Czy przekªady z j¦zyka KRP na j¦zyki etniczne (i na odwrót) s¡ mo»liwe?
A je±li niemo»liwe s¡ wierne, globalne przekªady, to jaka cz¦±¢ j¦zyka etnicznego ma swój przekªad na j¦zyk KRP? Poni»ej ograniczymy si¦ tylko do bardzo ogólnych uwag dotycz¡cych zale»no±ci mi¦dzy j¦zykiem KRP a j¦zykami etnicznymi. B¦d¡ to przy tym uwagi raczej dogmatyczne. Wi¦cej na ten temat: np. w wykªadzie Semiotyka Logicznaprzewidzianym w programie studiów J¦zykoznawstwa i Nauk o Informacjina roku czwartym.
J¦zyki etniczne s¡ uniwersalnymi systemami semiotycznymi. Wszystko, co daje si¦ wyrazi¢, jest wyra»alne w j¦zykach etnicznych. Pomijaj¡c niuanse gramatyczne oraz zasoby sªownikowe (które zawsze mo»na uzupeªnia¢), wszystkie j¦zyki etniczne s¡ zasadniczo równowa»ne, je±li chodzi o tre±ci w nich wyra»alne.
J¦zyk KRP a j¦zyki etniczne
J¦zyk Klasycznego Rachunku Zda« jest tworem o wiele mªodszym ni»
poszczególne j¦zyki etniczne liczy sobie zaledwie dwa i póª tysi¡ca lat. Z kolei, j¦zyk Klasycznego Rachunku Predykatów liczy sobie niewiele wi¦cej ni» sto lat. Inspiracje do zbudowania j¦zyka KRP byªy po cz¦±ci logiczne, po cz¦±ci matematyczne.
J¦zyk KRP nadaje si¦ do mówienia o bardzo szerokiej klasie struktur: o ukªadach zªo»onych z dowolnegozbioru przedmiotów oraz okre±lonych mi¦dzy tymi przedmiotami relacjach. Dla wi¦kszo±ci zastosowa«, j¦zyk KRP (a wi¦c tak»e jego dobrze okre±lona semantyka) jest caªkowicie wystarczaj¡cy. W szczególno±ci, poniewa» w j¦zyku tym sformuªowa¢
mo»na teori¦ mnogo±ci (która stanowi podstaw¦ dla caªej matematyki), znakomita wi¦kszo±¢ rozwa»a« matematycznych jest wyra»alna w (stosownych fragmentach) j¦zyka KRP.
J¦zyk KRP a j¦zyki etniczne
Czasami podkre±la si¦ fakt, »e formalizacja klasycznego poj¦cia prawdy (podana przez Tarskiego, w terminach relacji speªniania omówionej wy»ej) nie jest adekwatna np. dla zda« z ró»nego rodzaju modalno±ciami
(aletycznymi, deontycznymi, epistemicznymi, itd.).
Tak oczywi±cie jest, nale»y jednak zwróci¢ uwag¦, »e dla ka»dej z
odpowiednich logik nieklasycznych (np. modalnych) formuªuje si¦ dobrze okre±lone poj¦cie speªniania i prawdy. Przy tym, w metaj¦zyku opisu korzysta si¦ z teorii mnogo±ci, a wi¦c tak»e z KRP.
Podobne uwagi mo»na sformuªowa¢ pod adresem innych logik: np.
wielowarto±ciowych, temporalnych, itd.
J¦zyk KRP a j¦zyki etniczne
Zwraca si¦ równie» uwag¦, »e wiele fenomenów j¦zyków etnicznych (np.
okazjonalno±¢, metafory, idiomy, wyra»enia abstrakcyjne wymagaj¡ce kwanty kacji wy»szych rz¦dów, elipsa, supozycje, implikatury,
performatywy, konstrukcje intensjonalne w ogólno±ci, akty mowy, mowa zale»na, itd.) wymyka si¦ opisowi z bezpo±rednim zastosowaniem
semantyki KRP. Tak»e w tych przypadkach, stosowne uj¦cia metalogiczne korzystaj¡ jednak, w ostatecznym rozrachunku, z teorii mnogo±ci oraz KRP.
