Istota i zakres ekonomii kultury

Za początek dogłębnych rozważań na temat ekonomii kultury należy uznać prace A… Ujmował on różnice, które manifestują się pomiędzy całym procesem produkcji, wymiany i konsumpcji dzieł sztuki, a analogicznymi procesami opisanymi w teorii rynku. Punkt widzenia A… był w gruncie rzeczy mikroekonomiczny, mimo iż we wnioskach pojawiały się często odniesienia do zagadnień społecznych. Pierwsze publikacje naukowe głównego nurtu ekonomistów na temat sztuki jako aktywności ekonomicznej pojawiaja się natomiast w latach 60’ W latach 60 dziedzina ekonomii zajmująca się sztuką stała się uznaną dziedziną badań. Sednem jej zainteresowań jest zastosowanie metod i teorii ekonomii neoklasycznej na gruncie kultury i sztuki— patrząc na dzieła sztuki i przedsięwzięcia kulturowe jako na jeszcze jeden rodzaj dóbr/działalności ekonomicznej, z kilkoma nowymi aspektami. Przez wzgląd na nieużytkową wartość kultury i sztuki — ich raison d’etre z definicji stoi poza sferą pragmatyczną i ekonomiczną — ta dziedzina ekonomii sama w sobie stała się kreatywnym centrum. Stworzono metodologie mające na celu umieścić kulturę i sztukę w ramach dyskursu ekonomicznego, w wielu przypadkach posiłkując się ekonomią ochrony środowiska jako źródłem. W obu przypadkach, kluczowym problemem jest bowiem wyznaczenie szczególnej charakterystyki produktów. Ekonomia kultury idzie pod tym względem sladem ekonomiii ochrony środowiska i produkt opisuje poprzez teorię dóbr publicznych¹³²

Najważniejsze pozycje z punktu widzenia zkresu rozważań niniejszego przewodu datują się na lata 80’ i nastepne dekady i w przeważającej większości wywodzą się z anglosaskiej strefy językowej. Oprócz literatury zwartej, szczególną rolę odgrywają w relatywnie młodej dziedzinie ekonomii kultury publikacje z cyklicznej konferencji Międzynarodowego Stowarzyszenia Ekonomii Kultury (ACEI)¹³³, a także analizy empiryczne i studia przypadków.

Do pierwszych źródeł zaliczyć należy przede wszystkim prace D. Throsby’ego¹³⁴, a także M. Huttera¹³⁵, B. Freya¹³⁶, A.Klamera¹³⁷, a także przeglądy metodologii autorstwa Mouro i

132

Cechuja je 2 cechy: niebiletowanie, nierywalizacja,

133 Association of Cultural Economics International, autora jest członkiem tej organizacji (przyp.Autora)

134

Economy of The Arts 1980, również Throsby 2001; wyczerpujący przegląd, napisany głównie, choć nie tylko dla ekonomistów; adaptuje on narzędzia stosowane przy gospodarowaniu przyrodą i ekonomii sztuki do dóbr kultury jako takich i bardziej konkretnie, do adaptacji zabytków,

135

Hutter i Rizzo 1997; zbiór prac wiodących ekonomistów kultury pracujących nad tematyką związaną z adaptacją zabytków oraz przegląd tematów badań, problematyki i koncepcji

136

B.Frey, Economics of Museu, University of Zurich, 2004

137

• Klamer and Zuidhof 1999: interpretacja zasięgu ekonomicznych zastosowań dla dziedzictwa, szczególnie z punktu widzenia rozdźwięku pomiędzy kulturową i ekonomiczną wartością tegoż, również: A.Klammer Economic and Non-economic value

Mazantiego¹³⁸, i J.Snowball¹³⁹. Do źródeł drugiego typu należy kilkadziesiąt referatów¹⁴⁰ prezentowanych podczas konferencji ACEI, które odbywaja się rotacyjnie co dwa lata w różnych miastach Europy i Ameryki Północnej¹⁴¹. Wśród najważniejszych autorów, oprócz wyżej wymienionych, wymienić trzeba przede wszystkim B.A. Seamana¹⁴², T.Bille-Hansen¹⁴³, C.Sunsteina¹⁴⁴ i R.Towse¹⁴⁵.

Studia empiryczne oraz ich dogłębne podsumowania dotyczą w zdecydowanej większości wyceny wartości dóbr kultury lub zagadnień bardzo zbliżonych, takich, jak badanie wpływu działalności w sektorach kultury na rozmaite wielkości ekonomiczne (przede wszystkim – PKB i inne parametry makroekonomiczne). Szczególnie interesujące dla toku pracy studia wycen w największym stopniu odzwierciedlają dwie zasadnicze metodologie: warunkową oraz impastową czyli makroekonomiczną¹⁴⁶ Do pierwszej klasy zaliczają się przede wszystkim opracowania W.Santagnaty¹⁴⁷, S.Pagioli¹⁴⁸, S.Navruda¹⁴⁹ i D.Noonana¹⁵⁰. Badanie makroekonomicznego wpływu kultury podejmowane jest z kolei głównie w pracach D.Listokina¹⁵¹, B.A.Seamana¹⁵², B.Freya, ¹⁵³ oraz w opracowaniach zbiorowych, szczególnie:, RAND¹⁵⁴ oraz ECE¹⁵⁵.

