Inne składniki pionu wydawniczego RSW

W pionie wydawniczym znajdowało się również sześć jednostek, które nie wy-dawały prasy, więc decyzje w ich sprawie nie budziły takich emocji jak w przy-padku przekształceń własnościowych tytułów prasowych. W ich przyw przy-padku Komisja Likwidacyjna podjęła następujące decyzje:

• Wydawnictwo „Wiedza i Życie” oraz Agencja „Unia Press” zostały przeka-zane spółdzielniom pracy w trybie artykułu 5.

• Agencja „Foto Edytor” została sprzedana spółdzielni Gromada Rolnik Polski.

• Trzy pozostałe przekazano Skarbowi Państwa: Krajową Agencje Wydaw-niczą przejęło Ministerstwo Kultury i Sztuki, Centralna Agencja Fotogra-fi czna została włączona do Polskiej Agencji Prasowej, a z majątku Polskiej Agencji „Interpress” utworzono Polską Agencję Informacyjną18.

6.2. Pion poligrafi czny

W momencie likwidacji, RSW posiadała 19 drukarni. Mimo że w  okresie PRL sukcesywnie je modernizowano, wymieniano wyeksploatowany i prze-starzały sprzęt na nowy, to stan polskiej poligrafi i pod względem technicznym był zły i pozostawał daleko w tyle za rozwiązaniami stosowanymi w Europie Zachodniej. Komisja Likwidacyjna uważała, że drukarnie i zakłady poligra-fi czne powinny zostać sprzedane lub przekazane do Skarbu Państwa. Wybie-rając nabywcę i ustalając warunki sprzedaży, kierowano się wielkością przed-siębiorstwa, wartością jego majątku trwałego, profi lem produkcji oraz opinia-mi pracowników i kadry kierowniczej.

W procesie likwidacji zamknięto dwie warszawskie drukarnie (przy ul. Smolnej i przy ul. Marszałkowskiej) z powodu braku możliwości ich sprze-daży. Dwie kolejne (w Poznaniu i w Bydgoszczy) przekazano wojewodom działającym w  imieniu Skarbu Państwa. Pozostałe drukarnie sprzedano różnym nabywcom, w  tym podmiotom z  kapitałem zagranicznym, oraz spółkom pracowniczym, którym spłaty zobowiązań rozłożono na korzyst-ne dla nich i długie okresy spłat19.

Sprzedaż poszczególnych jednostek tego pionu trwała kilka lat, gdyż pojawiały się problemy z ustaleniem prawa własności gruntu, zmieniały się wyceny wartości nieruchomości, zrywano lub unieważniano przetargi lub aneksami zmieniano warunki wcześniejszych umów. Przebieg likwidacji tego pionu, podobnie jak i losy przekazanego do Skarbu Państwa „Ruchu”, są tak burzliwe i skomplikowane, że ich szczegółowe opisanie wymaga od-rębnego opracowania. Proces zakończono w  1999 roku zagospodarowa-niem ostatniej jednostki – Prasowych Zakładów Grafi cznych w Warszawie przy ul. Marszałkowskiej 3/5.

Dla ilustracji problemu w tym miejscu zrelacjonowane zostaną na pod-stawie Raportu końcowego losy Prasowych Zakładów w  Krakowie oraz

18 Tamże, s. 43.

Zakładów Fotopoligrafi cznych w  Gdańsku, traktowanych łącznie, gdyż zostały one kupione przez tego samego nabywcę. Transakcja ta została w Raporcie końcowym Komisji Likwidacyjnej uznana za najbardziej kon-trowersyjną w całej jej historii działalności20.

Oba zakłady zostały przekazane bez przetargu, umową z 3 październi-ka 1991 roku Polsko-Amerypaździerni-kańskiemu Towarzystwu Prasowemu (PATP). Wartość transakcji wynosiła 11 500 000 nowych złotych, z czego nabywca wpłacił 1 664 400 (niecałe 15% należności), a pozostałą sumę (bez walory-zacji) miał spłacić w ratach do końca września 2001 roku. „Z powyższego wynika, że Towarzystwo otrzymało w 1991 r. kredyt bez oprocentowania w kwocie 9 835 600 nowych złotych”21. W dodatku „cena sprzedaży różni-ła się od kwoty podanej w wycenie obu nieruchomości, która równaróżni-ła się 14 037 948,5 nowych złotych”22.

