(N: 5) Oktoich (tony I–IV), 4 stycznia 1494
k. 2v: przedmowa
Ponieważ w Trójcy czczony Bóg zrządził, by Jego Kościół był napełniony rozma-itymi księgami, a ja, w Chrystusie pobożny i przez Boga chroniony pan Gjurg’ Crnojević, widziałem, że cerkwie są ogołocone ze świętych ksiąg, gdyż przez grze-chy nasze zostały złupione i rozgrabione przez potomków hagaryckich, przeto
Aneks
wsparty przez Świętego Ducha i gorejąc miłością do boskich cerkwi napisałem tę zbawczą dla dusz księgę Osmoglasnik dla wznoszenia pochwalnych hymnów ku czci trójjaśniejącej a w uwielbieniu jedynej Boskości. Proszę zatem młodszych i rówieśników, i starszych o to, by – przez miłość Chrystusa – podczas czytania, śpiewu czy też przy przepisywaniu poprawiali [błędy], a nas, którzy z wielkim za-pałem wykonaliśmy tę pracę, obdarzali swym błogosławieństwem, byśmy razem, wysławiając Ojca, z którego [pochodzi] wszystko, i Syna, przez którego wszystko [się stało], i Świętego Ducha, w którym wszystko [istnieje], tutaj [za życia] doznali miłosierdzia, a [po śmierci] tam dostąpili światłości, amen.
Z polecenia mojego władcy Gjurgja Crnojevicia ja, sługa Chrystusa hierom-nich Makarije, wykonałem to własnoręcznie, przy najprzewielebniejszym metro-policie zetskim kir Vavile w roku 7001, krąg słońca 1, a księżyca 9.
k. 268–269: posłowie i kolofon
Tak więc Bóg w Trójcy sławiony w jednej chwili z niebytu do bytu powołał wszystko, a na koniec dzieła stworzenia uczynił człowieka, udzielając mu czci Swojego obrazu. Niepoddanego nikomu i władającego wszystkim [por. Ps 8, 6] ustanowił go Bóg swoim współrozmówcą, tak jak i następujące po nim pokole-nia, o ile tylko pragnęły należeć do Niego. W ten sposób wielki patriarcha Abra-ham okazał się godny, by nie poprzez Pismo, ale w kształcie cielesnym przyjąć w swym domu Najświętszą Trójcę. Następnie Mojżesz rozmawiał twarzą w twarz z Bogiem, i otrzymał od Niego napisane Tablice, które potłukł na znak mającej nastąpić przemiany Zakonu. Wreszcie sam jednorodzony Syn – Logos, z woli niezrodzonego Ojca i za własną zgodą, przez spełnienie Świętego i życiodajnego Ducha, który od Ojca pochodzi, będąc z Nim współistotny i wraz z Ojcem i Sy-nem wszechwładny, raczył wypełnić przedwieczny zamysł i wcielił się w Maryję zawsze Dziewicę, i zrodzony bez matki w niebie na ziemi narodził się bez ojca, i był umęczon, i wstąpił do nieba.
Jednakże ponieważ my nie jesteśmy podobni do Abrahama czy Mojżesza, któ-rzy rozmawiali z Bogiem, podarował nam On Pisma, w których prorocy niczym w królewskich skarbnicach złożyli bezcenne bogactwo. A po nich owi boscy mę-żowie [Jan] Damasceński i Józef [Hymnograf] i Kozma [z Majumy], natchnieni przez Ducha nauczyli nas wysławiać w pieśniach tę trójświetlistą Boskość, którą na wysokości opiewają aniołowie trójświętymi głosami. I tak otrzymaliśmy do-statek pism, a są one cnotliwości nauczycielem, smutków rozproszeniem, z Bo-giem pojednaniem, do wszelakiej dobrej sprawy zachętą, i żywiąc się słowem nie
203 Inkunabuły Ðurđa Crnojevicia ponieśliśmy uszczerbku. Ale z winy grzechów naszych zapanowała nad nami żelazna laska Izmaelitów, nie tylko bijąc, lecz wręcz zabijając, bowiem przyszli poganie do dziedzictwa Bożego [Ps 78, 1] i zrujnowali świątynie.
Toteż ja, w Chrystusie pobożny i przez Boga chroniony wojewoda Zety pan Gjurg’ Crnojević, widząc niedostatek świętych ksiąg za przyczyną łupiestwa i grabieży ze strony potomków hagaryckich, wsparty przez Świętego Ducha rozpaliłem się żarliwością i uczyniłem formy, przy użyciu których w ciągu jednego roku ośmiu ludzi ukończyło Oktoich od (1 do) 4 tonu, ku chwale Boga, który nam służył pomocą.
