Infrastruktura techniczna

Rozwinięta infrastruktura techniczna, a zwłaszcza transportowa, stanowi waru-nek konieczny rozwoju gospodarczego. Od poziomu wyposażenia w poszczegó-lne elementy infrastruktury technicznej w dużym stopniu zależy atrakcyjność inwestycyjna obszaru i poziom życia mieszkańców.

2.4.1. Infrastruktura drogowa

Uwarunkowania historyczne spowodowały, że w powiatach przygranicznych województwa lubelskiego asymetria w gęstości linii kolejowych i dróg jest wię-ksza niż na pozostałych obszarach kraju. W skali całego województwa długość dróg o nawierzchni twardej jest prawie 17 razy większa niż tras kolejowych (w Polsce - 12,5). Głównym środkiem transportu jest więc samochód.

Przez region przebiegają ważne transkontynentalne szlaki komunikacyjne łączące Europę Zachodnią i Wschodnią (ryc. 28). Nie należy jednak przeceniać dotychczasowej roli tych szlaków dla rozwoju regionu przygranicznego. Raporty przygotowywane w ramach programu ESPON wskazują na peryferyjne

położę-W ramach sieci drogowej powiatów przygranicznych zasadnicze znaczenie mają szlaki krajowe:

• nr 2 (E30) - Berlin-Warszawa-Terespol-Moskwa, • nr 12 (E373) - Berlin-Lublin-Dorohusk-Kijów,

• nr 17 (E372) - Warszawa-Lublin-Hrebenne-Lwów-Odessa, • nr 19 - Białystok-Lublin-Rzeszów.

Droga krajowa nr 2 tworzy fragment paneuropejskiego korytarza transporto-wego. Jest to najważniejszy szlak na terenie powiatów przygranicznych wojewó-dztwa lubelskiego. Stanowi on oś rozwoju powiatu bialskiego, co jest odzwier-ciedlone w parametrach ekonomicznych gmin, przez które przebiega. Zgodnie z Planem zagospodarowania przestrzennego województwa lubelskiego (2002) w przyszłości droga ta ma zostać zastąpiona autostradą A2.

Droga krajowa nr 12 z Lublina do przejścia granicznego w Dorohusku, sta-nowiąca fragment magistrali Berlin-Kijów, ma zostać przebudowana do para-metrów drogi ekspresowej (podobnie jak drogi nr 17 i 19). Ze względu na wiel-kość ruchu towarowego oraz osobowego stanowi ona ważny stymulator rozwoju gmin powiatu chełmskiego. Droga krajowa nr 17, będąca główną osią rozwoju dla powiatu tomaszowskiego, biegnie od Warszawy poprzez Lublin, Tomaszów Lubelski do Lwowa. Wraz z trasą nr 7 droga nr 17 tworzy szlak łączący Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym tzw. „Via Intermare". Działania Polski i Ukrainy zmierzają do nadania jej rangi szlaku międzynarodowego.

Droga krajowa nr 19 z Białegostoku, przez Międzyrzec Podlaski i Lublin, do Rzeszowa przebiega przez zachodnią część powiatu bialskiego. Jej znaczenie polega głównie na spajaniu północno-wschodniej Polski z pozostałymi obszara-mi tzw. „Ściany Wschodniej". Podpisana przez obszara-ministrów transportu Litwy, Polski, Słowacji i Węgier „Deklaracja Łańcucka" i związane z nią działania mogą w niedalekiej przyszłości zwiększyć znaczenie tej trasy (Friedberg 2006).

Drugorzędne znaczenie dla rozwoju powiatów przygranicznych województwa lubelskiego mają pozostałe drogi krajowe:

a nr 63 - północna granica państwa-Węgorzewo-Giżycko-Siedlce-Radzyń Podlaski-Sławatycze,

• nr 68 - odgałęzienie drogi nr 2 do drogowego przejścia granicznego dla ruchu towarowego w Kukurykach,

• nr 74 - Sulejów-Kielce-Hrubieszów-Zosin, • nr 82 - Lublin-Włodawa.