Ponieważ PATP nie wywiązywało się ze zobowiązań, tłumacząc to bra-kiem zysków, w lipcu 1996 roku Komisja Likwidacyjna wystąpiła do sądu o unieważnienie umowy, jako powód podając zawarcie jej z naruszeniem prawa (przez siebie), gdyż z pominięciem przetargu. Nabywca w liście do premiera oraz do Komisji Likwidacyjnej wyraził zaniepokojenie „zagraża-jącym mu wywłaszczeniem” i stwierdził, że jeśli do tego dojdzie, „poniesie stratę w  wysokości ponad 30  mln USD i  będzie miał w  efekcie roszcze-nia wobec skarbu państwa”23. Komisja Likwidacyjna, zdając sobie sprawę ze swoich niewielkich szans procesowych, 26 czerwca 1998 roku podjęła uchwałę o zawarciu ugody z Centrum Prasowo-Poligrafi cznym w Krako-wie sp. z o.o. (następca prawny PATP), na mocy której Centrum zobowią-zało się zapłacić 10% należnej sumy przed upływem terminu spłaty całości (przed 30 września 2001 roku). Ugoda między stronami została podpisana przed Sądem Wojewódzkim w Krakowie 5 października 1998 roku. Nie bez powodu zatem transakcja ta została uznana za „najbardziej kontrower-syjną” i niewątpliwie była niekorzystna dla Skarbu Państwa. Według NIK zawarto ją „z rażącymi uchybieniami i nieprawidłowościami”, gdyż złama-no przepisy ustawy, sprzedając drukarnie bez przetargu za sumę mniejszą

20 Raport końcowy, dz. cyt., s. 45.

21 Tamże, s. 49.

22 Tamże, s. 50.

niż wyceny wartości tych nieruchomości, w dodatku uniemożliwiając wa-loryzację części należnej kwoty przez 10 lat.

6.3. Pion kolportażowo-handlowy

W skład pionu kolportażowo-handlowego, czyli „Ruchu”, wchodziło 18 przed-siębiorstw upowszechniania prasy i książki (tzw. PUPiK-i), Centrala Kolporta-żu Prasy i Wydawnictw, Centrala Handlowa oraz Agencja Klubów Międzyna-rodowej Prasy i Książek. Wartość rynkową „Ruchu” na koniec kwietnia 1991 roku wyceniono na 285,65 mln nowych złotych. W pionie tym zatrudniona też była ponad połowa wszystkich pracowników likwidowanej RSW24.

Komisja Likwidacyjna, zdając sobie w  pełni sprawę z  niezgodności z ustawą takiego rozwiązania, zdecydowała przekazać „Ruch” niemal w ca-łości na rzecz Skarbu Państwa w celu późniejszej prywatyzacji. Uważano, że dzielenie pionu kolportażu na mniejsze części i ich nieodpłatne przeka-zanie byłoby zagrożeniem dla systemu kolportażu prasy, w  dodatku, nie tylko oddałoby tę część rynku w ręce starych nomenklaturowych układów, ale groziłoby paraliżem dystrybucji i  bankructwem nowych właścicieli. Oddanie tak dużego majątku uważano też za działanie na szkodę Skarbu Państwa. Uznano również, że sprzedaż w tym przypadku nie jest dobrym rozwiązaniem. Decyzję o przekazaniu „Ruchu” do Skarbu Państwa przed zakończeniem likwidacji poparł parlamentarny zespół oceniający pracę Komisji Likwidacyjnej jesienią 1990 roku, a ostatecznie zaakceptował ta-kie rozwiązanie rząd, akceptując Plan zagospodarowania, w którym tata-kie właśnie rozwiązanie zaproponowano.

Przekazanie „Ruchu” okazało się jednak trudne z powodów formalno-prawnych. „Ruch był przekazywany skarbowi państwa przez ponad dwa lata, przy czym przez rok Ruch nie miał żadnej formy prawnej, ponieważ nikt nie chciał przejąć tego – ani minister przemysłu, ani minister fi nansów”25. Ostatecznie z „Ruchu” wydzielono Centralny Kolportaż Wojskowy i przeka-zano go Ministerstwu Obrony Narodowej, a 14 października 1991 roku cały pozostały majątek „Ruchu” przejęło Ministerstwo Przemysłu i Handlu26.

24 Raport końcowy, dz. cyt., s. 54.

25 Raport końcowy, Załącznik nr 24, s. 17.

Dalsze losy „Ruchu” okazały się nie mniej skomplikowane. Po przejęciu go przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu utworzono z „Ruchu” spółkę akcyjną, następnie ogłaszano i unieważniano kolejne przetargi, a prywaty-zację zakończono ostatecznie w 2010 roku27.

W odniesieniu do czterech pozostałych w tym pionie jednostek zasto-sowano następujące rozwiązania:

• do Skarbu Państwa przekazano dwie kolejne jednostki: Centralę Han-dlu Zagranicznego „Ars Polona” przejęło Ministerstwo Kultury i Sztuki, Przedsiębiorstwo Filatelistyczne przejęła Poczta Polska;

• wyodrębniony z rzeszowskiego PUPiK-u Zakład Produkcyjny w Sokoło-wie Małopolskim został przejęty przez spółdzielnię pracy (w trybie arty-kułu 5 ustawy o likwidacji RSW);

• Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowego „Pexim”, przeznaczonego do sprzedaży, nie udało się sprzedać z powodu braku ofert, dlatego też zostało zlikwidowane, a jego majątek sprzedany.