Trudziłem się nad tym i wykonałem to własnoręcznie ja, pokorny sługa, ka-płan mnich Makarije z Czarnej Góry, z polecenia mojego władcy Gjurgja Crnoje-vicia, przy najprzewielebniejszym arcybiskupie zetskim metropolicie kir Vavile. Przeto do starców jak do ojców, do rówieśników jak do braci a do młodzieńców jak do dzieci przypadam do kolan, choć nie rękoma ale słowem, i proszę was, by-ście przy czytaniu, śpiewie czy przepisywaniu przez miłość Chrystusa poprawiali [omyłki], a nas, którzy z wielkim zapałem wykonaliśmy tę pracę, obdarzali swym błogosławieństwem, by i wam się spełniło tamto, co wygłosił do Izraela Balaam: Błogosławieni będą, którzy cię błogosławią, a którzy cię przeklinają – przeklęci [Lb 24, 9] oraz: Pójdźcie, błogosławieni Ojca mojego, weźcie w posiadanie przygo-towane wam królestwo [Mt 25, 34], które obyśmy wszyscy osiągnęli, wysławiając Ojca i Syna i Świętego Ducha.
Księgi te zostały ukończone w roku od stworzenia świata 7002, a od narodze-nia Chrystusa tysiąc 494, krąg słońca 2, a księżyca 10, indyktion 11, themelion 12, epakta 1, złota liczba 12, w miesiącu styczniu, 4-ego dnia.
(N: 7) Psałterz z dodatkiem, 22 września 1495
k. 347v–348v: posłowie i kolofon
Wolą Ojca z pomocą Syna i za sprawą Świętego Ducha, który przekazał nam pisma, w których prorocy niczym w królewskich skarbnicach złożyli bezcenne bogactwo, a spośród nich król i przodek Pana Jezusa Dawid, kierowany przez Ducha, ofiarował nam te zbawcze dla duszy księgi, zwane Psałterzem, byśmy mogli z nich wysławiać Boga w Trójcy. Jesteśmy w posiadaniu księgi, która roztacza rajski zapach kwiatów, i wszyscy możemy z niej czerpać korzyści do woli. Czytając ją każdy może otrzymać odpowiednią pociechę i spełnienie pragnień, bez różnicy – czy to car czy biskup, czy to książę czy prostak, biedak czy ktoś, kto wpadł w niezliczone pokusy i zaplątał się
Aneks
w sieć rozmaitych diabelskich knowań, każdy odnajdzie pocieszenie. Bowiem ta księga jest cnót wzorem, trosk oddaleniem, czystości ochroną, uczestnictwem w bo-skich godach, nauczycielem życia, przyczyną każdego dobrego działania, a nade wszystko przymierzem z Bogiem i zapewnieniem Jego synostwa.
Toteż każdy, kto [ją] czyta, musi to czynić z głębokim namysłem i uwagą, by mieć z tego korzyść pewnie służącą zbawieniu i by przez zaniedbanie małej rzeczy nie spowodować uszczerbku w rzeczach wielkich. Bowiem zaprawdę wszystko inne jest marne i tymczasowe, i śmierć to ucina jako rzeczy przemijające, i wszyst-kie rzeczy ukryte stają się jawne. I biada wtedy tym, którzy nie mają dobrych uczynków, a ja, niestety, jestem pierwszy pośród nich, jak powiedział wielki na-uczyciel Paweł [1 Tm 1, 15].
Toteż w czasie panowania zacnego, w Chrystusie pobożnego i strzeżonego przez Boga mojego pana Gjurgja Crnojevicia, z jego polecenia ja, pokorny kapłan zakonny Makarije z Czarnej Góry, napisałem te księgi przy najprzewielebniej-szym metropolicie zetskim kir Vavile. Przeto do starców jak do ojców, do rówieś-ników jak do braci a do młodzieńców jak do dzieci przypadam do kolan, choć nie rękoma ale słowem, i proszę was, byście przy czytaniu, śpiewie czy przepisywaniu przez miłość Chrystusa poprawiali [omyłki], a nas, którzy z wielkim zapałem wykonaliśmy tę pracę, obdarzali swym błogosławieństwem, by i wam się spełniło tamto, co wygłosił do Izraela Balaam: Błogosławieni będą, którzy cię błogosławią, a którzy cię przeklinają – przeklęci [Lb 24, 9] oraz: Pójdźcie, błogosławieni Ojca mojego, weźcie w posiadanie przygotowane wam królestwo [Mt 25, 34], które obyśmy wszyscy razem osiągnęli, wysławiając Ojca i Syna i Świętego Ducha, teraz i zawsze i na wieki wieków. Amen.
Księgi te zostały ukończone w roku od stworzenia świata 7003, a od narodze-nia Chrystusa tysiąc 495, krąg słońca 3, księżyca 11, złota liczba 14, indyktion 14, themelion 4, epakta 3, miesiąca września 22-ego dnia, na Cetinju.