Przybliżona długość poszczególnych odcinków dróg krajowych znajdujących się na terenie powiatów przygranicznych województwa lubelskiego to: nr 2 75 km, nr 12 55 km, nr 17 45 km, nr 19 20 km, nr 63 40 km, nr 74 -40 km, nr 82 - 35 km.

KUaURYKI .TERESPOL .TERESPOL tiała Podlaska WATYCZE DOROHUSK PDOROHUSK Fabry CZI ZOSIN HREBENNE WREBENNE Międzyrzec Pf Włodawa miasto * city granica państwa State border granice powiatów district border drogi krajowe i wojewódzkie

sidle and voivodship roads

__ linia kolejowa

raitway line

przejście graniczne:

trontier crossmg point

drogowe oTERESPOL

roao

Й Г "TERESPOL

40 km

Ryc. 28. Sieć komunikacyjna powiatów przygranicznych województwa lubelskiego Opracowanie własne.

Communication network in the districts of the border-adjacent area of Lublin province Own elaboration.

Gęstość sieci dróg krajowych regionu można uznać za wystarczającą z perspe-ktywy jego wewnętrznych potrzeb komunikacyjnych i połączenia z innymi regionami, chociaż na tle województwa lubelskiego oraz kraju wskaźniki gęstości są wyraźnie niższe. Podstawowym problemem są pozostałe kategorie dróg i jakość ich nawierzchni. Gęstość dróg gminnych i powiatowych w badanych siedmiu powiatach stanowi nieco ponad 75% przeciętnej dla kraju. Ich dalsza rozbudowa, modernizacja i dostosowanie do standardu nośności nawierzchni 11,5 t/oś pozostają jednak w większości przypadków kwestią nieokreślonej przyszłości (Friedberg 2006). Szybkiej poprawy można oczekiwać tylko w przy-padku tych dróg, które w planach rozbudowy infrastruktury drogowej kraju mają stać się elementami sieci autostrad i dróg ekspresowych.

0 nawierzchni gruntowej. Aby uzyskać pełny obraz sytuacji, oprócz gęstości sieci oraz jakości nawierzchni należy także wskazać na obciążenie ruchem osobowym 1 towarowym, które w tej części Polski jest niższe niż przeciętne dla kraju (Fried-berg 2006).

Tabela 5. Gęstość dróg gminnych i powiatowych w powiatach przygranicznych województwa lubel-skiego w porównaniu d o województwa i Polski [km/100 km2].

Obszar Drogi o nawierzchni twardej Drogi o nawierzchni twardej ulepszonej Drogi o nawierzchni gruntowej Powiaty przygraniczne woj. lubelskiego 51,2 49,6 48,7

Województwo lubelskie 59,7 56,2 44,9

Polska 66,7 58.3 40,6

Źródło: BDR 2006.

Stan techniczny szlaków komunikacyjnych na obszarze powiatów przygrani-cznych, podobnie jak w całym kraju, pozostawia wiele do życzenia. Relatywnie najlepszą jakością odznaczają się drogi krajowe i wojewódzkie, które dzięki środ-kom z budżetu państwa oraz wsparciu finansowemu z UE są systematycznie modernizowane. Jednostki administracyjne szczebla powiatowego i gminnego posiadają znacznie mniejsze możliwości inwestycyjne w tym zakresie, w związku z tym remonty lub przebudowy dróg niższej rangi są rzadkie i często tylko dora-źne. Wiele dróg lokalnych jest w stanie, który uniemożliwia ich właściwe użyt-kowanie. Dotyczy to głównie łączących małe miejscowości dróg o niskim natę-żeniu ruchu kołowego. Stan techniczny dróg, zwłaszcza krajowych i wojewódz-kich, na terenie powiatów przygranicznych zależy głównie od intensywności międzynarodowego ruchu towarowego i osobowego. Przewaga korzyści wyni-kających z rosnących przewozów w stosunku do kosztów napraw i modernizacji szlaków transportowych jest jednak bezdyskusyjna.

