Recenzja książki: Adam A. Zych (red.) Encyklopedia starości, starzenia się
i niepełnosprawności. Wydawca: Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae – Skarb
Śląski, Katowice 2017, t. 1, s. 598
Na polskim rynku wydawniczym dostępna jest Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności. Wydano pięć tomów w ciągu dwóch lat (2017–2018).
Polskie encyklopedie mają sporą – choć nie najdłuższą w Europie – tradycję. Jednak encyklopedie z dziedziny jednej wiedzy (specjalistyczne) nie są powszechne. A wśród encyklopedii systematycznych, ogólnych i specjalistycznych szczególną rolę odgrywaja te, które mają być impulsem do refleksji nad aktualnymi, nieuchronnymi cyklami, które dotykają człowieka, a do tych należy proces starzenia się.
Encyklopedie mają ogromne znaczenie, ponieważ są podsumowaniem stanu wiedzy i badań, były i są punktem wyjścia przy penetracji dorobku z danej dziedziny i pro-wadzą do nowych wizji i uogólnień. To zasób, źródło, ale też katalizator problemów, wątpliwości i pytań, jakie dana dziedzina jednostce i społeczeństwu stawia.
Encyklope-dia starości, starzenia się i niepełnosprawności ma szczególne znaczenie – jako książka
specjalistyczna jest zarazem dziełem ogólnym, gdyż ukazuje pogłębione rozumienie omawianych tematów. Jej zadaniem jest dostarczenie podstawowej wiedzy dotyczącej różnorodnych wymiarów gerontologii. Pozwala na wielowymiarową, pełną analizę starzenia się i starości, na wskazanie ich specyficznych cech oraz pełniejsze zrozumienie istoty i procesu, jakim jest starzenie się i zjawiska – starości.
Prezentowana pozycja wydawnicza, której redaktorem naukowym jest prof. zw. dr hab. Adam A. Zych – wybitna postać w świecie gerontologii – wpisuje się w doro-bek polskich badań i wizji związanych z gerontologią, poszerza i programuje także współczesną europejską wiedzę na temat starzenia się i niepełnosprawności. Encyklo-pedia – w zamierzeniu autorów i redaktora naukowego – ma służyć skonsultowaniu różnorodnych problemów związanych z tematem starzenia się i niepełnosprawności. Zawiera zbiór wiedzy z zakresu gerontologii i jej dyscyplin pokrewnych (andragogiki, antropologii, architektury demografii, szeroko rozumianej edukacji, filozofii, medycyny i nauki o zdrowiu, opieki i polityk społecznych, pracy socjalnej, psychologii rozwoju w ciągu życia czy tanatologii). Zasób prezentowany jest w postaci krótkich artykułów lub haseł rzeczowych czy biogramów osób zasłużonych dla tej nauki.
To monumentalne wydawnictwo, ogłaszane drukiem w pięciu tomach, obejmuje łacznie ponad 1200 haseł rzeczowych, które mają zarówno charakter definicyjny, jak i przeglądowy, oraz prawie 300 krótkich not biograficznych. Adresatami tej zbiorowej publikacji encyklopedycznej, poświęconej problematyce starości, starzenia się i nie-pełnosprawności, są przedstawiciele rozmaitych dyscyplin naukowych – medycyny,
1 Doktor inżynier arch., Politechnika Śląska w Gliwicach, Fundacja Laboratorium Architek-tury 60+ (LAB 60+); biuro@lab60plus.pl
socjologii, polityki społecznej, pielęgniarstwa, ekonomii, demografii, pracy socjalnej, psychologii, architektury i wielu innych. Łączy ich wspólne dążenie do rozwijania i upowszechniania wiedzy o starości i starzeniu, edukacji gerontologicznej i poprawy jakości życia osób starszych. Opracowując siatkę haseł autorzy Encyklopedii starości,
starzenia się i niepełnosprawności podkreślają, że korzystali z dotychczasowego
dorob-ku w zakresie leksykografii gerontologicznej. Dotyczy to przede wszystkim publikacji sprzed 30 lat: Encyklopedii seniora (1986), 300 wiadomości o starości (1987) Lucyny Frąckiewicz i Bogny Żakowskiej-Wachelko. Z nowszych prac tego rodzaju obecne są:
Słownik gerontologii społecznej (2001) i Leksykon gerontologii Adama A. Zycha (2007,
wyd.3. 2017) oraz popularny poradnik Encyklopedia seniora (2014).
