Los obciął mi skrzydła do wyższego lotu...
1ANTONI PAJĄK (1899-1973) ŻOŁNIERZ, POETA, ROLNIK
Antoni Pająk urodził się 21 maja 1899 na Amrozach, przysiółku w pobliżu Kozaków. Był synem Agnieszki Krutnik i Franciszka Pająka. Szkołę powszechną i czteroletnie gimnazjum im. Króla Jana Sobieskiego w Złoczowie ukończył 17 czerwca 1916 roku, ponieważ trwała wojna – zostaje powołany do wojska.
Po powstaniu Rzeczypospolitej, w 1920 roku wstąpił do policji w Stryju2. Potem pracował w Sądzie Grodzkim w Chodorowie na stanowisku rejestratora.
W styczniu 1935 roku poślubia w Złoczowie Marię Charków. Przeprowadza się wtedy do teściów do Złoczowa na ulicę Polną 5. 31.10.1935 roku został na własną prośbę przeniesiony do Sądu Okręgowego w Złoczowie. Pracował tam na stanowisku protokolanta, później awansował na sekretarza.
1 Z poematu Antoniego Pająka Wspomnienia z Ziemi Złoczowskiej. Rękopis w zbiorach Józefa Stojanowskiego.
2 Stryj - miasto położone ok. 70 km na południe od Lwowa.
Antoni Pająk w czasie odbywania służby
wojskowej ok. 1919 roku
Antoni Pająk ok. 1934 roku z kolegami przed siedzibą Związku Strzeleckiego w Chodorowie (stoi w środku)
Po wybuchu wojny wstąpił, awansowany do stopnia porucznika, do wojskowej organizacji podziemnej o nazwie „Służba Zwycięstwu Polski”3. W podziemnych strukturach wojskowych pełnił niezwykle ważną funkcję szefa wywiadu obwodu złoczowskiego. Jednocześnie pracował w starostwie powiatowym w Złoczowie.
Po zakończeniu wojny, zag-rożony aresztowaniem przez Sowie-tów, wyjechał z żoną ze Złoczowa i we wrześniu 1945 roku przybyli do Pyrzan. Zajęli dom nr 22. Pomagał zarazem sekretarz zakładowej organizacji partyjnej, namawiał go do
Na początku lat 60. XX wieku4 Antoni Pająk napisał wierszowany poemat: Wspomnienia z Ziemi Złoczowskiej. Opisuje w nim swoją młodość na Amrozach. Maluje słowem obraz Arkadii, kraju lat dziecinnych.
Opowiada o przeszłości ziemi na której od kilkuset lat mieszkali jego przodkowie. Przytacza wiele nieznanych historykom faktów. Tworzy wartościowy historycznie a zarazem literacko bardzo wysublimowany utwór5.
3 Służba Zwycięstwu Polski została pod koniec 1939 roku przekształcona w Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), a ten w 1942 roku w Armię Krajową.
4 Henryk Ankiewicz pisał w Szkicach gorzowskich (Szczecin 1989): Stary Pająk pożalił się dziennikarzowi w roku 1961, że młodzież nie chce czytać tego nostalgicznego pamiętnika, w którym tak barwnie odmalował swą rodzinną wieś Kozaki. Może to wskazywać na przybliżoną datę powstania poematu. Nie wiemy jednak czy utwór miał wówczas ostateczną formę.
5 Poemat Antoniego Pająka Wspomnienia z Ziemi Złoczowskiej jest obecnie przedmiotem Złoczów, styczeń 1935 roku.
Fotografia ślubna Marii i Antoniego Pająków
Rękopis, z małymi poprawkami, nosi datę „sierpień 1964 roku”.
Wydaje się, że jest to miesiąc i rok ostatecznej redakcji poematu.
Wiersze Pająka były kilkakrotnie cytowane w regionalnej prasie lubuskiej. W kpiącej formie przedstawiano poemat jako przykład literatury, której nikt z młodych (w domyśle: postępowych) nie chce czytać. Celował w tym PRL-owski lokalny, choć utalentowany, propagandzista-literat Henryk Ankiewicz: Młodzi mieszkańcy Pyrzan nie pamiętają wsi Kozaki. Nikt nie chce czytać nostalgicznego pamiętnika Jana6 Pająka, nikogo nie obchodzi jego „chata przyczajona w sadzie"7. Choć sam zaprzeczył temu, co napisał, umieszczając fragment poematu Pająka w albumie Ziemia Lubuska... Tak jakby poezja partyjnych kolegów była mniej godna zacytowania przy opisywaniu lubuskiego i jego mieszkańców:
„(...) Była sobie kiedyś wioska taka mała.
