wizyt parafjalnych, rekolekcyj zamkniętych, stanowych, doboru odpowiedniego typu organizacyjnego dla poszczególnych rodzajów członków grupy parafialnej; dalej sposoby uniwersalizacji styczności, jak misje, pielgrzymki, procesje parafjalne i międzyparafjalne, metoda adaptacji uro­

czystości grup państwowych czy zawodowych dla propagandy katolicyzmu, zagadnienie języka narodowego jako narzędzia styczności, wreszcie zagadnienie doboru środków styczności przy grupie parafialnej liczbowo wielkiej, jak instytucje ka­

plic pomocniczych i kościołów filialnych, doboru środków styczności w grupie parafialnej ekonomicznie zamożnej lub ubogiej, dobór ich przy grupie parafjalnej, mającej przeważną część ludności stałej lub gminnej, dla kościoła wrogiej lub przyjaźnej (str. 183). Opracowanie tych zagadnień jest bardzo pożądane i przyniesie niewątpliwie dużo ciekawych wyników ; musimy się jednak przyznać, że sądząc po tytule książki, oczekiwaliśmy ich już w obecnym tomie; stąd też i zawód, że zamiast konkretnej analizy socjologicznej mamy znów do czynienia z teoretyzowaniem, które nie zbliża nas do istoty

rzeczy tak, jakby to uczynić mogła systematycznie opraco-wana typologja.

Tom obecny poświęcony jest parojkologji ogólnej. Jest to, wedle określenia autora: „socjoloja teoretyczna, ale o zakre­

sie ograniczonym przedewszystkiem do parafji, jako lokal­

nej i empirycznej strony Kościoła katolickiego, a następnie do innych zagadnień społecznych, związanych z Kościołem, jako przyrodzoną grupą społeczną" (str. 286). Mamy cały sze­

reg zastrzeżeń co do tej definicji. Przedewszystkiem, nie można nauki teoretycznej ograniczać do pewnej sfery zjawisk, lecz jedynie można wziąć za przedmiot badania określony zakres zjawisk, lub też w wykładzie teorji po­

sługiwać się przykładami, zaczerpniętemi z jednego tylko zakresu; następnie nie można ograniczać się przedewszyst­

kiem do parafji, aby następnie uwzględniać inne zagadnienia;

parafja jako lokalna i empiryczna strona Kościoła nie ma war­

tości pojęciowej i pojęcie Kościoła jako przyrodzonej grupy społecznej prowadzi do nieporozumień. Książka jest w ukła­

dzie jaśniejsza, niż definicja: autor wykazuje, że grupa para­

fjalna jest grupą społeczną i że można ją rozpatrywać tak, jak każdą inną grupę, z punktu widzenia teorji socjologji.

Na pracy zaciążył silny wpływ teorji prof. Znanieckiego, co zresztą autor bardzo wyraźnie zaznacza. Odnosimy wraże­

nie, że wpływ ten niezawsze był korzystny, zwłaszcza tam, gdzie autor pomieszał zagadnienia filozoficzne z socjologicz­

nemu Typowym przykładem może być określenie zadania ni­

niejszej książki jako „wykrycie elementów koniecznych do zaistnienia parafji w świadomości obserwatora z zewnątrz i w świadomości członków parafji" (str. 12) ; niema tu zagad­

nienia socjologicznego, tak samo jak w pytaniu „w jaki spo­

sób jakieś indywiduum społeczne, np. Jan, dochodzi do świa­

domości, że jest kapłanem — proboszczem" (str. 121). Pomie­

szanie zagadnień ściśle socjologicznych z psychologicznemi i ideologicznemi byłoby, jak się zdaje, konsekwencją teorji Znanieckiego.

Niezależnie od podstaw teoretycznych, które warunkują rozwój myślowy książki, mamy do czynienia z nieścisłem oznaczeniem granic tematu: autor częstokroć z zagadnienia życia społecznego w parafji przechodzi do innych zagadnień socjologicznych, łączących się z życiem Kościoła. Otóż nie­

wątpliwie celibat jest bardzo ciekawem zjawiskiem, które możemy rozpatrywać socjologicznie, ale nie ma on związ­

ku z socjologią parafii i bezżeństwo obowiązuje copraw-da proboszczów, ale nie jako zwierzchników parafji, lecz z ty­

11*

tułu otrzymanych święceń ; możnaby jedynie badać z naszego punktu widzenia odmienne ukształtowanie się stosunków księ­

ży celibarjuszy i żonatych (np. unickich) w obrębie parafji.