Profesor A. Zych we wprowadzeniu słusznie zauważa, że również internet pozwala w sposób szybki i globalny odnaleźć i zbadać stan wiedzy. W sieci odnaleźć można wiele encyklopedii, glosariuszy bądź słowników gerontologicznych2. Istotny jest jednak wkład zespołu autorskiego – liczącego 250 autorów – który na prośbę prof. Adama A. Zycha zgłosił wiele nowych haseł, zaktualizowanych w odniesieniu do zmienio-nej demograficznie rzeczywistości. Wprowadzono hasła dotychczas nie rozpoznane w polskich leksykonach i słownikach. Ageizm czy dyskryminacja, aktywne starzenie
się, andragogika specjalna, audiodeskrypcja, bezdomność ludzi starszych, „cyfrowi imi-granci” – to niektóre z haseł rzeczowych, które znajdujemy w tomie pierwszym.
Głównym celem Encyklopedii starości, starzenia się i niepełnosprawności było nie tylko uporządkowanie terminologii gerontologicznej, ale również przedstawienie współczesnych zastosowań nowych kategorii, pojęć i terminów. W efekcie końcowym otrzymujemy ważne, oczekiwane i niezwykle potrzebne wydawnictwo.
2 Zestawienie wykorzystanych źródeł internetowych przedstawia w Słowie wstępnym redak-tora (Tom 1 Encyklopedii starości…) prof. Adam A. Zych
Zakończenie
Jest taka miłość, która nie umiera – choć zakochani od siebie odejdą
ks. Jan Twardowski
Ten numer miał na celu ukazanie znaczenia miłości i pokrewnych uczuć w życiu osób starszych. Podjęta problematyka była ukazywana przez Autorów w różnych aspektach. Na zakończenie pragniemy ukazać jeszcze jeden wymiar miłości i blisko-ści…, ten, który przekracza granicę śmierci. Miłość, bliskość i obecność duchową wyrażoną na kamiennych tablicach w epitafiach nagrobkowych. Przytoczone teksty zostały spisane z nagrobków na cmentarzach w Lublinie, Rzeszowie i Krakowie.
Poradzenie sobie z kryzysem wywołanym śmiercią osoby bliskiej jest możliwe poprzez przejście procesu żałoby. Ma ona doprowadzić do zerwania więzi ze zmar-łym bliskim oraz do odsunięcia od niego nadziei. Kiedy udaje się dojść do tego, żal i poczucie winy ulegają osłabieniu. Proces żałoby wymaga, aby człowiek rezygnował z ukochanej osoby i zaakceptował jej odejście. Te zmiany realizują się poprzez odczu-wanie cierpienia oraz wysiłek emocjonalny (Pilecka 2004).
Żałoba stanowi proces integrujący zmiany zachodzące w dwóch komplementarnych kierunkach. Jeden dotyczy przeszłości i teraźniejszości – to żal po stracie, wspomnienia, podtrzymywanie więzi i zadań wynikających z kontaktu z osobą bliską. Drugi kierunek dotyczy teraźniejszości i przyszłości – stanowi on podejmowanie prób w układaniu życia na nowo (Oleś 2011).
Odejściu bliskiej osoby towarzyszy wiele bardzo intensywnych emocji. Jedną z nich jest rozdzierająca serce tęsknota.
Gdzie jesteś?
Zawołaj na mnie głosem ptaka, szumem wód, Albo przyjdź, choćby we śnie
Choć na chwilę błagam wróć (cmentarz, Lublin).
Wyrycie dodatkowych słów na nagrobku jest w pewnym sensie formą terapii. Wyra-żeniem myśli, na które zabrakło czasu. Czasem jest to zapewnienie zmarłego o pamięci.
Życie przemija, pamięć pozostaje (cmentarz, Rzeszów).
Są chwile i ludzie, których się nie zapomina (cmentarz, Kraków).
Kto żyje w sercach, którzy pozostają, nie umiera nigdy (cmentarz, Lublin) Odszedłeś, ale żyjesz w naszej pamięci (cmentarz, Rzeszów)
Pragnący wyrazić miłość do tych, co odeszli, zawsze znajdą odpowiednie słowa.
Bo umrzeć to zbyt mały powód, żeby przestać kochać (cmentarz, Lublin) Kto kocha naprawdę, będzie kochał wiecznie (cmentarz, Lublin)
Nie warto odkładać gestów, spojrzeń, słów zapewniających o miłości do bliskich. Bo…śmierć jest tak punktualna, że nie zawsze w porę (cmentarz, Lublin) Dlatego, spieszmy się kochać ludzi… (J. Twardowski)
Redaktorki numeru
Bibliografia
Oleś, P. K. (2011). Psychologia człowieka dorosłego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Pilecka, B. (2004). Kryzys psychologiczny. Wybrane zagadnienia. Kraków: Wydawnictwo