Ilustracja procesu tworzenia pracy naukowej

Tytuł Spis literatury Wnioski Oświadczenia i podziękowania Autorzy Streszczenie Wprowadzenie Część główna

Wybór tematu badań

Przegląd literaturowy Ustalenie stanu badań

Sformułowanie hipotez Projekt badań

Poszukiwania i pomiary Analiza danych

Interpretacja rezultatów Publikacja, raport itp.

Zdefiniowanie problemu

Arkadiusz Liber

Publikacja naukowa jest bardzo ważną częścią badań naukowych. W niej autorzy pre-zentują otrzymane rezultaty. Za pośrednictwem publikacji informują innych o przedmiocie swoich badań i osiągniętych rezultatach. Bez publikacji rezultaty pozostają nieznane. Pisanie dobrej pracy naukowej jest procesem wymagającym nie tylko posiadania ciekawych rezul-tatów badań czy dobrej znajomości tematu, ale jest również procesem wymagającym dużej staranności i uwagi. Szczególnej staranności i uwagi wymaga pisanie i publikacja pracy, któ-ra nie zawiektó-ra wad pktó-rawnych i etycznych.

3. Pisemna praca naukowa i jej autorstwo

Bezpieczeństwo prawne i etyczne pracy naukowej zaczyna się już od samego początku pro-cesu twórczego, w wyniku którego powstaje praca pisemna. Na każdym etapie prowadzenia badań naukowych może nastąpić naruszenie prawa lub zasad etycznych, które w postaci pi-semnej zostanie utrwalone i opublikowane.

Problem zaczyna się od tego, iż nie każda praca nazwana naukową musi być utworem w rozumieniu prawa. Przykładem może być na przykład tekst wygenerowany automatycz-nie. Badania prowadzone w zakresie automatycznego generowania tekstów naukowych (na przykład projekt SCIGEN (An Automatic CS Paper Generator: http://pdos.csail.mit.edu/sci-gen/) pokazują, iż automatycznie wygenerowany tekst publikacji może pozytywnie przejść proces recenzji i zostać opublikowany w znanym czasopiśmie lub wygłoszony na konferencji (http://pdos.csail.mit.edu/scigen/sharif_paper.pdf, Zakładka pod tytułem „Other SCIgen suc-cesses” w serwisie: http://pdos.csail.mit.edu/scigen/).

3.1. Pisemna praca naukowa jako utwór o indywidualnym charakterze

twórczym

Pisemna praca naukowa jest utworem w sensie prawa autorskiego [21] jeżeli posiada łącznie następujące cechy:

• jest rezultatem pracy człowieka,

• posiada indywidualny charakter twórczy,

• ma postać umożliwiającą zapoznanie się z nią przez inne osoby niż twórca.

Wymóg, iż pisemna praca naukowa jest wytworem pracy człowieka lub zespołu ludzi jest kluczowy dla jej ochrony i oceny. Jednak dopiero indywidualny charakter twórczy takie-go dzieła powoduje, iż staje się ono przedmiotem ochrony prawnej. Indywidualny charakter twórczy jest też kluczową podstawą oceny naukowej wartości pracy. Precyzyjne zdefiniowa-nie indywidualnego charakteru twórczego jest bardzo trudne. Charakter taki jest wynikiem połączenia działalności kreacyjnej o charakterze intelektualnym z efektami oryginalności, nie-powtarzalności i braku wiernego odpowiednika w zakresie osiągniętego rezultatu. Pisemne prace naukowe z reguły mają na celu upowszechnienie rezultatów badań co powoduje, że naturalnym dążeniem autorów jest pisanie ich w sposób czytelny i zrozumiały.

3.2. Autorstwo pisemnej pracy naukowej

Z powstaniem utworu w sensie prawa autorskiego związany jest autor. Zgodnie z regulacja-mi zawartyregulacja-mi w zapisach ustawowych [21] generalnie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, za autora utworu, jakim jest pisemna praca naukowa, uznaje się twórcę, jeżeli spełnione są na-stępujące warunki:

• twórca jest osobą fizyczną, • twórca wniósł twórczy wkład.

Występują tu dwa ważne wyjątki związane z niektórymi utworami zbiorowymi i progra-mami komputerowymi wykonywanymi w ramach stosunku pracy.

Autorstwo nie zależy od spełnienia jakichkolwiek dodatkowych warunków i jest nieza-leżne od zdolności twórcy do czynności prawnych (na przykład rejestracji, zgłoszenia, opła-ty itp.) [21]. W przypadku pisemnych prac naukowych domniemywa się, iż autorami prac są osoby, których nazwiska w tym charakterze zostały uwidocznione na egzemplarzach dzieła, lub których autorstwo podane zostało do publicznej wiadomości w związku z rozpowszech-nianiem utworu. Domniemanie autorstwa jest prawem wzruszalnym i może być obalone. Do obalenia domniemania autorstwa wystarczy dowód przeciwny w postaci wykazania, iż domniemany autor nie jest twórcą utworu. Przypisanie sobie autorstwa cudzego dzieła lub jego fragmentów jest przedmiotem plagiatu.

3.3. Autorstwo prac realizowanych przez wielu twórców

Wiele prac naukowych powstaje w zespołach. W naturalny sposób powstaje dzieło na ba-zie cząstkowych wkładów pracy poszczególnych osób biorących udział w jego tworzeniu. Za autorów pisemnej pracy naukowej przyjmuje się osoby wymienione w tym charakterze na egzemplarzach utworu. Sytuacje, w których nie ma nazwisk autorów na egzemplarzach pisemnej pracy naukowej są stosunkowo rzadkie. W przypadku ich braku stosuje się ogólne zasady domniemania autorstwa - na przykład podanie nazwisk autorów do publicznej wia-domości w związku z rozpowszechnieniem pracy. Aby praca uznana została za współautor-ską muszą być spełnione jednocześnie następujące warunki:

• praca jest rezultatem działalności przynajmniej dwóch osób,

• każda z osób wnosi do pracy wkład o indywidualnym charakterze twórczym, • konieczna jest współpraca i porozumienie autorów w tworzeniu wspólnego dzieła. W efekcie współdziałania autorów powstać może dzieło o charakterze rozłącznym lub nie-rozłącznym (charakter nierozłączny lub spleciony), W przypadku pracy naukowej rozłącznej możliwe jest wyodrębnienie niezależnych wkładów każdego z autorów i samodzielna eks-ploatacja takiego wkładu.

Oprócz prac o charakterze rozłącznym i nierozłącznym wyróżnia się tak zwane prace po-łączone i prace zbiorowe (ryc. 3). Praca naukowa połączona musi spełniać warunki:

• składa się przynajmniej z dwóch prac,

• wszystkie prace składowe stanowią samodzielne utwory, • przynajmniej dwie prace utworzone są przez różnych autorów, • prace zostały połączone w celu wspólnego rozpowszechnienia.

Arkadiusz Liber

57 Prace zbiorowe powstają z części wykonanych przez poszczególnych autorów przez ich połączenia w całość w wyniku działalności redaktorskiej. Przykładami takich prac są na przy-kład encyklopedie, słowniki, roczniki itp.