Książka ks. Mirka ma niewątpliwą zasługę zwrócenia uwagi na zagadnienia socjologiczno-religijne. Podejście teore­

tyczne do problemu wydaje nam się niewłaściwe i mało płod­

ne ; być może, że stosując poglądy Wiesego, traktując parafję jako układ stosunków, badając procesy społeczne, dokonu­

jące się w jej łonie, doszedłby autor do lepszego ujęcia całości, zwłaszcza, że wówczas zagadnienia ideologiczne i psycholo­

giczne możnaby łatwo wyodrębnić i traktować osobno. Tym­

czasem z ciekawością oczekiwać będziemy wykładu parojko-logji systematycznej, która przyniesie nam niewątpliwie ma­

terjał i wyniki daleko ciekawsze i przedewszystkiem kon-kretniejsze od rozważań teoretycznych.

Prof. Jan St. B y s t r o ń (Kraków).

A n d e r s o n Nels: The Hobo. The sociology of the homeless man. Univ. of Chicago Press. Chicago, 1928.

B e r n a r d Jessie : Political leadership among North American Indians. The amer. journal of sociology. Vol. 34. Nr. 2. Chicago, Univers. of Chicago Press, 1928, str. 296—315.

B e r n a r d L. L.: The family in modern life. Internat. journal of ethics. Vol.

38. Nr. 4. Chicago, 1928, str. 427—442.

B e r u f s w ü n s c h e u. Zukunftspläne der Jugend an höheren Schulen.

Hrsg. v. Theodor Friedrich u. Wold. Voigt. Breslau, Hirt, 1928, str.

406 (15 mk.).

B u t t e r w o r t h J. E.: The parent-teacher association a its work. London, Macmillan, 1928.

C1 a u s s Max : Das politische Frankreich vor d. Kriege. (Probleme d. Staats-u. Kultursoziologie H. 4). Karlsruhe, G, Braun, 1928, str. X + 162.

C r o f t s M. J. : Women under english law. London, Butterworth, 1928.

D e s d e v i s e s du D é s e r t G.: Le citoyen représentant du peuple. Coutan-ces, 1928. Belleè, str. 144.

F e d o t o f f G . P . : T h e Russian church since the revolution. London, S . P . C. K , 1928, str. 96.

G e i s m a r E d u a r d : Sören Kierkegaard. T l . 3. Lebensphilosophie. Göttingen, Vandenhaeck & Ruprecht, 1928, str. 251—346 (3,50 mk).

H a u f f Lilly : D e r Lette-Verein in d. Geschichte d. Frauenbewegung. E i n e Chronik. U n t e r M i t a r b . v. E. Lindner. Berlin, Jastrow, 1928, str. 447 (10,50 m k ) .

H i p p e l E r n s t v. : D e r französische Staat d. Gegenwart. Breslau, H i r t , 1928, str. 160 (3,50 m k ) .

165 J o h n s o n Claudius O. : Carter Henry Harrison, political leader. Chicago,

Univ. of Chicago Press, 1928, str. 319.

K e l l e r Adolf: Die Kirche u. die soziale Arbeit (Bericht d. Generalsekre­

tärs d. Sozialwissenschaftl. Inst.). Zürich, 1927, str. IV + 75.

K e s s l e r Harry Graf. : Walther Rathenau. Sein Leben u. sein Werk. Berlin

—Grunewald, Klemm, 1928, str. 379 (8 mk).

K l e i n p a u l Johannes: Die vornehmsten Korrespondenten d. deutschen Fürsten im 15. u. 16. Jahrhundert. Leipzig, Klein, 1928, str. 41 in 4^o ( 5 , - mk).

K n e i p Rudolf: Vom Wandervogel zum Jugendbund. Mittweida, Selbstver­

lag, 1928, str. 64.

