Inne prace

6.1. „Historia ekonomiki”

W tomie I autor omówił idee ekonomiczne, poczynając od świata starożytnego do pierwszych dwóch dekad XX w. Tom II natomiast w całości został poświęcony historii polskiej myśli ekonomicznej, tj. „mianowicie dawnej polityce ekonomicz-nej i literaturze w historyczekonomicz-nej Polsce, następnie ekonomice polskiej na przełomie XVIII i XIX stulecia, dalej ekonomice polskiej po upadku Królestwa Kongresowego, na koniec nowszym szkołom ekonomicznym”.

6.2. „Polskie prawo skarbowe”

Głąbiński interesował się także tematyką skarbowości. W swojej pracy poruszył temat ustroju władz skarbowych (Głąbiński 1928a). Dokonał analizy ustroju pie-niężnego w ujęciu historycznym aż po współczesne mu czasy. Napomniał także o biletach Banku Polskiego. Wprowadzone do obiegu bilety miały wartość 5, 10, 50 i 100 złotych polskich. Nie były one obowiązkowym środkiem płatniczym, na-tomiast posiadały kurs kasowy równy monetom. Jak pisze autor, wymiana biletów na monetę srebrną miała się dokonywać na każde żądanie i bez potrąceń. Po ewolucji i zmianach w systemie bankowym w 1870 r. Bank Polski został pozbawiony prawa emisji, a w 1875 r. bilety utraciły swoją wartość (Weinfeld 1931).

Głąbiński pisał również o budżecie Rzeczypospolitej, obowiązujących wówczas przepisach i prawie budżetowym. Struktura wydatków budżetowych była następują-ca: największe kwoty pochłaniał budżet ministra spraw wojskowych (30%), oświata (15%), bezpieczeństwo wewnętrzne (8-10%), zabezpieczenie emerytalno-rentowe pracowników państwowych (10%). Dalej poruszył sprawę dochodów, wymieniając daniny publiczne, monopole, dochody armii. Wymienił ponadto elementy składa-jące się na dochody skarbowe. W kolejnym rozdziale poruszył tematykę długów państwowych. Budżet obciążała obsługa zadłużenia zewnętrznego i zagranicz-nego. Przyczyną deficytu stanowiącego 50-90% sum budżetowych była słabość aparatu skarbowego, demoralizacja podatników, inflacja, a następnie hiperinflacja.

W latach 1921-23 zmieniło się dziewięciu ministrów skarbu. Sytuację w horyzoncie krótkookresowym ratowano poprzez emisję pustego pieniądza.

Następnie autor omawiał kwestię finansów związków samorządowych.

Związki samorządowe obejmowały samorządy gmin wiejskich, miast i powiatów.

Źródłem dochodów samorządów miały być podatki samoistne, dodatki do podat-ków państwowych, opłaty komunalne i administracyjne, dotacje ze skarbu państwa i pożyczki (Głąbiński 1928a, 32-78). Dochody samorządowe uzależnione były od poziomu gospodarczego regionu. Natomiast wydatki związków samorządowych przeznaczano na finansowanie zdrowia publicznego i opieki społecznej, inwestycje w sferze infrastruktury, wydatki na oświatę, kulturę, bezpieczeństwo publiczne, koszty utrzymania administracji i zarządu (Głąbiński 1938). Niemałą rolę odgrywały spłaty poprzednio zaciągniętych długów. Głąbiński odniósł się także do sprawy kredytu komunalnego. Kredyt komunalny był udzielany miastom i gminom głównie na finansowanie realizacji inwestycji o charakterze infrastrukturalnym, jak wo-dociągi, sieci kanalizacyjne, drogi itp. Najczęściej kredyty te stanowiły niewielkie uzupełnienie środków własnych jednostki. Dalej poruszył kwestię stosunku finan-sowego Wolnego Miasta Gdańska do Rzeczypospolitej. Jak powszechnie wiadomo, historyczną domeną Gdańska był handel zbożem w dorzeczu Wisły.

Reasumując, w swoich pracach poświęconych finansom Głąbiński postulował prowadzenie polityki stałego kursu pieniądza, ograniczenie deficytu budżeto-wego, przeprowadzenie reformy fiskalnej oraz uregulowanie systemu podatków budżetowych.

6.3. „Kwestia społeczna w świetle dochodu społecznego”

W pracy wspominał o XIX w., w którym nie wywiązano się z posłannictwa dzie-jowego na polu społecznym, bowiem zdobyta w tym okresie wolność obywatel-ska przyczyniła się, co prawda, do rozwoju wiedzy, ale nie przyniosła braterstwa i pokoju (Głąbiński 1900, 1-23). Nie stworzyła trwałego fundamentu dla organizmu politycznego i ekonomicznego. Jak pisał autor, wiek XIX – wiek wolności obywatel-skiej – był czasem walki materialnej i duchowej, ścierania się rozbieżnych poglądów.

