Opisane uwarunkowania wyznaczały niejako obiektywne granice brytyj-skiej partycypacji w zachodnioeuropejskich przedsięwzięciach zjednoczenio-wych. Zważywszy, iż tworzyły one skomplikowany i dynamiczny układ, zmiany jakie w nim zachodziły w interesującym nas okresie, posiadały określony wpływ na brytyjską politykę zagraniczną – wpływ modyfikujący. Modyfikacje brytyjskiej polityki „europejskiej” powstałe w wyniku zachodzących zmian w środowisku zewnętrznym, a także i wewnątrz brytyjskiego systemu politycz-nego, mieściły się jednak w granicach niezbędnych ustępstw taktycznych i nie stanowiły istotniejszego odejścia od realizacji priorytetowych celów
zewnętrz-nych, które w swym europejskim wymiarze sprowadzały się do62:
1) umocnienia – poprzez odbudowę gospodarek narodowych i podniesienie stopy życiowej – kapitalistycznych, wolnorynkowych stosunków gospodar-czo-społecznych w Europie Zachodniej (niski, a przy tym nierównomierny poziom konsumpcji wzmacniał nastroje lewicowe oraz przyczyniał się do wzrostu znaczenia politycznego partii rewolucyjnych);
2) stopniowego i trwałego powiązania Stanów Zjednoczonych z Europą Zachodnią na płaszczyźnie gospodarczej i militarno-politycznej;
3) przyjęcia przez Wielką Brytanię roli rzecznika interesów Europy w Stanach Zjednoczonych oraz pośrednika w stosunkach europejsko-amerykańskich; 4) zmniejszenia, a na dłuższą metę wyeliminowania zależności gospodarki
brytyjskiej od dostaw północnoamerykańskich (poprzez rozwój alterna-tywnych rynków, w tym także zachodnioeuropejskiego).
62 H.J. Heiser, British Policy with regard to the unification effords on the european continent,
Leyden 1959, s. 30; H.G. Nicholas, Britain and the United States, London 1963, s. 46; L.D. Epstein, op. cit., s. 45; W.N. Medlicott, Contemporary England 1914–1964, London 1967, s. 506.
Na wszystkie z wymienionych celów posiadały jednakowo ważne zna-czenie. Stan gospodarczo-społeczny Europy Zachodniej (narastający deficyt płatniczy, brak wewnętrznej równowagi gospodarczej, nasilające się strajki) w konfrontacji z siłą militarną Związku Radzieckiego zrodził wśród polityków brytyjskich przekonanie, że w Europie Zachodniej może dojść do niekorzyst-nej dla Wielkiej Brytanii zmiany układu sił. Dlatego też już od 1946 roku na pierwszy plan w brytyjskiej polityce europejskiej wysunięto cel ujęty w punk-cie 2, traktowany z konieczności (ograniczone zasoby własne i
zachodnioeu-ropejskie) jako warunek realizacji celu pierwszego63.
Latem 1946 r. dyplomacja brytyjska podjęła wstępne kroki obliczone na bliższe powiązanie Stanów Zjednoczonych z Europą Zachodnią. Początkowo były to powiązania pośrednie. Kanałami dyplomatycznymi zwrócono uwagę rządu USA na stan gospodarczo-polityczny Europy Zachodniej i jego
nega-tywne implikacje dla systemu demokratycznego64 licząc, iż administracja
ame-rykańska zrewiduje swą dotychczasową, zbyt optymistyczną ocenę sytuacji w Europie. W lutym 1947 r. nastąpiło przejście do otwartej ofensywy, czego wyrazem były słynne depesze skierowane do Waszyngtonu, zapowiadające rychłe wycofanie się Wielkiej Brytanii z Grecji i zaprzestanie udzielania pomo-cy gospodarczo-wojskowej Turcji. W depeszach tych Wielka Brytania jasno dała do zrozumienia Stanom Zjednoczonym, że o ile nie zajmą one jej
miej-sca, Grecja i Turcja na pewno wypadną z systemu demokracji europejskiej65.
