INNE ZASTOSOWANIA

Zeomic (Sinamen-Zeomic, Nagoya, Japonia), zeolit zawieraj¹cy jony srebra, ma szeroki zakres mo¿liwych zastosowañ; jest m.in. sk³adnikiem stomatologiczne-go leku o w³aœciwoœciach bakteriostatycznych, jest sk³adnikiem filtrów wody, bio-odpornych folii i polimerów. Zeomic wykazuje szerokie spektrum dzia³ania prze-ciw drobnoustrojom, w³¹czaj¹c w to bakterie Gram ujemne (Escherichia coli i Pseu-domonas aeruginosa) Gram-dodatnie (Staphylococcus ureus) oraz grzyby (Asper-gillus niger i Penicillium nigricans) [61].

Zeolity stosowano równie¿ jako œrodki przeciwbakteryjne, np. przy infekcjach dróg moczowych Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus i Escheri-chia sp. [62].

Innowacyjne zastosowanie naturalnego zeolitu, klinoptolitu, jako antywiruso-wego œrodka, wykaza³ Grce i in. Do badañ wykorzystano ludzki adenowirus 5, wirus opryszczki pospolitej typu 1 (HSV 1) i ludzki enterowirus (coxsackie virus B5 i echovirus 7). Znacz¹ca inhibicja namna¿ania wirusa obserwowana by³a przy stê¿eniu zeolitu 12 mg/ml. Przeciwwirusowe dzia³anie zeolitu prawdopodobnie ma charakter niespecyficzny i opiera siê na absorpcji wirusa w porach zeolitu. W³aœci-woœæ ta mo¿e byæ wykorzystana do oczyszczania wody pitnej [63].

Klinoptilolit jest równie¿ g³ównym aktywnym komponentem przeciwbiegun-kowego leku o nazwie Enterex (Victus, Inc., USA). Tuf wulkaniczny, bogaty w

MEDYCZNE ZASTOSOWANIA SIT MOLEKULARNYCH 1085 noptylolit, testowano jako œrodek przeciwbiegunkowy u byd³a. Stosowane terapeu-tyczne dawki by³y jednak dosyæ du¿e i wynosi³y nawet 2 g/kg masy cia³a. Skutecz-noœæ przeciwbiegunkowa zeolitów wynosi³a w przybli¿eniu 70%, w porównaniu do 18% dla grupy kontrolnej. Prawdopodobny mechanizm dzia³ania polega na adsorp-cji kwasów ¿ó³ciowych, aflatoksyny B i glukozy [64].

Pavelic i in. wskazuj¹ na wa¿n¹ rolê, jak¹ odgrywaj¹ zeolity w regulacji uk³adu immunologicznego. Podobnie jak niektore krzemiany, tak i glinokrzemiany mog¹ zachowywaæ siê jak niespecyficzne immunostymulatory, podobnie jak superanty-geny (SAG). SAG to klasa immunostymulatorów i bia³ek chorobotwórczych pocho-dzenia bakteryjnego i wirusowego ze zdolnoœci¹ do aktywowania relatywnie du¿ej frakcji (5–20%) populacji komórek T. Aktywacja SAG wymaga jednoczesnej inter-akcji z Vβ domen¹ receptorów komórek T i cz¹steczkami uk³adu zgodnoœci tkanko-wej klasy II na komórkach prezentuj¹cych antygen. Mikronizowany zeolit, poda-wany do¿o³¹dkowo myszom zaszczepionym komórkami czerniaka, znacz¹co zredu-kowa³ przerzuty tego nowotworu [65]. Zastosowane zeolity jako sk³adniki po¿ywie-nia ograniczaj¹ iloœæ wolnych toksyn w uk³adzie pokarmowym, zmniejszaj¹c rów-noczeœnie ich dzia³anie toksyczne. Ramos i in. skupili siê na porównaniu skutecz-noœci wi¹zania aflatoksyny przez ró¿ne porowate materia³y (aktywowany wêgiel, bentonit, zeolit, uwodnione glinokrzemiany sodowe, wapniowe czy jonowymienne ¿ywice) [66].

Zeolity s¹ g³ównymi sk³adnikami dostêpnych na rynku œrodków przeciw krwa-wieniu o nazwie QuikClot (Z-Medica Corporation, USA). QuikClot wystêpuje w postaci granulek, aplikowanych bezpoœrednio na ranê w celu zatrzymania krwa-wienia. Mechanizm dzia³ania polega na adsorbowaniu wody z krwi, stê¿eniu czyn-ników krzepniêcia, aktywowaniu trombocytów i pobudzeniu kaskady krzepniêcia krwi. Zeolity wi¹¿¹ce wodê generuj¹ ciep³o, co by³o g³ówn¹ wad¹ poprzedniej gene-racji produktów QuikClot. Przy opracowywaniu ostatniej ich wersji skupiono siê na wyeliminowaniu egzotermicznej reakcji z wod¹ [67].