Jeśli infrastruktura drogowa ma sprostać narastającemu ruchowi kołowemu, prace związane z modernizacją szlaków transportowych muszą zostać przyspie-szone. W przypadku dalszego spadku jakości nawierzchni marginalizacja anali-zowanego obszaru będzie się pogłębiać ze względu na obniżającą się jego dostęp-ność komunikacyjną. Już teraz przedstawiciele samorządów lokalnych wskazują na ten problem, jako największą przeszkodę w pozyskiwaniu inwestorów z bran-ży przetwórstwa rolno-spobran-żywczego, dla których kwestia sprawności transportu oraz kosztów z nim związanych stanowi jeden z najważniejszych czynników lokalizacji nowych inwestycji.

2.4.2. Infrastruktura kolejowa

W okresie powojennym przekształcenia sieci kolejowej we wschtdniej części kraju zostały w znacznym stopniu podporządkowane wymogom haidlu z byłym ZSRR oraz doktrynie obronnej Układu Warszawskiego. Inwestycjew sieć kole-jową były niewystarczające i koncentrowały się tylko na wybranyci obszarach. W efekcie gęstość sieci kolejowej na Lubelszczyźnie jest niższa oc przeciętnej w kraju, niewystarczająca w układzie południkowym, a istniejące (dcinki o ta-kim przebiegu są niezelektryfikowane i bardziej dostosowane dt transportu tranzytowego niż lokalnego. Linie kolejowe przebiegają przez obszaiy przygrani-czne województwa lubelskiego na ogół równoleżnikowo, wprost dc przejść gra-nicznych (ryc. 28).

Główne szlaki kolejowe to:

• E20 - łączy przejście graniczne w Kunowicach z przejściem v Terespolu (Kunowice-Poznań-Warszawa-Terespol),

• nr 7 - z Warszawy do przejścia granicznego w Dorohusku (Waszawa-Lub-lin-Chełm),

• nr 65 - ze Sławkowa do przejścia granicznego w Hrubieszowie, tzw. Linia Hutnicza Szerokotorowa (wcześniej zwana Linią Hutniczo-Sia-kową), a nr 69 - z Rejowca Fabrycznego do przejścia granicznego w Hiebennem, • nr 72 - z Zawady do przejścia granicznego Hrubieszów.

E20 jest linią kolejową o znaczeniu międzynarodowym, uznawaną za najważ-niejszy szlak kolejowy na trasie z Europy Zachodniej do Moskwy Linia szeroko-torowa została doprowadzona z Białorusi przez granicę państwową co terminalu w Małaszewiczach, gdzie dokonuje się przeładunku towarów m wagony przy-stosowane do tzw. normalnego rozstawu torów. Szlak nr 7 także mi międzyna-rodowe znaczenie, gdyż stanowi najkrótsze połączenie Warszawy z Kijowem. Szeroki tor na tej trasie został doprowadzony od granicy w Dorohusku do Zawadówki. Linia Hutnicza Szerokotorowa łączy Górny Śląsk z Ukrainą, za-pewniając przewóz ładunków ze wschodniej Ukrainy do Huty , Ki to wice" bez konieczności dokonywania przeładunków.

Sieć kolejowa wymaga istotnej modernizacji, zarówno torow.sk, jak i infra-struktury towarzyszącej. Największe dotychczas podjęte inwestyce w tym zakre-sie dotyczą linii nr 2, z racji jej położenia w II korytarzu TEN-T4. Przebudowa odcinka leżącego na obszarze powiatu bialskiego ma się zakończy: w 2009. Spo-śród pozostałych tras plany modernizacji obejmują tylko linię nr 7, i to po 2014 r. Odległa perspektywa unowocześnienia infrastruktury kolejowej, w obli-czu wzrostu konkurencji transportu kołowego oraz liczby samochodów osobo-wych i ciężaroosobo-wych, w najbliższym czasie doprowadzi do dalsze marginalizacji transportu kolejowego.

wymaga inwestycji w infrastrukturę niwelującą niekorzystny wpływ człowieka na środowisko naturalne. Po latach zastoju, gminy powiatów przygranicznych bardzo dynamicznie nadrabiają zapóźnienia w wyposażeniu w infrastrukturę techniczną. Proces ten polegał w początkowym okresie na wyraźnej poprawie dostępności do bieżącej wody, przy znacznie mniejszych inwestycjach w kanali-zację. Obecnie jednak zwraca się uwagę na potrzebę jednoczesnego rozwijania sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, a tam gdzie w wystarczającym stopniu roz-winięto sieć wodociągową, inwestycje koncentrują się na kanalizacji.