K u p k y Oskar : The religious development of adolescents based upon their-literary production. New-York, Macmillan, 1928, str. 145.

L a n d i s Benson Y. : Hankbook of rural social resources. Univers. of Chicago Press, Chicago, 1928.

L e v o n i a n L.: Moslem mentality. A discussion of the presentation of Chri­

stianity to Moslems. London, Allen & Unwin, 1928, str. 246.

L o o n t i e n s C.: Le symbolisme des sociétés secrètes. 3. éd. Ostende, 1927, stron 72.

M a g u i r e Edward R. : The group-study plan. Introd. by Harry Lloyd Mil-ler. New-York, Scribner, 1928, str. 221.

M a 1 o n e C. : Das neue China u. seine sozialen Kämpfe. Uebersetzung u.

historisch-polit. Einleitung v. Fr. J. Furtwängler. Berlin, Verlagsge-sellschaft d. Allgemeinen Deutschen Gewerkschaftsbundes, 1928, stron

160 (5,— mk).

M a r x Karl als Denker, Mensch u. Revolutionär. Ein Sammelbericht, hrsgb.

v. David Borissowitsch Rjazanow. Wien, Verlag f. Literatur u. Politik, 1928, str. 163 (3,50 mk).

M e n n e v é e R.: L'organisation antimaçonnique en France de 1900 à 1928.

Paris, Dubois & Bauer, 1928, str. 108 in 40 (10 fr).

M i l l e r A. : Der Staatsbürger. 4. Auflg. Durchges. u. ergänzt v. Oehler.

Trier, Lintz, 1928, str. VIII + 223 (3,50 mk).

O g b u r n William F. a. G r o v e s Ernest R. : American marriage a. family relationship. Univers. of Chicago. Press. Chicago, 1928.

R a n k Otto : Gestaltung u, Ausdruck d. Persönlichkeit (Grundzüge e. gene-tischen Psychologie. 2). Wien, F. Deuticke, 1928, str. V + 104, 5,— mk).

R e a d C. Stanford : The struggles of male adolescence. New-York, Dodd

& Mead, 1928, str. 147.

R i e g e Paul : Die Polizei aller Länder in Wort u. Bild. Dresden, Metro-Verlag, 1928, str. 415 in 40 (25 mk).

R o c h a . L. : Nouveaux riches et nouveaux pauvres. Paris, „La pensée fran-çaise", 1926, str. 72 (4 fr).

R o m b a c h Joseph: Das soziale Verhalten d. Siebenjährigen. Zeitschrift f.

angewandte Psychologie. Bd. 30. H. 5/6. 1928, str. 369—429.

S c h m i d t Otfried : Die ostfriesischen Fehngesellschaften. Eine Untersuchung ihres Wesens u. ihrer Organisation. Aurich: Dunkmann, 1928, str. VIII + 158 (3,60 mk).

S c h w a h n Fritz: Von Ebert bis Hindenburg. 10 Jahre Deutscher Republik.

Leipzig, Koch, 1928, str. VI + 361 (4,50 mk).

S c h u r h a m m e r George : St. Francis Xavier, the apostle of India a Japan.

Transl. by Frank J. Elbe. St. Louis, Herder, 1928, str. 329.

S p i n k a Matthew: The church a. the russian revolution. New-York, Mac­

millan & Co., 1928, str. 342.

T y m i e n i e c k i Kazimierz: Społeczeństwo Słowian lechickich. (Ród i ple­

mię). Lwowska Bibljoteka Slawistyczna. Tom VI. Lwów, K. S. Ja­

kubowski, 1928, str. XII + 260.

W a l l a c h Richard : Das abendländische Gemeinschaftsbewusstsein im Mit­

telalter. Leipzig, Teubner, 1928, str. IV + 58 (2,40 mk).

W h i p p l e T. K. : Spokesmen. Modern writers a. american life. London, Appleton, 1928, str. 286.

W h i t e E. M.: The girl voter. The sociological review. Vol. XX. Nr. 4.

London, 1928, str. 265—273.