PODSUMOWANIE

Materia³y mikro- i mezoporowate, ze wzglêdu na w³aœciwoœci fizyko-chemiczne (wysok¹ pojemnoœæ adsorpcyjn¹, zdolnoœæ molekularno-sitow¹, znaczn¹ selektyw-noœæ i pojemselektyw-noœæ jonowymienn¹ oraz odporselektyw-noœæ na dzia³anie kwasów i podwy¿szo-nej temperatury), znalaz³y zastosowanie jako alternatywne uk³ady transportu leków. Zeolity i inne mikroporowate materia³y, ze wzglêdu na rozmiary porów oraz mo¿li-woœæ modyfikacji powierzchni zapewniaj¹ enkapsulacjê œrodków biologicznie aktyw-nych oraz ich kontrolowane uwalnianie. W³aœciwoœci przeciwbakteryjne, przeciw-grzybiczne zeolitowych pow³ok, polegaj¹ce na stopniowym uwalnianiu czynników antybakteryjnych, mog¹ znaleŸæ zastosowanie jako pokrycia ró¿nego rodzaju

K. D£UGOPOLSKA, T. RUMAN, D. POGOCKI, M. DANILCZUK

1086

siê jako suplementy diety, œrodki przeciw nadkwasocie i œrodki przeciwbakteryjne w stomatologii. Badane s¹ tak¿e w³asnoœci materia³ów mikro- i mezoporowatych jako czynników immunostymuluj¹cych oraz antywirusowych. Jednym z najbardziej interesuj¹cych, ale i najmniej poznanym zastosowaniem zeolitów, jest zastosowa-nie klinoptylolitu jako œrodka wspomagaj¹cego w terapii nowotworowej.

PIŒMIENNICTWO CYTOWANE

[1] C.K. Hersh, Molecular Sieves, Reinhold Pub. Corp., New York, 1961. [2] D.W. Breck, Zeolite Molecular Sieves, Wiley, New York, 1973.

[3] D.W. Breck, Zeolite Molecular Sieves: Structure, Chemistry, and Uses, John Wiley & Sons, New York, 1974, pp. 634–641.

[4] E.M. Flanigen, L.B. Sand, Molecular Sieve Zeolite - I, ACS, Washington, 1971. [3] T. Ceyhan, M. Tatlier, H.J. Akcakaya, Mater. Sci. Mater. Med., 2007, 18, 1557.

[4] W.G. Pond, L.P. Krook, H. Ho, D.R. Su, P.A. Schoknecht, Bull. Env. Contam. Toxicol., 1996, 57, 713.

[5] N. Zarkovic, K. Zarkovic, M. Kralj, S. Borovic, S. Sabolovic, M.P. Blazi, A. Cipak, K. Pavelic, Anticancer Res., 2003, 23, 1589.

[6] Y.H. Zhang, X.J. Yu, X.Y. Wang, W. Shan, P.Y. Yang, Y. Tang, Chem. Comm., 2004, 2882. [7] Y.H. Zhang, X.J. Yu, X.Y. Wang, W. Shan, B.Y,Wu, H. Z. Fan, X. J. Yu, Y. Tang, P.Y. Yang,

Ang. Chem. Int. Ed., 2005, 44, 615.

[8] T. Yu, Y.H. Zhang, C.P. You, J.H. Zhuang, B. Wang, B.H. Liu, Y.J. Kang, Y. Tang, Chem.-A Eur. J., 2006, 12, 1137.

[9] C. Platas-Iglesias, L. Van der Elst, W.Z. Zhou, R.N. Muller, C.F.G.C. Geraldes, T. Maschmeyer, Peters, J.A. Chem.-A Eur. J., 2002, 8, 5121.

[10] A. Dyer, S. Morgan, P. Wells, C. Williams, J. Helminthol., 2000, 74, 137. [11] A. Dyer, P. Wells, C. Williams, 2007, Patent: PTC. INT.APPL. WO 8705, 504. [12] S.K. Shaker, A. Dyer, D.M. Storey, J. Helminthol., 1992, 66, 288.