Według danych GUS (2006), w badanych powiatach łączna długość rozdzie-lczej sieci wodociągowej wynosi 4607 km, czyli jej średnia gęstość wynosi około 52,7 km/100 km2. Dla porównania, w całym województwie lubelskim gęstość sieci wodociągowej wynosiła 71,4 km/100 km2, a w Polsce 80,4 km/100 km2. Wskaźnik gęstości sieci rozdzielczej zależy w dużym stopniu od gęstości zalud-nienia danego obszaru, dlatego obraz dostępności do wody bieżącej lepiej oddaje wskaźnik udziału ludności korzystającej z sieci wodociągowej. W siedmiu powiatach przygranicznych wskaźnik ten kształtował się na poziomie 71%, pod-czas gdy w regionie lubelskim wynosił około 79%, a w kraju 86%.

Fot. 7. Stacja wodociągowa w Strzyżewicach (fot. J. Bański)

Najgęstszą siecią wodociągową dysponują gminy miejskie, natomiast naj-słabiej wyposażone (poniżej 20 km/100 km2) to Bełżec, Werbkow.ce, Lubycza Królewska, Łomazy, Drelów, Mircze, Sawin i Dorohusk (ryc. 29).

Ryc. 29. Gęstość sieci wodociągowej w gminach obszaru przygranicznego województwa lubelskiego w 2006 r.

Na podstawie danych GUS

Density of the water supply network in the municipalities of the border-adjacent area of Lublin province in 2006

On the basis of data from CSO.

Pod względem wyposażenia w sieć kanalizacyjną badany obszar ma znacznie większe braki. Łączna długość rozdzielczej sieci kanalizacyjnej była ponad 4 razy mniejsza niż sieci wodociągowej i w 2006 r. wynosiła 1075 km, a jej gęstość (12,3 km/100 km2) była dwukrotnie mniejsza niż przeciętna w kraju (27,1 km/100 km2). Z sieci kanalizacyjnej korzystało w 2006 r. około 43% mieszkań-ców powiatów przygranicznych, ale aż 78% z nich mieszkało w miastach. W gminach wiejskich Drelów, Roskosz, Sosnówka, Tuczna, Tomaszów Lubel-ski i Tyszowce sieci kanalizacyjnej nie ma w ogóle (ryc. 30). Należy jednak dodać, że w wielu gminach rozwój sieci kanalizacyjnej jest z ekonomicznego

Rye. 3 0 . Sieć kanalizacyjna w gminach obszaru przygranicznego województwa lubelskiego w 2006 r. Na podstawie danych GUS.

Sewage network in the municipalities of the border-adjacent area of Lublin province in 2006 On the basis of data from CSO.

i technicznego punktu widzenia nieuzasadniony. Duże rozproszenie zabudowy i niska gęstość zaludnienia sprawiają, że dużo lepszym rozwiązaniem jest budo-wa przydomowych oczyszczalni ścieków lub szamb.

Na całym analizowanym obszarze w 2006 funkcjonowało 112 różnego typu oczyszczalni ścieków, które obsługiwały 260 tys. mieszkańców (50% ogółu). Tylko 10% oczyszczalni cechowało się podwyższonym usuwaniem biogenów. Pod względem odsetka mieszkańców obsługiwanych przez oczyszczalnie ścieków obszar badań nie różni się zasadniczo od całego województwa (52%).

