W 2015 r. przedstawiciele Mechanizmu przeprowadzili wizytacje 3 izb zatrzymań (dalej:
IZ ŻW, izba)281.
8.2. Problemy systemowe
1) Kontrola osobista osób osadzonych w izbie
Jak wskazano w Raporcie z 2014 r.282, kontrole osobiste osób umieszczonych w IŻ ŻW (zarówno ubioru osoby osadzanej jak i samej osoby), wykonywane są na podstawie § 28 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 10 września 2014 r. w sprawie izb zatrzy-mań283 (dalej: rozporządzenie IZ ŻW), czyli aktu prawnego podustawowego. Podkreślenia wymaga, że czynność ta jako ingerująca w chronione przez art. 41 ust. 1 Konstytucji Rze-czypospolitej Polskiej prawo do nietykalności i wolności osobistej, winna zostać
uregulo-280 Fragment Drugiego Sprawozdania Ogólnego [CPT/Inf (92)3].
281 IZ ŻW w: Krakowie, Szczecinie i Elblągu.
282 https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/BIULETYN%20RZECZNIKA%20PRAW%20OBYWATELSKICH%202015%2C%20 nr%204%20%C5%B9R%C3%93D%C5%81A_0.pdf
283 Dz. U. z 2014 r., poz. 1358.
wana w akcie prawnym rangi ustawy. Zgodnie z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpie-czeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.
W związku z powyższym, Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Ministra Obrony Narodowej w piśmie z dnia 4 marca 2015 r.284 z prośbą o podjęcie inicjatywy ustawodawczej zmierzającej do uregulowania czynności kontroli osobistej osób umieszczanych w izbach zatrzymań Żandarmerii Wojskowej, w akcie prawnym rangi ustawy. W odpowiedzi z dnia 30 marca 2015 r. Minister wskazał, że podstawą do kontroli osobistych w izbach zatrzymań jest art. 17 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojsko-wych organach porządkowojsko-wych285. Jednocześnie uznał, że należy wstrzymać się z podejmo-waniem prac nad zmianą przepisów do czasu wypowiedzenia się Trybunału Konstytucyjne-go, do którego wniosek skierował Rzecznik Praw Obywatelskich286, w sprawie uregulowania zagadnień przeszukania osób, dokonywania kontroli osobistej oraz przeszukania pojazdów przez funkcjonariuszy publicznych.
2) Badanie lekarskie osób zatrzymanych
Zagadnienie wskazane zasygnalizowane zostało w Raporcie z 2014 r. Należy podnieść, iż stan prawny w niniejszej sprawie nie uległ zmianie i ciągle wymaga sygnalizowanych w Raporcie zmian.
8.3. Dobre praktyki
Na wyróżnienie zasługuje praktyka obowiązująca w jednej z izb287 polegająca na tym, że w chwili zatrzymania każda osoba może zawiadomić swoich bliskich o fakcie zatrzyma-nia. Osobom osadzonym udostępniany jest telefon służbowy, przy pomocy którego mogą samodzielnie skontaktować się z rodziną lub adwokatem.
8.4. Obszary wymagające poprawy
1) Warunki bytowe
Warunki zapewnione osobom umieszczonym w IZ ŻW zostały ocenione przez wizy-tujących jako dobre.
284 KMP.570.40.2014.DK; https://www.rpo.gov.pl/pl/content/wyst%C4%85pienie-generalne-z-dnia-04032015-r-do-ministra-obrony-narodowej-w-sprawie-kontroli
285 Dz. U. z 2013 r. poz. 568, ze zm.
286 II.519.344.2014.ST z dnia 29.08.2014 r.; http://www.sprawygeneralne.brpo.gov.pl/pdf/2014/8/II.519.344.2014/207742.pdf
287 IZ ŻW w Elblągu.
Jednakże w jednej z izb w dwóch celach występowało lekkie zagrzybienie288, a kącik sanitarny został oddzielony od reszty celi ścianką o wysokości ok. 1 m. Przedstawiciele KMP są zdania, że część sanitarna winna być całkowicie oddzielona od części mieszkalnej, w związku z tym zalecają wykonanie pełnej zabudowy kącików sanitarnych.