[13] H.M. Ötker, I.J. Akmehmet-BalcIoglu, J. Hazard. Mater., 2005, 122, 251.

[14] M. Arruebo, R. Fernandez-Pacheco, S. Irusta, J. Arbiol, M.R. Ibarra, J. Santamaria, J. Nanotech-nology, 2006, 17, 4057.

[15] W. Shan, T. Yu, B. Wang, J. Hu, Y. Zhang, X. Wang, Y. Tang, Chem. Mater., 2006, 18, 3169. [16] P.S. Wheatley, A.R. Butler, M.S. Crane, S. Fox, B. Xiao, A.G. Rossi, I.L. Megson, R.E. Morris,

J. Am. Chem. Soc., 2006, 128, 502.

[17] M.C. Frost, M.E. Meyerhoff, J. Biomed. Mater. Res. A. 2005, 72A, 409. [18] M.R. Miller, I.L. Megson, Br. J. Pharmacol., 2007, 151, 305.

[19] A. Rivera, T. Farias, Micropor. Mesopor. Mater., 2005, 80, 337.

[20] A. Rivera, T. Farias, A.R. Ruiz-Salvador, L.C. de Menorval, Micropor. Mesopor. Mater., 2003, 61, 249.

[21] C.V. Uglea, I. Albu, A. Vatajanu, M. Croitoru, S. Antoniu, L. Panaitescu, R.M.J. Ottenbrite, J. Biomater. Sci. Polymer Ed., 1994, 6, 633.

[22] T. Farias, A.R. Ruiz-Salvador, A. Rivera, Micropor. Mesopor. Mater., 2003, 61, 117.

[23] M.G. Rimoli, M.R. Rabaioli, D. Melisi, A. Cucio, S. Mondello, R. Mirabelli, E. Abignete, J. Biomed. Mater. Res. A. 2008, 87A, 156.

[24] C.F. Linares, S. Solano, G. Infante, Micropor. Mesopor. Mater., 2004, 74, 105.

[25] M.C. Bonferoni, G. Cerri, M. de’ Gennaro, C. Juliano, C. Caramella, App. Clay. Sci., 2007, 36, 95.

MEDYCZNE ZASTOSOWANIA SIT MOLEKULARNYCH 1087 [26] G. Cerri, M. de’ Gennaro, M.C. Bonferoni, C. Caramella, App. Clay. Sci., 2004, 27, 141. [27] A. Ramila, B. Munoz, J. Perez-Pariente, M. Vallet-Regi, J. Sol- Gel Sci. Technol., 2003, 26, 1199. [28] M. Vallet-Regi, A Ramila, R.P. del Redl, J. Perez-Pariente, Chem. Mater., 2001, 13, 308. [29] S. Inagaki, S. Guan, Y. Fukushima, T. Ohsuma, O. Terasami, J. Am. Chem. Soc., 1999, 121, 9611. [30] B. Munoz, A. Ramila, J. Perez-Pariente, I. Diaz, M. Vallet-Regi, Chem. Mater., 2003, 15, 500. [31] C. Tourne-Peteilh, D. Brunel, S. Begu, B. Chiche, F. Fajula, D.A. Lerner, J.M. Devoisselle, New

J. Chem., 2003, 27, 1415.

[32] A. Vinu, K.Z. Hossain, K.J Ariga, Nanosci. Nanotechnol., 2005, 5, 347. [33] A. Vinu, T. Mori, K. Ariga, Sci. Technol. Adv. Mater., 2006, 7, 753.

[34] T. Kokubo, H. Kushitani, S. Sakka, T. Kitsugi, T. Yamamuro, J. Biomed. Mater. Research., 1990,

24, 721.

[35] M. Manzano, V. Aina, C.O. Arean, F. Balas, V. Cauda, M. Colilla, M.R. Delgado, M. Vallet-Regi, Chem. Eng. J., 2008, 137, 30.

[36] C. Charnay, S. Begu, C. Tourne-Peteilh, L. Nicole, D.A. Lerner, J.M. Devoisselle, Eur. J. Pharm. Biopharm., 2004, 57, 533

[37] C.A. Aerts, E. Verraedt, R. Mellaerts, A. Depla, P. Augustijns, J. Van Humbeeck, G. Van den Mooter, J.A. Martens, J. Phys. Chem. C., 2007, 111, 13404.

[38] T. Heikkila, J. Salonen, J. Tuura, N. Kumar, T. Salmi, D.Y. Murzin, M.S. Hamdy, G. Mul, L. Laitinen, A.M. Kaukonen, J. Hirvonen, V.P. Lehto, Drug Delivery., 2007, 15, 337.