Odrębnym problemem jest gospodarka odpadami. Niewielka świadomość ekologiczna i wysokie koszty związane z wywozem i składowaniem śmieci powo-dują, że mieszkańcy powiatów przygranicznych powszechnie korzystają z niele-galnych, dzikich wysypisk, lokalizowanych najczęściej w lasach, przy drogach i w dolinach rzek. Odpady dostarczane na wysypiska komunalne są z reguły nie-posortowane — powoduje to stosunkowo szybki przyrost ich ilości i

przyspieszo-Fot. 8. Nowa oczyszczalnia ścieków w Zalesiu w powiecie bialskopodlaskim (fot. J. Bański)

New wastewater treatment plant in Zalesie in the district of Biała Podlaska (photo J. Bański)

ne wyczerpywanie się miejsca na wysypiskach śmieci. Lokalizowanie następnych obiektów tego typu z reguły skutkuje konfliktami społecznymi, spowodowany-mi niechęcią lokalnych społeczności do przyjęcia na swój teren obiektu o wyso-kiej uciążliwości dla otoczenia.

Badany obszar jest w niewielkim stopniu zgazyfikowany. W 2006 r. całkowi-ta długość sieci gazowej wynosiła zaledwie 762 km. Gazociąg obsługuje prawie wyłącznie mieszkańców miast oraz niektórych gmin wiejskich położonych w sąsiedztwie miast w trzech powiatach: bialskim, chełmskim i hrubieszowskim (łącznie 17 gmin). Pozostała część badanego obszaru nie posiada gazu siecio-wego.

W 2006 r. odbiorcami energii elektrycznej były 182 102 podmioty, z tego około 42% zlokalizowanych było w miastach. Zużycie energii w gospodar-stwach domowych wyniosło łącznie 332 060 M W h , co w przeliczeniu na 1 mie-szkańca daje zużycie około 636 kWh. Jest to wskaźnik minimalnie wyższy od średniego zużycia w województwie lubelskim (630 kWh/mieszk.) oraz zauważal-nie niższy od średzauważal-niego zużycia krajowego (722 kWh/mieszk.).

Przez obszar powiatów przygranicznych przebiega linia krajowego systemu elektroenergetycznego Zamość-Chełm o napięciu 220 kV należąca do Polskich Sieci Elektroenergetycznych oraz linia Zamość-Dobrotwor (Ukraina), łącząca krajowy system elektroenergetyczny z ukraińskim. W chwili obecnej maksymal-na możliwość dostawy mocy z elektrowni Dobrotwor wynosi 215 M W .

mu oświaty, od przedszkola po uczelnie wyższe. Do 64 przedszkoli uczęszczało łącznie 6419 dzieci. W latach 1995-2006, w związku z wchodzeniem w okres przedszkolny dzieci z niżu demograficznego oraz problemami natury finanso-wej, nastąpił spadek liczby placówek przedszkolnych (o około 24%) i liczby wychowanków (o około 18%). Zamykano przede wszystkim mniejsze placówki, w których koszt utrzymania jednego miejsca był najwyższy.

Sieć szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego jest dobrze rozwinięta, nato-miast szkolnictwo średnie jest reprezentowane tylko w 24 gminach. Głównymi ośrodkami szkolnictwa średniego są miasta, gdzie skupia się 70% wszystkich szkół średnich. W roku szkolnym 2005/06 działało łącznie 526 szkół, w tym 307 szkół podstawowych, 119 gimnazjów, 30 szkół zasadniczych zawodowych i 70 szkół średnich. Ogółem w szkołach kształciło się 72 142 uczniów.

Możliwości kształcenia na poziomie magisterskim i wyższym zawodowym zapewniają szkoły wyższe, które kształcą w systemie stacjonarnym, wieczoro-wym i zaocznym. W Białej Podlaskiej mają swoją siedzibę Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa oraz wydziały zamiejscowe Akademii Wychowania Fizyczne-go w Warszawie, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie i Politech-niki Radomskiej. Ponadto młodzież ma możliwość kształcenia się w zamiejsco-wych Ośrodkach Dydaktycznych wyższych uczelni w Leśnej Podlaskiej (filia Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie) i w Międzyrzecu Pod-laskim (filia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego). W Chełmie działają trzy uczelnie publiczne: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa (6 kierunków kształcenia: rolnictwo, filologia polska, historia, mechanika i budowa maszyn, budownictwo i elektrotechnika), filia Akademii Medycznej w Lublinie - Medy-czne S t u d i u m Zawodowe, Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych (kształcenie w 2 sekcjach: języka angielskiego i niemieckiego) oraz dwie uczelnie niepubliczne: Wyższa Szkoła Stosunków Międzynarodowych i Komunikacji Społecznej (kierunek: politologia) oraz Wydział Zamiejscowy Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości im. B. Jańskiego w Warszawie (3 kierunki kształcenia: zarządzanie i marketing, gospodarka przestrzenna i socjologia). W Tomaszowie Lubelskim działa Wydział Zamiejscowy Nauk Prawnych i Eko-nomicznych KUL.