Nowy wiek otrzymał jakże znaczący zasób w postaci doświadczenia – „przedświt nowej doby dziejowej”. Głąbiński skupił się dalej na dwóch skrajnych kierunkach ekonomiczno-społecznych – szkole liberalnej i socjalistycznej, które zbliżyły ideę społeczną, przechodząc z zasad teoretycznych na grunt praktyczny. Teoria szkoły liberalnej upatrywała w swobodzie ekonomicznej i prawach przyrodzonych dźwi-gnię dobrobytu i harmonię społeczną. Jednak w praktyce wielu zwolenników tej nauki nie wiązało dodatniego znaczenia państwa i ustawodawstwa z rozwojem zjawisk społecznych. Zgadzali się oni, że ustawodawstwo państwowe jest głównym środkiem „utrzymania zwichniętej równowagi społecznej i łagodzenia ujemnych wpływów praw przyrodzonych”. Z kolei teoria socjalistyczna na czele z K. Marksem upatrywała w reformach społecznych jedynie szkodę dla warstw pracujących oraz hamulec w naturalnym postępie ewolucji społecznej.

7. Podsumowanie

Głąbiński był kontynuatorem myśli L. Bilińskiego (1894). Koncentrował zainte-resowania na badaniach historycznych oraz ekonomicznej roli państwa. Rozwi-nął ideę narodu, odszedł od indywidualizmu występującego w szkole liberalnej i badał rzeczywistość gospodarczą poprzez pryzmat interesu narodowego, któ-remu podporządkował koncepcję polityki gospodarczej (Głąbiński 1924, 1-22).

Posługiwał się często terminem ekonomiki narodowej, aby zaakcentować społeczny oraz narodowy charakter nauki ekonomii. Naród był dla Głąbińskiego wartością wieczystą, nośnikiem tradycji narodowych, wierzeń oraz doświadczeń zebranych przez pokolenia. Do najbardziej znanych jego dzieł należą „Ekonomika naro-dowa”, „Teoria ekonomiki narodowej” oraz „Narodowa polityka ekonomiczna”.

W „Narodowej polityce ekonomicznej” podjął próbę analizy dorobku zachodnich i polskich ekonomistów. Dokonał uzupełnienia badań abstrakcyjnych modelów ekonomicznych poprzez liczne analizy historyczne. Wychodził z założenia, że kon-cepcja człowieka ekonomicznego oraz zasada gospodarności wymagały analizy z wielu punktów widzenia – zarówno z punktu widzenia etycznego, prawnego, kul-turalnego, jak i narodowego. Na szczególną uwagę zasługuje jego pogląd mówiący o tym, aby procesy ekonomiczne rozpatrywać za każdym razem z uwzględnieniem zjawisk życia społeczno-politycznego. Głąbiński podkreślał ścisłe interakcje, które zachodziły pomiędzy ekonomią a socjologią oraz etyką. Krytykował tezy szkoły matematycznej, postulującej stworzenie idei tzw. ekonomii czystej – eliminującej z zakresu analiz ekonomicznych zagadnienia społeczno-polityczne oraz starającej się traktować prawa ekonomiczne w podobny sposób jak prawa fizyczne i mate-matyczne. Nie negował jednak całkowicie możliwości wykrycia praw rządzących życiem gospodarczym, jednocześnie postulując oparcie badań dedukcyjnych na wynikach analiz historycznych. Prawami ekonomicznymi nazywał objawy oraz tendencje powtarzające się w życiu gospodarczym wśród jednakowych warunków gospodarczych oraz społecznych. Prawa ekonomiczne były zdaniem Głąbińskiego wyrazem wzajemnej zależności zjawisk gospodarczych oraz związków przyczy-nowo-skutkowych zachodzących w gospodarstwie narodowym. Podkreślał spo-łeczny charakter działalności gospodarczej ludzi, który jest podstawą wyjaśnienia przyczynowego zjawisk gospodarczych oraz formułowania praw ekonomicznych.

Wskazywał na znaczenie badań rzeczywistości gospodarczej z wykorzystaniem statystyki oraz badań psychologicznych.

Bibliografia

Aldcroft, D. H. (1993), The European Economy 1914-1990. London.

Biliński, L. (1894), System ekonomii społecznej. Lwów.

Breit, M. (1933), Stopa procentowa w Polsce. Kraków.