W i t t e Johannes : Mê Ti. Der Philosoph der allgemeinen Menschenliebe u.

sozialer Gleichheit in China. Leipzig, Hinrichs, 1928, str. 56 (2,40 mk.).

W h i t n e y Edson L. : The American Peace Society. A centennial history.

Washington, Amer. Peace Soc, 1928, str. 360.

VI. Wytwory społeczne.

A l l e n Eric W.: Printing for the journalism. A handbook for reportes, edi­

tors a. studens of journalism. New-York, Knopf, 1928, str. 207.

B a u m e r t D. Paul: Die Entstehung des deutschen. Journalismus. Eine sozialgeschichtliche Studie. München—Leipzig, Duncker & Humblot, 1928, str. 100 (2,80 mk).

B e n n r u b i Isaac : Philosophische Strömungen d. Gegenwart in Frankreich.

Leipzig, Meiner, 1928, str. VIII + 530 (28 mk).

B e r g e r Arthur: Die Jagd aller Völker im Wandel d. Zeit. Lfg. ¹/² , str. 192 in 4⁰. Berlin, Parey, 1928.

Le B o n Gustavo : Las primeras civilizaciones. Trad. par Miguel López Ato-cha. Madrid: Aguilar, 1928, str. 653.

De C i c c o Antonio : America ed Italia. Libro di coltura fascista. L'italiano di Mussolini. Lanciano, Carosello & Valerio, 1927, str. 86.

D i a m o n d Herbert Maynard : Religion a. the commonweal. New-York, Harper, 1928, str. 328.

G r i s p i g n i Filippo : Introduzione alla sociologia criminale. Oggetto e na­

tura della sociologia criminale. Il metodo. Il concetto sociologico della criminalita. Torino, Unione tip. ed. torinese, 1928, str. 192 (Ir).

H a y Alexander R. : The Indians of South America a. the Gospel. New-York, Revell, 1928, str. 167.

H y a m s o n Albert M. : Palestine old ą. new. London, Methuer, 1928, str. 300.

I o r g a N. : Essai de synthèse de l'histoire de l'humanité. Vol. I I I . Epoque moderne. P a r i s , Gamber, 1928, str. 528.

J a h r b u c h d . T a g e s p r e s s e . J h r g . I . Berlin, Duncker, 1928, str. X V + 354 + 46. (12 m k ) .

M e y n e n O t t o D r . u . R e u t e r F r a n z D r . : Die deutsche Zeitung. Wesen u . W e r d e n . München—Leipzig, Duncker & H u m b l o t , 1928, (5 mk, opr.

6,50 m k ) .

M i n n a e r t P a u l : Les institutions et le droit de l'empire des Incas. Con-férences faites en 1927 à la societé Américanistes de Belgique. Ostende, La F l a n d r e bibliophile, 1928, str. 64, in 40.

R o s e n t h a l J a c q u e s : Zeitungen u. Relationen d. 15. bis 18. J a h r h u n d e r t s . Mit einer Einleitung v. K a r l d'Ester. München, Rosenthal, 1928, stron V I I I + 146 in 4° (3 m k ) .

S a u e r w e i n J u l e s : Das W e s e n des Journalismus. „ N o r d u . Süd". Bd. 51.

H. 7. 1928, str. 591—606.

S c h i r m u n s k i V i k t o r : Die deutschen Kolonien i n d . U k r a i n e . Geschichte, Volkskunde. Moskau, 1928, str. 161.

S t e g m a n n v . P r i t z w a l d K u r t : Sprache u . Persönlichkeit. D e r Sinn komparativischer Personalbezeichnungen. Jena, F r o m m a n , 1927, str. 23.

S t u a r t Graham H e n n y : L a t i n America a . the United States. (Century political science ser). New-York, Century Co., 1928, str. 473.

T h o m a s Alfred : T h e new paganism, a. other present day perils a. problems.

London, Scott, 1928, str. 142.

T h o m p s o n James W. : Feudal Germany. Chicago, Univers. of Chicago P r e s s , 1928, str. X X I I I + 710.

W i l h e l m R i c h a r d : Geschichte d . chinesischen Kultur. München, Bruck-mann, 1928, str. V I I I + 300 (9 m k ) .