Badany region posiada bogatą tradycję kulturową, ukształtowaną przez moza-ikę narodowości i grup wyznaniowych, które zamieszkiwały ten obszar w przeszłości. Współcześnie działalność placówek kulturalnych w znacznym sto-pniu nawiązuje do spuścizny przeszłych pokoleń. Zaspokajaniem kulturalnych potrzeb mieszkańców, rozwijaniem zainteresowań dzieci i młodzieży, zagospo-darowaniem czasu wolnego i kształtowaniem form kulturalnego wypoczynku

zajmują się różnego rodzaju instytucje, ośrodki kultury, twórcy ludowi. Jed-nostką administracyjną odpowiedzialną z ramienia samorządu za realizację zadań kulturalnych jest gmina. Niestety, w ostatnich latach obserwuje się ten-dencję do zmniejszania liczby placówek kulturalnych, szczególnie w małych miastach i na terenach wiejskich. Sytuacja taka jest odzwierciedleniem niewysta-rczających nakładów na cele kulturalne

W 2006 r. w powiatach przygranicznych prowadziło działalność 150 placó-wek bibliotecznych oraz 31 punktów bibliotecznych, które odwiedziło łącznie ponad 100 tys. czytelników. Zanotowano 18 wypożyczeń na 1 czytelnika. Pod względem liczby ludności przypadającej na jedną placówkę biblioceczną oraz statystyki czytelnictwa, powiaty przygraniczne wypadają nieznacznie gorzej od przeciętnej dla całego województwa. W ostatnich latach zmniejsza sie liczba czy-telników korzystających z punktów bibliotecznych, ale wzrasta liczaa wypoży-czeń na jednego czytelnika.

Fot. 9. Zespól muzyczny podczas koncertu ulicznego w trakcie Festiwalu Trzech Kultur, Włodawa 2007 (fot. W. Janicki)

Musical team during street concert on the Three Cultures Festival, Włodawa 2007 (photo W. Janicki)

Na obszarze badań działa 6 muzeów i 2 oddziały muzealne. Największe jest Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. Placówka została udostępniona zwiedzającym w lipcu 1983 r., mieści się w zespole synagogalnym we Włodawie, zaś jej filia - muzeum byłego hitlerowskiego obozu zagłady - w Sobiborze.

trzech dni trwania Festiwalu, prezentowany jest dorobek trzech obecnych w re-gionie grup religijno-kulturowych: katolickiej, prawosławnej oraz żydowskiej.

Na terenie powiatu bialskiego w Romanowie działa muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego, w którym zgromadzone są przedmioty związane z życiem i twór-czością pisarza. W Białej Podlaskiej ma swoją siedzibę Muzeum Południowego Podlasia. Placówka ta posiada największą w Polsce kolekcję ikon i bogate zbiory materialnej kultury ludowej regionu.

Fot. 10. Siedziba muzeum J. I. Kraszewskiego w Romanowie (fot J. Bański)

Museum ofJ.I. Kraszewski in Romanów (photo J. Bański)

Największym, najstarszym i najciekawszym obiektem muzealnym powiatu chełmskiego jest muzeum w Chełmie. Zbiory pogrupowane w sześciu działach tematycznych obejmują ponad 220 tysięcy eksponatów, a dotyczą między innymi historii miasta, osobliwości przyrodniczych regionu oraz tradycji kultu-rowych ziemi chełmskiej.

W południowej części badanego obszaru znajdują się dwa muzea: w Hrubie-szowie znajduje się Muzeum Regionalne im. dr. Janusza Petera, a w Tomaszo-wie Lubelskim - Muzeum im. ks. Stanisława Staszica oraz oddział Muzeum na Majdanku.