Wymienione powyżej pozycje, mimo różnych obszarów zainteresowania, łączy jeden podstawowy dylemat: sposób wyznaczania wartości. Szczególny nacisk położony jest na redefinicję ‘wartości’ dla celów ekonomii kultury. Problem ten jest centralny dla niniejszego

138

S.Mourato,., M.Mazzanti., Economic Valuation of Cultural Heritage: Evidence and Prospects, Getty Conservation Institute Los Angeles 2002

139

Snowball, J.D., Measuring the Value of Culture. Methods and Examples in Cultural Economics, Springer Verlag, Berlin - Heidelberg 2008,

140

Publikowanych najczęściej w Journal of Cultural Economics International (przyp.Autora)

141

Tradycja ta ma zostac przełamana w roku 2012 poprzez planowana lokalizację konferencji w Tokio (przyp.Autora)

142

Seaman, B.,. Beyond Economic Impac. The Arts in a New Millennium: Research and the Arts, Praeger, Westport 2003.milowy

143 Bille Hansen, T., A Contingent Valuation Study of Willingness-to-Pay, for the Royal Theatre in Copenhagen, ACEI XII Conference, Chicago 2002

144

Sunstein, C. Problems with the CVM, ACEI XII Conference, Chicago 2002

146 Szerzej omówione w Rozdziale 3.

147

Santagnata, W., Signorello, G., Contingent Valuation and Cultural Policy Design: The Case of 'Napoli Musei

Aperti', Fondazione Eni Enrico Mattei Working Paper No. 54.98, Wrzesień 1998

148

Pagiola, S. Economic Analysis of Investments in Cultural Heritage: Insights From Environmental Economics, Environment Department, World Bank, Waszyngton, 1996.

149

Navrud, S., Ready, R., Valuing Cultural Heritage: Applying Environmental Valuation Techniques to Historic Buildings, Monuments and Artifacts, Journal of Cultural Economics, Nr 3-4, Listopad 2007

150

Noonan, D., Contingent Valuation Studies in the Arts and Culture:An Annotated Bibliography, Harris School of Public Policy Studies, University of Chicago, Chicago, 2002

151

Vivian, D., Gilberg, M., Listokin, D., Analyzing the Economic Impacts of Historic Preservation, National Trust

for Historic Preservation, Forum Journal, Waszyngton 2000,

152

B.Seaman, Arts Impast Studies: A Fashionable Excess, Georgia State Univeristy Press, Atlanta 1986

153

B.Frey, The Evaluation of Cultural Heritage: Some Critical Issues, Zurich 1997

154

McCarthy, K, (ed) Gifts of the Muse: Reframing the Debate about the Benefits of the Arts, RAND Corporation, Santa Monica, 2004

155

przewodu, dlatego zostanie podjęty szerzej w dalszym toku. Idąc za ścisła definicją pojęcia ‘wartość’ przyjętą w rozdziale, omawiając postulowane przez lierturę różne NIEEKONOMICZNE wariacje na temat tego pojęcia, które w oryginalnych tekstach opisywane są angielskim terminem ‘value’ przetłumaczyć inaczej niż ‘wartość’. Wydaje się korzystne uzyc w tym celu polskiego terminu ‘walor’, który ma zbliżone pole znaczeniowe do słowa ‘wartość’, jest jednak pozbawione wydźwięku ekonomicznego i ścisłości odnoszącej się do pomiaru. Pozwala to uniknąć nierozwikływalnej sprzeczności pomiędzy logiczną konstrukcja pojęcia ‘wartość’ a uzywaniem go w znaczeniu cechy, która podmiotu oceniającego wartośc taka posiada. Walor w przyjetym w niniejszym przewodzie rozumieniu, oznacza różne cechy konkretnego budynku, miejsca, lub czynności konserwacyjnej czy innej opisywanej w literaturze aktywności związanej ze sferą kultury, która z pewnych względów najczęściej – społecznych uważana jest za korzystną¹⁵⁶. Wysiłki podjęte w celu klasyfikacji różnych aspektów konserwacji historycznej zaowocowały wieloma różnymi typologiami¹⁵⁷ jakkolwiek, w pracach tych utrzymuje się zburzony w niniejszym przewodzie podział na wartość kulturową i ekonomiczną. Twierdzi się, że istnieją dwa niewspółmierne sposoby patrzenia na to samo zjawisko, i nimi podyktowany jest wybór metodologii¹⁵⁸ Przeciwstawia się sposoby, za pomoca których wartość budynku opisałby historyk, a jak ekonomista. Jest to błąd logiczny. Z punktu widzenia ekonomii, wartość budowli można rozpatrywać patrząc z perspektywy zastosowań użytkowych i nieużytkowych.