Depesze w sprawie Grecji i Turcji, robiąc ogromne wrażenie na
admi-nistracji amerykańskiej66, przyczyniły się do proklamowania tzw. doktryny
Trumana oraz pośrednio przyspieszyły prace nad planem Marshalla. Samo zaś przemówienie G. Marshalla z 5 czerwca 1947 r. korelowało w pełni z opi-sanymi celami europejskiej polityki Wielkiej Brytanii. Nie przez przypadek dyplomacja brytyjska odegrała wiodącą rolę w jej realizacji od strony
euro-63 Zob. F. Williams, A Prime Minister Remembers: The War and post-war memoirs of
the Rt. Hon. Earl Attlee, London, Melbourne, Toronto 1961, s. 176; D. Healey, Power Politics and the Labour Party, [w:] New Fabian Essays, (ed.) R.H.S. Crossman, London
1952, s. 172; R.E.G. Mackay, Towards a United States of Europe, London 1961, s. 104.
64 Zob. Teksty depesz w: F. Williams, op. cit., s. 136–148.
65 Bezpośrednio po zakończeniu wojny Wielka Brytania, mimo widocznego osłabienia
gospodarczego nie zamierzała zrezygnować z pretensji do utrzymywania wielkomocar-stwowego statusu i przodującej pozycji w polityce światowej. Zob. Przykładowo tekst przemówienia Bevina wygłoszony w Izbie Gmin – Hansard z 6 maja 1947 r., col. 1965. Por. E. Barker, Britain in a divided Europe 1945–1970, London 1971, s. 54; J.M. Jones,
The Fifteen Weeks, New York 1955, s. 4; D. Donnelly, Struggle for the World, London
1965, s. 233.
pejskiej67. Wielka Brytania była główną inicjatorką zwołania tzw. konferencji paryskiej, której przewodniczył Ernest Bevin. Delegat brytyjski Oliver Franks został wybrany przewodniczącym powołanego przez powyższą konferencję doraźnego Europejskiego Komitetu Współpracy Gospodarczej (Committee of European Economic Co-operation – CEEC) – organu mającego
okre-ślić (w formie raportu) wspólny program odbudowy Europy Zachodniej68.
Zwiększyło to pozycję przetargową Wielkiej Brytanii w ujawniających się i nasilających stopniowo w ramach CEEC sporach o charakter i treść progra-mu odbudowy. Główną przyczyną kontrowersji były różnice długofalowych dążeń państw członkowskich, wyrażające się w odmiennym pojmowaniu celów planu Marshalla. Stany Zjednoczone, wspierane przez Francję, Włochy i kraje Beneluksu zmierzały do przekształcenia go w instrument integracji Europy Zachodniej. Wielka Brytania, mająca po swej stronie państwa skandynawskie, była natomiast zwolennikiem wykorzystania amerykańskiej pomocy na rzecz odbudowy gospodarek narodowych. Dlatego też, akceptując wszystkie
wstęp-ne warunki planu Marshalla69 , w trakcie jego realizacji przeciwstawiała się
wszystkim eufunkcjonalnym w stosunku do polityki USA, a niezgodnym z jej zasadniczymi interesami, projektom zwolenników integracji. Wymogi takty-ki zmuszały ją jednak do pójścia na pewne kompromisy wobec rzeczników integracji.
67 Według doniesień ówczesnej prasy amerykańskiej („The New York Times” z 7, 15
i 23 czerwca 1947 r.) Wielka Brytania koordynowała z administracją amerykańską swą odpowiedź na plan Marshalla. W tym celu w czerwcu 1947 r. przybył do Londynu William Clayton, podsekretarz stanu do spraw gospodarczych. Zob. D. Wightman,
Economic Co-operation in Europe, London 1956, s. 32–38. Por. R. Murphy, Diplomat among Warriers, London 1964, s. 377 – cyt. za: P. Jones, K. Sainsbury, British For-eign Secretaries since 1945, Newton Abbot, London, North Pomfret, Vancouver 1977,
s. 44.
68 Zob. H.B. Price, The Marshall Plan and its meaning, Ythaca, New York 1955, s. 27 oraz
przypis 21.