W innej placówce289 przedstawiciele KMP zwrócili uwagę na fakt, iż podczas przeby-wania osób osadzonych w celi, oświetlenie pozostaje włączone również w nocy, co podyk-towane jest koniecznością zapewnienia przez obsługę izby właściwej kontroli stanu osób osadzonych. W ocenie wizytujących przedstawicieli KMP rozwiązanie takie może naruszać prawo osób zatrzymanych do odpoczynku. Mając jednak na uwadze potrzebę zapewnienia odpowiedniej kontroli stanu tych osób, w ocenie wizytujących zasadnym byłaby instalacja odpowiedniego oświetlenia nocnego, które nie utrudniałoby spoczynku nocnego osadzo-nym, a zarazem umożliwiałoby obserwację tego, co się dzieje w celi.
W dwóch placówkach wizytujący dostrzegli brak środków higieny osobistej dla kobiet, dlatego też zalecili odpowiednie doposażenie magazynu290.
Przedstawiciele KMP każdorazowo zwracają również uwagę na kwestię zapewnienia in-tymności osób korzystających z prysznica. Z uwagi na wysokość umieszczenia drzwi, w jed-nej z izb291 stwierdzono brak osłonięcia osób kąpiących się przed wzrokiem osób trzecich.
W jednej z izb odnotowano brak wyposażenia drzwi i okien w celach w urządzenia sygnalizujące ich otwarcie292 (w innej izbie nastąpiła awaria czujnika293).
Pokój lekarski wyodrębniony w izbie294 wyposażony został jedynie w biurko i leżankę.
Nie było w nim natomiast innych sprzętów oraz umywalki z dopływem ciepłej i zimnej wody, na co wskazuje załącznik nr 1 do rozporządzenia IZ ŻW.
2) Prawo do informacji
W jednej z izb w celach, nie był dostępny dokument określający prawa i obowiązki osób osadzonych w izbie295.
Zaznaczyć w tym miejscu należy, że w chwili zatrzymania każda osoba może zawiado-mić swoich bliskich o fakcie zatrzymania. Realizacja tego prawa następuje za pośrednic-twem oficera dyżurnego lub komendanta izby296. Przedstawiciele Mechanizmu podkreślają, że zgodnie z Rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 9 grudnia 1988 r. niezwłocznie po zatrzymaniu oraz po każdym przeniesieniu z jednego miejsca aresztowania lub uwię-zienia do innego, osoba aresztowana lub uwięziona będzie uprawniona powiadomić, bądź też domagać się od właściwego organu powiadomienia członków jej rodziny lub innych
288 IZ ŻW w Szczecinie.
289 IZ ŻW w Elblągu.
290 IZ ŻW w Krakowie i Szczecinie.
291 IZ ŻW w Szczecinie.
292 IZ ŻW w Szczecinie.
293 IZ ŻW w Krakowie.
294 IZ ŻW w Szczecinie.
295 IZ ŻW w Krakowie.
296 IZ ŻW w Krakowie i Elblągu.
właściwych osób według swojego wyboru, o jej zatrzymaniu, aresztowaniu lub uwięzieniu, bądź o przeniesieniu i o miejscu, w którym jest przetrzymywana (Zasada 16.1).
3) Personel
Pracownicy KMP zwracają uwagę, że poza szkoleniami związanymi z pełnieniem obo-wiązków służbowych w izbie, przydatne byłyby również takie, które dotyczą tematyki praw człowieka, w szczególności w regulacjach międzynarodowych. Warto dodać, że potrzebę ich organizacji dostrzega również CPT, zalecając szkolenia funkcjonariuszy służb porządku publicznego297.