W i n t h u i s J. : Zweigeschlechterwesen. Forschungen z. Völkerpsychologie, hrsg. v. R. T h u r n w a l d . Bd. V. Leipzig, C. L. Hirschfeld, 1928, str. X I I + 297.

W o r k Monroe N a t h a n : A bibliography of the Negro in Africa a. America.

New-York, Wilson, 1928, str. 719.

Z i m m e r m a n n W a l t e r : Die englische Presse z. Ausbruch d. Weltkrieges.

Charlottenburg, Hochschule u. Ausland, 1928, str. 269 (15 m k ) .

Z u c k e r Friedrich : Syneidesis-Conscientia. E i n Versuch z. Geschichte d.

sittl. Bewusstseins im griech. u. im griech.-röm. Altertum. (Rede Univers.

J e n a ) . Jena, G. Fischer, 1928, str. 42.

VII. Varia.

A d l e r Alfred u. F u r t m ü l l e r Carl: Heilen u. Bilden. Ein Buch d. Er-ziehungskunst f. Aerzte u. Pädagogen, 3. neub. Auflg. redig. v. E. Wex-berg. München, Bergmann, 1928, str. VIII + 355 (14 mk).

Bartlett Harriet M. : The social survey a. the charity organization move­

ment. American journal of sociology. Vol. 34. Nr. 2. Chicago, Univers.

of Chicago Press, 1928, str. 330—346.

B e n o i s t Charles: Le lois de la politique française. Paris: Fayarol, 1928, str. 319 (5 fr).

C h i t t e n d e n Russel Henry : History of the Sheffield Scientific School of Yale-University, 1846—1922. Vol. 1, 2, New-Haven; Conn, Yale, 1928, stron 628.

C h u r c h i l l Stella : Health services a. the public. London. Douglas, 1928, stron 276.

D o l c h Joseph : Das Elternrecht. (Philosoph. u. pädagog. Arbeiten. Bd. IV.

H. 7). Langensalza: Beyer, 1928, str. X + 194.

G e s e l l Silvio : Der abgebaute Staat. Leben u. Treiben in einem gesetz- u.

sittenlosen hochstrebenden Kulturvolk. Berlin—Friedenau, Burmeister, 1927, str. 96.

O ' G r a d y John : An introduction to social work. (Century Catholic College texts). New-York, Century Co., 1928, str. 408.

H e y d e Ludwig : Abriss der Sozialpolitik. 5. verb. u. erg. Aufl. Leipzig, Quelle & Meyer, 1928, str. 159.

I n t e r n a t i o n a l H a n d b o o k of child care a. protection. State a. volun­

tary effort for the welfare of the child troughout the world. Comp. by Edw. Fuller. London—New-York, Longmans, 1928, str. 660.

K e l s o Robert, Wilson : The science of public welfare. New-York, Holt, 1928, str. 440.

K i n i o r s k i Władysław: W służbie ziemi. Refleksje rolnika na posterun­

kach publicznych. Warszawa, Gebethner & Wolff, 1929.

L o m b a r d o Radice G.: La reforma escolar italiana. Trad. y prolego de M. V. Jiménez. Madrid, Ed. de la Lectura, 1927, str. XII + 281.

R i c h a r d Gaston : Statistique électorale et statistique morale. Revue internat.

de sociologie. Vol. 36, Nr. 5/6. Paris, 1928, str. 293—296.

R o u t z a h n Mary S. a. R o u t z a h n Evart G.: Publicity for social work.

New York, Russel Sage Foundation, 1928, str. XVIII + 392.

S c h 1 u n d Erhard : Die katholische Aktion. Materialien u. Akten. Mün­

chen, Kösel & Pustet; 1928, str. 142 (4,50 mk).

T r o t s k y Leon : The real situation in Russia. Transl. by Max Eastman.

New York, Harcourt, 1928, str. 389.

V i 11 a r s Louis : Erreur sociale et peril nationale. Eugénique et néomal­

thusianisme. Porrentruy, „Ed. Jurasiennes", 1928, str. 82.

W dokumencie Przegląd piśmiennictwa RPEiS 9, 1929, z. 1 (Stron 161-168)