69 Przemówienie amerykańskiego sekretarza stanu G. Marshalla z 5 czerwca 1947 r.
nie zawierało jakiegokolwiek planu pomocy dla Europy. Stwierdzało jedynie goto-wość rządu Stanów Zjednoczonych do udzielenia pomocy gospodarczej Europie, o ile zostaną spełnione następujące warunki:
1. formalna inicjatywa w sprawie przyznania pomocy amerykańskiej wyjdzie ze strony państw europejskich;
2. program odbudowy Europy ma mieć jednolity charakter, tzn. musi obejmować łącz-nie wszystkie kraje, które zaakceptują ofertę Stanów Zjednoczonych.
Zob. Documents on European Recovery and Defence, March 1947–April 1949, Lon-don and New York 1949, s. 8–9; K. Lapter, Stosunki międzynarodowe po II wojnie
Pierwszą propozycją rzeczników integracji, która wzbudziła wyraźne zastrzeżenia ze strony brytyjskiej, był zgłoszony przez Francję i Włochy już w trakcie przygotowywania raportu CEEC projekt utworzenia unii celnej
obejmującej wszystkich beneficjentów planu Marshalla70. Rząd brytyjski
zda-jąc sobie sprawę, iż propozycja francusko-włoska powstała z inspiracji Stanów Zjednoczonych i cieszyła się ich poparciem, nie przeciwstawił się jej w sposób otwarty i jednoznaczny. Delegat brytyjski w komitecie, Oliver Franks, w prze-mówieniu z 15 sierpnia 1947 r. starał się wykazać, że skomplikowany charakter reżimów celnych wymaga dłuższych (5–10 lat) negocjacji przygotowawczych. Dlatego zaproponował, aby ewentualnie utworzyć specjalną grupę badawczą, która by rozważyła praktyczne możliwości realizacji projektu Francji i Włoch. Oliver Franks zgłosił wówczas gotowość Wielkiej Brytanii do uczestniczenia w pracach grupy badawczej zaznaczając jednocześnie, że Wielka Brytania jako mocarstwo światowe i państwo o szczególnych związkach z zamorską Wspólnotą nie może przyjąć w raporcie żadnych konkretnych zobowiązań odnośnie do realizacji unii celnej. Zobowiązania takie mogą natomiast
przy-jąć państwa opowiadające się za projektem francusko-włoskim71.
Administra-cja amerykańska, znając niechęć rządu brytyjskiego i państw skandynawskich do propozycji potraktowania unii celnej jako oficjalnego zobowiązania państw – odbiorców planu Marshalla nie zamierzała z tego uczynić
warun-ku sine qua non udzielenia pomocy Europie Zachodniej72. W tych
warun-kach Wielka Brytania zdołała w raporcie CEEC przeforsować swój punkt widzenia73.
70 Zob. Commitee of European Economic Co-operation, July–September 1947, Vol. I,
General Report (cyt. dalej jako CEEC General Report), London 1947, s. 7 i 20.
71 Zob. „The Times” z 16 sierpnia 1947 r., cyt. za. M. Colebrook, Franco-British Relations
and European Integration 1945–1950, Geneve 1971, s. 72.
72 Zob. H.E. van der Beugel, From Marshall Aid to Atlantic Partnership, Amsterdam,
London, New York 1966, s. 78.
73 Ostatecznie przyjęte zobowiązanie miało następującą treść: „… rządy (…) zgodnie
postanowiły utworzyć grupę badawczą celem rozpatrzenia istniejących problemów oraz kroków, które należy podjąć przy tworzeniu unii celnej lub unii celnych między niektórymi lub wszystkimi państwami”. Odzwierciedleniem stanowiska brytyjskiego był również paragraf 92 raportu: „Żadna unia celna nie może być całościowo i efek-tywnie wprowadzona w życie za jednym pociągnięciem pióra. Unia celna, szczególnie między niektórymi dużymi i uprzemysłowionymi państwami, wymaga skomplikowanych negocjacji technicznych oraz wielu etapów pośrednich. Specjalne problemy dotyczą krajów mających proporcjonalnie wysokie powiązania z państwami znajdującymi się poza jedną z proponowanych unii celnych, czy też różniących się poważnie poziomem rozwoju gospodarczego”. Zob. CEEC, General Report, op. cit., s. 19–21.