[39] T. Limnell, J. Riikonen, J. Salonen, A.M. Kaukonen, L. Laitinen, J. Hirvonen, V.P. Lehto, Int. J. Pharm., 2007, 343, 141.

[40] T. Azais, C. Tourne-Peteilh, F. Aussenac, N. Baccile, C. Coelho, J.M. Devoisselle, F. Babonneau, Chem. Mater., 2006, 18, 6382.

[41] K.A. Fisher, K.D. Huddersman, M.J. Taylor, Che. A Eur. J., 2003, 9, 5873. [42] Q. Tang, Y. Xu, D. Wu, Y. Sun, J. Solid State Chem., 2006, 179, 1513.

[43] D. Zhao, Q. Huo, J. Feng, B.F. Chmelka, G.D. Stucky, J. Am. Chem. Soc., 1998, 120, 6024. [44] D. Zhao, J. Feng, Quo. Huo, N. Melosh, G.H. Fredrickson, B.F. Chmelka, G.D. Stucky, Science,

1998, 279, 548.

[45] A.L. Doadrio, E.M.B. Sousa, J.C. Doadrio, J. Perez-Pariente, I. Izquierdo-Barba, M. Vallet-Regi, J. Control. Release., 2004, 97, 125.

[46] M. Colic, K. Pavelic, J. Mol. Med., 2000, 78, 333.

[47] K. Pavelic, M. Hadzija, L. Bedrica, I. Dikic, M. Katic, M. Kralj, M. Bosnar Herak, S. Kapitanovic, M. Poljak-Blazi, S. Krizanac, R. Stojkovic, M. Jurin, B. Subotic, M. Colic, J. Mol. Me., 2001, 78, 708.

[48] S. Ivkovic, D. Zabcic, Free. Rad. Biol. Med., 2002, 33, S331.

[49] S. Ivkovic, P. Bendzko, J. Schulz, Free. Rad. Biol. Med., 2004, 37, S173.

[50] G. Rodriguez-Fuentes, A.R. Denis, M.A.B Alvarez, A. Iraizoz Colarte, Micropor. Mesopor. Mater. 2006, 94, 200.

[51] A. Rivera, G. Rodriguez-Fuentes, E. Altshuler, Micropor. Mesopor. Mater., 1998, 24, 51. [52] K.L. Watkins, L.L. Southern, Poultry Sci. 1992, 71, 1048.

[53] C.R. O’Neill, D.E. Beving, W. Chen, Y. Yan, AIChE Journal, 2006, 52, 1157. [54] D.E. Beving, C.R. O’Neill, Y. Yan, Micropor. Mesopor. Mater. 2008, 108, 77. [55] P. Rusin, K. Bright, C. Gerba, Lett. Appl. Microbiol., 2003, 36, 69.

[56] K. Bright, C. Williams, M.A. Kenward, I. Radecka, J. App. Microbiol. 2008, 104, 1516. [57] S. Suarez, A. Devaux, J. Banuelos, O. Bossart, A. Kunzmann, G. Calzaferri, Adv. Funct. Mat.,

2007, 17, 2298.

K. D£UGOPOLSKA, T. RUMAN, D. POGOCKI, M. DANILCZUK

1088

[60] J.E. Barry, J.A. Trogolo, 2006, US Patent 6582715. [61] M. Kralj, K. Pavelic, EMBO Reports 2003, 4, 1008.

[62] M. Hotta, H. Nakajima, K. Yamamoto, M. Aono, J. Oral Rehabil., 1998, 25, 485. [63] M. Grce, K. Pavelic, Micropor. Mesopor. Mater., 2005, 79, 165.

[64] G. Rodriguez-Fuentes, M.A. Barrios, A. Iraizoz Colarte, I. Perdomo, B. Cedre, Zeolites, 1997, 19, 441.

[65] K. Pavelic, M. Katic, V. Sverko, T. Marotti, B. Bosnjak, T. Balog, R. Stojkovic, M. Radacic, M. Colic, M. Poljak-Blazi, J. Cancer. Res. Clin. Oncol., 2002, 128, 37.

[66] A.J. Ramos, J. FinkGremmels, E. Hernandez, J. Food. Prot., 1996, 59, 631. [67] X.F. Hyrsey, F.J. Dechene, 1989, US Patent 4822349.

Praca wp³ynê³a do Redakcji 23 kwietnia 2009

2009, 63, 11-12 PL ISSN 0043-5104

DESMURAMYLOPEPTYDY