Carr, E. (1961), International Relations Between the Two World Wars 1919-1939. London.

Chełstowski, Z. (1936), Zagadnienie obcych kapitałów w Polsce. Włocławek.

Giza, W. (2004), Stanisław Głąbiński – przedstawiciel kierunku historycznego na Uniwersytecie Lwowskim. W: Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 650, 97-105.

Głąbiński, S. (1888), O systemie fizjokratów w ekonomice społecznej. Sambor.

Głąbiński, S. (1889), Pojęcie nauki skarbowej. Sambor.

Głąbiński, S. (1890), Waluta w Austrii i dążenie do jej reformy. Przedruk z Przeglądu Sądowego i Administracyjnego. Lwów.

Głąbiński, S. (1900), Kwestia społeczna w świetle dochodu społecznego. Lwów.

Głąbiński, S. (1902), Idea samodzielności a finanse Galicji. Lwów.

Głąbiński, S. (1903), Ludność polska w Galicji Wschodniej. Lwów.

Głąbiński, S. (1913), Wykład ekonomiki społecznej wraz z zarysem polityki ekonomicznej z historią ekonomiki. Lwów/Warszawa.

Głąbiński, S. (1920), Drożyzna w Polsce jej przyczyny i sposoby jej usunięcia. Warszawa.

Głąbiński, S. (1924), Program gospodarczy Związku Ludowo-Narodowego. Warszawa.

Głąbiński, S. (1927), Teoria ekonomiki narodowej. Lwów.

Głąbiński, S. (1928), Narodowa polityka ekonomiczna. Lwów.

Głąbiński, S. (1928a), Polskie prawo skarbowe. Lwów.

Głąbiński, S. (1931), Odtąd Polska jest państwem niepodległym? Warszawa.

Głąbiński, S. (1937), Idea szkoły narodowej w ekonomice. W: Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny. T. II. 17.

Głąbiński, S. (1938), Skarbowość samorządowa w Polsce i potrzeba jej reformy. Bielsko.

Głąbiński, S. (1939), Historia ekonomiki. T. II. Lwów.

Głąbiński, S. (2001), W cieniu ojca. Warszawa.

Górecki, R. (1935), Poland and her economic development. London.

Grabski, W. (1927), Dwa lata u podstaw państwowości polskiej (1924-1925). Warszawa.

Gryziewicz, S. (1951), Główne problemy rozwoju gospodarczego Polski w okresie 1919-39. Londyn.

Kalecki, M. (1936), Mechanizm poprawy koniunktury. Warszawa.

Kwiatkowski, E. (1938), O wielkości Rzeczypospolitej. Przemówienie wygłoszone w Sejmie 2 grudnia 1938 r. Warszawa.

Landau, L. (1939), Gospodarka światowa. Warszawa.

Lipiński, E. (1936), Deflation als Mitel der Konjunkturpolitik in Polen. Kieler Vortrage. Jena.

Malinowski, W. (1932), Teoria ilościowa pieniądza w polskiej literaturze ekonomicznej (1918- -1932): próba analizy. Kraków.

Malinowski, W. (1933), Stabilizacja waluty w Polsce w latach 1924 i 1927 w świetle literatury.

Kraków.

Malinowski, W. (1934), Struktura rozdziału kredytów bankowych w Polsce. Warszawa.

Rostow, W. W. (1952), The Process Economic Growth. New York.

Rybarski, R. (1922), Marka polska i złoty polski. Warszawa.

Szturm de Szutrem, T. (1924), Żywiołowość w opodatkowaniu: podatek inflacyjny. Warszawa.

Szymański, Z. (2010), Etyczny i ekonomiczny aspekt kategorii zasoby społeczne Stanisława Głą-bińskiego. W: Annales. Etyka w życiu gospodarczym. 2, 49-57.

Szymański, Z. (2014), Ekonomia narodowa a etyka w ujęciu Stanisława Głąbińskiego. W: Annales.

Etyka w życiu gospodarczym. 1, 23-34.

Taylor, E. (1926), Inflacja polska. Poznań.

Tomaszewski, J. (1961), Stabilizacja waluty w Polsce. Z badań nad polityką gospodarczą rządu polskiego przed przewrotem majowym. Warszawa.

Weinfeld, F. (1931), Skarbowość Polska [sic!]. Warszawa.

Wellisz, L. (1938), Foreign capital in Poland. London.

Zdziechowski, J. (1937), Mit złotej waluty. Warszawa.

Zweig, F. (1944), Poland Between Two Wars. A Critical Study of Social and Economic Changes.

London.

Społeczeństwo, polityka,