Drugą, ambarasującą dla Wielkiej Brytanii kwestią, powstałą w związku z realizacją planu Marshalla, było dążenie Stanów Zjednoczonych (popie-ranych przez Francję) do utworzenia na kanwie planu stałej organizacji wyposażonej w prawa podmiotowe i ograniczony zakres uprawnień
ponadna-rodowych74. Wielka Brytania natomiast stała na stanowisku, że współpracę
wewnątrzeuropejską i europejsko-amerykańską winien koordynować doraźny,
międzynarodowy Komitet Europejskiej Współpracy Gospodarczej75.
W stycz-niu 1948 r. Wielka Brytania wyraziła zgodę na utworzenie stałej organizacji mającej spełniać powyższe funkcje (Organizacja Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej – OEEC). Nie stanowiło to jednak istotniejszego ustępstwa na rzecz zwolenników integracji Europy Zachodniej, ponieważ nowo powstała organizacja, zgodnie ze stanowiskiem brytyjskim, była organizacją
międzyna-rodową a nie integracyjną76.
Trzecim wymownym testem stosunku rządu brytyjskiego do kwestii inte-gracji gospodarczej Europy Zachodniej było stanowisko, jakie zajmował on w sporze o charakter i zakres liberalizacji handlu zachodnioeuropejskiego, toczonym początkowo w komitecie paryskim a później w OEEC. Wielka Brytania jako państwo szczególnie uzależnione od handlu zagranicznego nie były, ogólnie rzecz biorąc, przeciwnikiem liberalizacji obrotów w Euro-pie Zachodniej pod warunkiem, że jej zakres i tempo nie osłabią szerszych powiązań gospodarki brytyjskiej (głównie z Commonwealthem), nie wpłyną ujemnie na międzynarodową pozycję funta sterlinga i nie odbiją się ujem-nie na światowym procesie liberalizacji handlu i płatności. Istotnym ogra-niczeniem były też bieżące uwarunkowania gospodarcze, tj. troska o bilans płatniczy i niski stan rezerw dolarów i złota Banku Anglii. Z powyższych względów od początku realizacji planu Marshalla rząd brytyjski opowiadał się za stopniową, opartą na zasadach bilateralnych, liberalizacją handlu
74 Sugestie Stanów Zjednoczonych oraz propozycje francuskie zmierzały do ograniczenia
suwerenności państw członkowskich na rzecz sekretariatu wyposażonego w szerokie uprawnienia dyskrecjonalne. Zob. A. and F. Boyd, Western Union, Washington 1949, s. 53; R. Baily, L’Integration Economique en Europe, Turin 1960, s. 3; E. Van der Beu-gel, op. cit., s. 132; The Memoirs of Paul Gore- Booth, With Great Truth and Respect, London 1974, s. 166.
75 Zob. European Organizations, PEP, London 1959, s. 79; W.A. Brown and R. Opie,
American Foreign Assistance, Washington 1953, s. 135; H. Henderson, The European Economic Report, „International Affairs” (Vol. XXIV, No. 1) ze stycznia 1948 r., s. 18;
E.H. Van der Beugel, op. cit., s. 127.