Leżała wśród lasów — Amrozy się zwała,
Kawał świerkowego lasu przejść jeszcze musimy, A już prawie chaty Kozaków ujrzymy.
A tuż przy dębinie, gdzie ta leśna łąka
— czaiła się wśród sadu zagroda Pająka.
Tak rozpoczyna się, - pisze Ankiewicz - nigdy nie opublikowany, rymowany pamiętnik- epopea, pisany po wojnie przez Jana Pająka ze wsi Pyrzany w powiecie gorzowskim. Autor tego przepełnionego nostalgią swoistego dokumentu epoki był przed wojną sekretarzem sądu okręgowego w Złoczowie, znał grekę i łacinę, a swobodnie posługiwał się również językiem rosyjskim. Po roku 1945 osiadł w Pyrzanach — żona kierowała miejscową szkółką, a on sam — z własnej woli i na przekór historii — został do końca swoich dni małorolnym chłopem. Przez długie lata trawiła go tęsknota do wsi Kozaki i przyległych przysiółków w przedwojennym powiecie złoczowskim, niedaleko źródeł Bugu, gdzie przed wiekami — jak pisze w swoim pamiętniku Jan8 Pająk — król Jan Sobieski wiernych kozaków osadził w Kozakach. Potomkowie poddanych króla Jana przyjechali do Pyrzan z własną, przedwojenną nauczycielką9, z własnym, przedwojennym księdzem, a nawet ołtarz ze starego kościoła przywieźli ze
badań prof. dr hab. Katarzyny Węgorowskiej. Wyniki zostaną ogłoszone w odrębnej publikacji.
6 Tu H. Ankiewicz myli imię Pająka.
7 H. Ankiewicz, Wędrówki po Ziemi Lubuskiej [w:] Ziemia Lubuska. Album, Kraków 1973, s. 23.
8 Tu H. Ankiewicz myli imię Pająka.
9 Nie jest to prawdą, ale zapewne felietoniście pasowało to do schematu szkicu. Maria Pająk pracowała nie w szkole na Kozakach lecz w Czyżowie (powiat Złoczów)
sobą.10
Antoni Pająk, nigdy po 1945 roku nie odwiedziwszy rodzinnych stron do których tęsknił, zmarł 6 kwietnia 1973 roku na atak serca. Został pochowany na cmentarzu w Pyrzanach obok swojej żony Marii Pająk.
Henryk Ankiewicz pisał w 1989 roku11: Nie spotkałem już nigdy potem Jana Pająka, nie wiem nawet, czy jeszcze żyje i czy przetrwała gdzieś jego rymowana epopeja, w której przez filtr własnego doświadczenia przepuścił kawałek polskiego losu, przeniesionego w 1945 roku ze źródeł Bugu do ujścia Warty.
Pamięć o Antonim Pająku, niezłomnym żołnierzu, poecie i rolniku z wyboru przetrwała.
Maria i Antoni Pająkowie po ślubie (1935 r.)
10 H. Ankiewicz, Wędrówki po Ziemi Lubuskiej [w:] Ziemia Lubuska. Album, Kraków 1973, s. 23.
11 H. Ankiewicz, Szkice gorzowskie, Szczecin 1989, s. 11.
Złoczów (ok. 1935?) amatorskie przedstawienie Zemsty Aleksandra Fredry -Antoni Pająk- (pierwszy od prawej, dolny rząd) grał mularza - trzyma kielnię
Maria i Antoni Pająkowie na werandzie swojego domu nr 22 w Pyrzanach
Jan Pająk (w 1918 r.) - brat Antoniego Pająka zamordowany przez Ukraińców
na Amrozach 4.10.1943 roku
Żniwa w Pyrzanach – Antoni i Maria Pająkowie (stoją 2 i 3 od lewej), Michał Mykietów (2 od prawej)- lata 60. XX w.
Antoni Pająk w czasie odbywania służby wojskowej, Złoczów ok. 1919 roku (siedzi – 2 od lewej)
Mapa Kozaków i okolic z ok. 1930 roku
Początek poematu Antoniego Pająka „Wspomnienia z Ziemi Złoczowskiej”.
Rękopis jest datowany na Sierpień 1964 (w zbiorach Józefa Stojanowskiego)