Część autorów utrzymuje przekonanie, że korzyści użytkowe są przeznaczone do konsumpcji, i można nimi handlować, zatem łatwo je analizować za pomocą standardowych metod ekonomicznych. Jak wykazywano wielokrotnie podczas konferencji Association of Cultural Economic International, jest to mylne przekonanie. Nie wszystkie i nie całkowite korzyści uzytkowe mogą byc przedmiotem transakcji rynkowych. Korzyści pozaużytkowe nie są przeznaczone do konsumpcji ani handlu, zgodne z definicjami dobra publicznego. Owe dwie szerokie kategorie odnoszą się do różnych metodologii, za pomocą których się je bada. Korzyści użytkowe mierzy się za pomocą danych rynkowych; nieużytkowe wymagają cen szacunkowych. Obie kategorie obecne są w każdym projekcie aktywności kulturotwórczych¹⁵⁹

156

Na przykład,każdy objęty konserwacją budynek lub obiekt z natury posiada cały zestaw walorów — mogą one wynikać z historycznych konotacji, aspektów estetycznych, lub jako miejsca spotkań, części ekosystemu. Budynek ten ma jednak jedna, współokreślona przez te walory wartość ekonomiczną, a nie – wiele różnych wartości rozmaitych typów. (przyp.Autora)

157

T.Nypan., Cultural Heritage Monuments and Historic Buildings as value generators, Oslo 2004

158

S. Mourato, M.Mazzanti., Economic Valuation of Cultural Heritage: Evidence and Prospects, Getty Conservation Institute Los Angeles 2002

159

Pomimo szerokiego zestawu narzędzi do pomiaru niematerialnych, “bezcennych” zjawisk, pomiar korzyści pozaużytkowych pozostaje fundamentalnym problemem analiz wartości ekonomicznej kultury a ich zastosowanie w praktyce napotyka na spore bariery nie tylko wynikające z metodologii¹⁶⁰¹⁶¹. Z drugiej strony, podejście abstrahujące od niematerialnych i pozatransakcyjnych aspektów wartości kultury, czyli taki sposób rozumowania, który ignoruje wartość ekonomiczną walorów (zwanych przez autorów wartościami) innych niż walor ekonomiczny jest przekonująco krytykowany w wielu pozycjach¹⁶². Zasadniczy problem sektorów kultury w kontekście ekonomicznych lezy w metodologii ich wyceny. Bardzo istotnie przypomina to problematyczne usytuowanie wyceny marki, a szczególnie – marki terytorialnej. W następnym kroku niniejszego przewodu, wydaje się więc słuszne i wynikające z logicznej dyscypliny badawczej dogłębne spojrzenie na metodologię wyceny wartości ekonomicznej kultury.

160 Praktycy często są zrozumiale niecierpliwi podczas dyskusji teoretycznych—opóźniają one wg. nich dyskusję nad konkretnymi “rzeczywistymi” rezultatami— jednakże dyskusja taka jest nieodzowna. Rezultaty tak sprawozdań jaki i konkretnych badań byłyby niezrozumiałe bez uprzedniego poznania konceptów, na których zostały one oparte, oraz ich kontekstu (przyp.Autora)

161

Inne ważne prace na styku metodologii i empirii to m.in.: Benedikt, Michael ed. Center 10/Value. Austin, TX: Center for Architecture and Design, School of Architecture, University of Texas, 1997. de la Torre, Marta ed. "Assessing the Values of Cultural Heritage." Los Angeles, California: The Getty Conservation Institute, 2002. Kellert, Stephen. The Value of Life: Biological Diversity and Human Society. Washington: Island Press, 1996. Klamer, Arjo, ed.. 1996. The Value of Culture: On The Relationship Between Economics and Arts. Amsterdam: Amsterdam University Press. Mason, Randall ed. Economics and Heritage Conservation. Los Angeles: Getty Conservation Institute, 1999. Selwood, Sara. 2002. "Measuring Culture." Spiked. 30 December 2002. Smith, Barbara Herrnstein. Contingencies of Value: Alternative Perspectives for Critical Theory. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1988. Smith, Charles. Auctions: the Social Construction of Value. Berkeley/Los Angeles: University ofCalifornia Press, 1989.

162 Najbardziej czytelnie i przekonująco w B.Seaman, Arts Impact Studies: Fashionable Excess, op.cit (przyp. Autora)