76 Jej główny organ – Rada Ministrów, funkcjonował według zasady jednomyślności,
a sekretariat miał charakter usługowy w stosunku do Rady. Por. Z.M. Klepacki,
zachodnio europej skiego77. Stanowisko brytyjskie opóźniało w OEEC wypra-cowanie mechanizmu uwielostronnienia zachodnioeuropejskiego systemu płatności, do czego dążyły Stany Zjednoczone, wspierane przez Belgię a także w pewnym stopniu przez Francję. Obstrukcyjna polityka Wielkiej Brytanii wobec zamierzeń USA była zapewne jedną z głównych przyczyn jakościowych zmian w polityce amerykańskiej odnośnie do udzielenia dalszych środków na rzecz Europejskiego Programu Odbudowy (European Recovery Programme – ERP). Ewidentnym tego przykładem było przemówienie Paula Hoffma-na, szefa Europejskiej Agencji Współpracy (European Cooperation Agen-cy – ECA) z 31 października 1949 r. uzależniające dalszą realizację ERP od przyjęcia przez Europę Zachodnią wiążących zobowiązań integracyjnych
– głównie likwidacji istniejących ograniczeń handlowych78. Po przemówieniu
P. Hoffmana rząd brytyjski wyraził zgodę na wypracowanie w OEEC wielo-stronnego systemu płatności. Jednakże w trakcie dyskusji nad tym systemem Wielka Brytania przyjęła taktykę gry na zwłokę celem uzyskania możliwie największych ustępstw ze strony rzeczników rychłego wprowadzenia wielo-stronnego, opartego na złocie i ponadnarodowych zasadach, systemu płatno-ści w OEEC (amerykański projekt Europejskiej Unii Walutowej zmieniony
później na projekt Europejskiej Unii Płatniczej)79. Nie akceptując
projek-tów amerykańskich jako podstawy do dyskusji postulowała, aby mechanizm wymiany wielostronnej był niejako uzupełnieniem wynegocjowanych umów dwustronnych, rozszerzając zakres obrotów dopiero wówczas, kiedy wyczerpią się możliwości jakie stwarza system porozumień bilateralnych. Powodując się troską o zachowanie pełnej kontroli rządu w zakresie spraw gospodar-czo-finansowych, forsowała zasadę poddania mechanizmu rozliczeń wielo-stronnych ciągłej kontroli rządów. Dlatego domagała się, żeby w organie zarządzającym tego systemu (nazwanego później oficjalnie Europejską Unią
Płatniczą) poszczególne państwa posiadały prawo veta80.
77 Zob. Mulford J. Colebrook, op. cit., s. 143–144.
78 Zob. K.F. Flexner, The Creation of the European Payments Union, „Political Science
Quarterly” (Vol. LXXII, No. 2) z czerwca 1957 r., s. 242; L. Gordon, Myth and
Real-ity of European Integration, „Yale Review” (Vol. 45, No. 1) z września 1955 r., s. 83;
H.S. Ellis, The Economics of Freedom, New York 1950, s. 371–372.
79 Oba te projekty zmierzały do rychłego wprowadzenia pełnej wymienialności walut
w OEEC w ramach tranzakcji bieżących oraz szybkiej eliminacji ograniczeń ilościo-wych. Zob. R.F. Mikesell, Foreign Exchange in the Postwar World, New York 1954, s. 117; E.H. Van der Beugel, op. cit., s. 197.
80 Zob. R. Triffin, Europe and the money muddle, New Haven 1957, s. 164–165;
A. Hirschman, The European Payments Union, „ The Review of Economics and Sta-tistics” (Vol. XXXIII, No. 1) z lutego 1951 r., s. 50; OEEC, European Recovery
Pro-Taktyka gry na zwłokę w połączeniu z umiejętnością poczynienia nie-zbędnych ustępstw spowodowały, że Wielka Brytania odniosła znaczne suk-cesy w konfrontacji z protagonistami orientacji integracyjnej. Europejska Unia Płatnicza (European Payments Union – EPU), ustanowiona formalnie 19 października 1950 r., nie stanowiła istotniejszego kroku na drodze do integracji Europy Zachodniej. Uczestnictwo w niej nie wymagało w zasadzie cesji praw suwerennych. Kierujący mechanizmem rozliczeń wielostronnych Zarząd EPU, mimo iż podejmował decyzje większością głosów (4 na 7), nie mógł działać wbrew woli Rady, gdzie obowiązywała zasada jednomyślności. Decyzje Zarządu, obligujące rządy, miały zaś charakter wykonawczy w stosun-ku do zasad EPU ustalonych dość szczegółowo w jej statucie i do wytycznych
Rady OEEC81. Mechanizm funkcjonowania EPU nie zagrażał pozycji funta
sterlinga jako drugiej waluty rezerwowej świata82, a sankcja regulowania
dłu-gów w złocie była poważnie ograniczona.