W 2006 r. w powiatach przygranicznych działało tylko 6 stałych kin, zlokali-zowanych w większych ośrodkach miejskich. Łącznie posiadały 1674 miejsca siedzące. Statystycznie 23 osoby na 100 mieszkańców były widzami kinowymi,

podczas gdy w województwie lubelskim było to przeciętnie 38, a w Polsce pra-wie 85 osób. Oprócz muzeów i kin krzepra-wieniem kultury zajmują się 63 ośrodki kultury. Obszar znany jest też z działalności twórców ludowych w dziedzinie hafciarstwa, rzeźby, koronkarstwa i tradycyjnych wypieków.

Najwięcej imprez kulturalnych odbywa się w Chełmie i Białej Podlaskiej. Chełm jest miejscem spotkań miłośników muzyki akordeonowej oraz pieśni sakralnej z kraju i z zagranicy. Plenery plastyczne przyciągają zarówno plastyków amatorów, jak i artystów profesjonalnych z całej Europy.

Sieć placówek służby zdrowia jest dość równomiernie rozmieszczona, a waż-niejsze placówki zlokalizowane są wyłącznie w miastach. W ramach polityki przestrzennego zagospodarowania kraju ustalono kilkustopniowy układ organi-zacyjny i kompetencyjny (referencyjny) dla stacjonarnej opieki zdrowotnej. Wyróżniono trzy poziomy kompetencyjne: powiatowy, wojewódzki oraz regio-nalny i krajowy. W Chełmie funkcjonuje szpital II poziomu referencyjnego (o promieniu obsługi 75 km) - Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Specjalistyczny. Rocznie leczy się w nim prawie 20 tys. pacjentów. W powiecie chełmskim (gmina Siedliszcze) funkcjonuje oddział dla przewlekle chorych, któ-ry stanowi część jednostki z Chełma. O b o k szpitala w Chełmie kolejny Szpital Specjalistyczny II poziomu referencyjnego znajduje się w Białej Podlaskiej.

We Włodawie, Międzyrzecu Podlaskim, Tomaszowie Lubelskim, Hrubieszo-wie znajdują się placówki I (najniższego) poziomu referencyjności. Specjalistycz-na opieka zdrowotSpecjalistycz-na prowadzoSpecjalistycz-na jest w Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej Gruźlicy i Chorób Płuc w Adampolu k. Włodawy. Poza wymienionymi miejscowościami mieszkańcy mają możliwość uzyskania pomocy w Niepublicznych Zakładach Opieki Zdrowotnej, rozmieszczonych głównie w centralnych miejscowościach gminnych oraz w ośrodkach zdrowia rozlokowa-nych punktowo na terenie gmin.

Świadczenia z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej w 2006 r. udzielane były przez 181 ośrodki Z O Z oraz 79 praktyk lekarskich w miastach i 43 na obszarach wiejskich. Łącznie w 2006 r. udzielono ponad 2 min porad, co w przeliczeniu na jednego mieszkańca dało ilość o 12% wyższą niż przeciętna w kraju. W służbie zdrowia było zatrudnionych 740 lekarzy, 148 lekarzy denty-stów, 2412 pielęgniarek oraz 309 położnych. Spośród wymienionych zawodów największe niedobory w przeliczeniu na jednego mieszkańca w porównaniu z przeciętną dla kraju są w przypadku lekarzy i dentystów - wskaźniki w regio-nie wynoszą odpowiednio 70 i 89% średregio-niej krajowej. Obsada pielęgniarek i położnych jest porównywalna z innymi częściami Polski. W ostatnich latach znacząco zmniejszyła się liczba pracowników medycznych, szczególnie pielęg-niarek (ich liczba spadła o ponad połowę).

Do obiektów związanych z ochroną zdrowia obok szpitali i innych zakładów opieki zdrowotnej należy zaliczyć sieć 168 aptek oraz 11 punktów aptecznych.

Głównym problemem służby zdrowia jest niedoinwestowanie. Mimo