Po zakończeniu przez Stany Zjednoczone pomocy gospodarczej dla Euro-py Zachodniej o charakterze cywilnym (1951 r.) brytyjskie zainteresowanie współpracą w ramach OEEC uległo osłabieniu. Wyrazem tego była pro-pozycja rządu brytyjskiego z początku 1952 r. zmierzająca do wyjęcia spod gestii OEEC i przekazania NATO funkcji związanych z dystrybucją amery-kańskiej pomocy wojskowej. Innym przykładem były podejmowane w latach 1952–1953 próby przywrócenia światowej wymienialności funta sterlinga w drodze współpracy z rządem USA, co wywołało zaniepokojenie pozosta-łych państw OEEC. Obawiano się bowiem, że może to odbić się ujemnie na handlu wewnątrzeuropejskim i osłabić rangę EPU. Na skutek stanowiska państw OEEC i w wyniku niechętnej postawy rządu USA co do zamierzeń
brytyjskich, doszło do kompromisowego rozwiązania powyższej kwestii83.
gramme, Second Report, Paris 1950, s. 228–232; W. Diebold (Jr.), Trade and Payments in Western Europe. A Study in Economic Co-operation 1947–51, New York 1952, s. 90.
81 Zob. Agreement for European Payments Union, „Annuaire Europeen”, Vol. II z 1955 r.,
s. 375. Por. A. Elkin, The Organisation for European Economic Co-operation. Its
Struc-ture and Powers, „Annuaire Europeen”, Vol. IV z 1958 r., s. 110–111; H. Schmitt, A Path to European Union, Baton Rouge 1962, s. 24; W. Diebold, Trade…, s. 90;
„Annual Register” z 1950 r., s. 176.
82 Kredytodawcy EPU uzyskali prawo utrzymywania swych kredytów w wielkości
odpo-wiadającej ich nadwyżkom sterlingowym w formie sterling balances (aktywów wyrażo-nych w sterlingach). Oznaczało to zrównanie funta pod względem prawnym z jednostką rozliczeniową Unii.
83 W wyniku opozycji państw zachodnioeuropejskich Wielka Brytania zmodyfikowała swe
zamiary. Wyraziła m.in. zgodę na współpracę z pozostałymi państwami OEEC w celu stworzenia warunków sprzyjających rozwojowi handlu i swobodniejszej, mającej
moż-Wielka Brytania wniosła duży wkład w uruchomienie amerykańskiego programu pomocy dla Europy Zachodniej i w liberalizację handlu w tej części kontynentu europejskiego. Włączenie funta sterlinga do mechanizmu roz-liczeń wielostronnych EPU otworzyło krajom Zachodniej Europy szerszy dostęp do zasobów surowcowych strefy sterlingowej. Rola rządu brytyjskiego w tym względzie byłą doceniana przez kontynentalnych zwolenników zjed-noczenia Europy Zachodniej, aczkolwiek po kilku latach działalności OEEC uświadomili oni sobie, że Wielka Brytania nie jest zainteresowana uczestnic-twem w integracji zachodnioeuropejskiej i że OEEC przystosowana niejako do potrzeb i ambicji brytyjskich nie daje możliwości realizacji ich integracyj-nych celów. Postanowili zatem działać samodzielnie tak, żeby Wielka Bryta-nia nie mogła torpedować ich przedsięwzięć. Z inspiracji „europejczyków” rząd francuski przedstawił 9 maja 1950 r. tzw. plan Schumana, czyli projekt utworzenia zachodnioeuropejskiego poolu węgla i stali zarządzanego według zasad ponadnarodowych. Plan Schumana (wypracowany w konsultacji z RFN) pomyślany był jako instrument mający ułatwić RFN stopniowy powrót do grona równoprawnych członków społeczności międzynarodowej przy jedno-czesnym uwzględnieniu istotnych interesów narodowych Francji (zabezpiecze-nie się przed groźbą (zabezpiecze-niemieckiego militaryzmu, zagwarantowa(zabezpiecze-nie sobie dostaw zachodnioeuropejskiego węgla). Pojmowany był również jako pierwszy krok na drodze do integracji Europy Zachodniej. Z tego względu Francja, podając do wiadomości publicznej swą inicjatywę poczyniła zastrzeżenie, iż państwa pragnące uczestniczyć w konferencji mającej wypracować układ w
spra-wie poolu muszą wstępnie zaakceptować jego ponadnarodowy charakter84.
W przeciwieństwie do planu Marshalla, rząd brytyjski z rezerwą odniósł się do planu Schumana. Już pierwsze komentarze członków gabinetu odpo-wiedzialnych za politykę zagraniczną (E. Bevina, C. Attlee’ego) wskazywały, iż pozytywnie oceniano zaledwie jeden notabene uboczny aspekt planu
Schu-mana – zapowiedź pojednania francusko-zachodnioniemieckiego85.
Zasad-liwie najszerszy zasięg geograficzny, wymiany walut. Zob. Documents on International Affairs 1953, s. 239–240; E. Roll, Ten Years of European Co-operation, „Lloyds Bank Review” z kwietnia 1958 r., s. 33; „Annual Register” z 1953 r., s. 150–151; European
Unity: A Survey of the European Organisations, London 1968, s. 108; R. Triffin, op. cit.,
s. 210–211; M. Beloff, The United States and the Unity of Europe, London 1963, s. 69.
84 Zob. Tekst przemówienia R. Schumana wygłoszonego na konferencji prasowej w Paryżu
9 maja 1950 r. [w:] R. Bailey, L’Integration…, op. cit., Appendice, s. 85–87.
85 Zob. Anglo-French Discussion regarding french proposals for the Western European
Coal and Steel Industries, Cmd. 7970, „Miscellaneous”, No. 9 z 1950 r., s. 3; Hansard
niczo koncentrowano się na czynnikach utrudniających Wielkiej Brytanii przyjęcie planu oraz na ujemnych implikacjach utworzenia ponadnarodowe-go poolu węgla i stali, nakazujących ostrożność w działaniu. Foreign Office zdając sobie sprawę, iż plan Schumana cieszy się poparciem USA oraz chcąc uniknąć ewentualnych podejrzeń o próbę torpedowania inicjatywy Francji, nie podjął żadnych kroków, które mogłyby wskazywać, że Wielka Brytania nie jest zainteresowana w sukcesie planu. Przykładowo, decyzję o wysłaniu delegata Wielkiej Brytanii jedynie w roli obserwatora na konferencję paryską w sprawie układu o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali uzasadniano nie dezaprobatą celów planu, lecz niemożliwością zaakceptowania ponadnaro-dowego warunku Schumana, ustanowionego „przed a nie w wyniku dyskusji
międzynarodowej”86. Decyzja o wysłaniu obserwatora na konferencję paryską
oznaczała odrzucenie członkostwa w pierwszej organizacji zachodnioeuropej-skiej o charakterze ponadnarodowym.
Negatywny stosunek rządu brytyjskiego do planu Schumana był podykto-wany przede wszystkim względami politycznymi. Czynniki gospodarcze, nie
przemawiając wyraźnie za udziałem w EWWS, odegrały drugorzędną rolę87.
Udział Wielkiej Brytanii w ponadnarodowej organizacji ograniczonej wyłącz-nie do Europy Zachodwyłącz-niej kolidował, w przekonaniu rządu, ze światową orientacją tego państwa. Plan Schumana pomyślany był między innymi jako pierwszy krok w kierunku integracji Europy Zachodniej, w czym Wielka Bry-tania nie byłą zainteresowana. Ponadto skrycie liczono, że bez udziału strony brytyjskiej inicjatywa Francji załamie się, stwarzając Wielkiej Brytanii okazję
do wykazania wyższości współpracy gospodarczej nad integracją88. W kołach
rządowych w Partii Pracy, a także wśród przywódców związków zawodowych
86 Zob. Anglo-French…, op. cit., s. 12–15.
87 Po wojnie węgiel stracił znaczenie w brytyjskim eksporcie, ponieważ produkcja
prze-wyższała nieznacznie efektywny popyt wewnętrzny. Istniejące nadwyżki z łatwością