Wreszcie, podkre±la si¦ zasadnicz¡ ró»nic¦ mi¦dzy j¦zykami etnicznymi a j¦zykami sztucznymi: w j¦zykach etnicznych nie wyst¦puj¡ w sposób wyra¹nyzmienne (zdaniowe lub nazwowe). Ten fakt jednak nie przes¡dza, i» przekªadyz j¦zyków etnicznych na j¦zyki sztuczne (i na odwrót), zachowuj¡ce wªasno±ci znaczeniowe, s¡ niemo»liwe. W istocie, istnieje wiele rozbudowanych systemów formalnych, w których takie przekªady si¦
J¦zyk KRP a j¦zyki etniczne
Czy»by wi¦c, mimo wszystkich tych (i ewentualnie dalszych) zastrze»e«, istnienie globalnegoprzekªadu wszelkich wyra»e« dowolnego j¦zyka etnicznego na j¦zyk KRP, z zachowaniem wszystkich wªasno±ci semantycznych, byªo przes¡dzone?
S¡dzimy, »e nie. Tylko wybrane rodzaje wyra»e« (zda«) j¦zyków etnicznych mo»na rozumnie przekªada¢ na j¦zyk KRP. Aby taki przekªad byª sensowny, musz¡ by¢ speªnione, m.in. nast¦puj¡ce warunki:
rozwa»ane wyra»enia musz¡ mie¢ porz¡dnie okre±lonekategorie
syntaktyczne (odpowiadaj¡ce predykatom, nazwom, funktorom ró»nych rodzajów);
trzeba si¦ ograniczy¢ jedynie do funkcjiinformacyjnej(deskryptywnej) wyra»e«, pomijaj¡c (pierwszorz¦dowe w przypadku j¦zyków etnicznych) funkcjepragmatyczne, np. funkcj¦perswazyjn¡;
nale»y si¦ ograniczy¢ do wyra»e«, a niewypowiedzi, w przypadku tych drugich istotn¡ rol¦ odgrywaj¡ ichkonteksty, a to zmusza do wykroczenia poza klasyczne (w terminach relacji speªniania dla KRP) rozumienie prawdziwo±ci.
J¦zyk KRP a j¦zyki etniczne
Przekªady w drug¡ stron¦ (tj. z j¦zyka KRP na j¦zyki etniczne) s¡ oczywi±cie o wiele ªatwiejsze. Jednak równie» w tym przypadku napotykamy na pewne trudno±ci (przekªady pewnych kontrukcji logicznych ¹le wspóª»yj¡
gramatycznie, je±li u»y¢ tej niejasnej metafory).
Tak wi¦c, dla przykªadu, nie sprawia najmniejszych trudno±ci dokonanie
przekªadu z j¦zyka polskiego na j¦zyk KRP zda« poni»szej postaci, w których jest jasne, co przeªo»y si¦ na predykat, co na nazw¦, z jakimi rodzajami kwanty kacji mamy do czynienia, itd.:
Jan zdradziª Klaudi¦ z Cecyli¡.
Z Kutna dok¡dkolwiek jest dalej ni» z Pary»a do najmniejszej wioski w Japonii.
Wszyscy my±l¡ tylko o sobie, tylko ja my±l¦ o mnie.
J¦zyk KRP a j¦zyki etniczne
Podobnie, nietrudno znale¹¢ ró»nice znaczeniowe w podanych ni»ej parach wyra»e«:
Umarª i dostaª jaki± order. Dostaª jaki± order i umarª.
Umarª bo dostaª jaki± order. Dostaª jaki± order bo umarª.
Umarª wi¦c dostaª jaki± order. Dostaª jaki± order wi¦c umarª.
Umarª chocia» dostaª jaki± order. Dostaª jaki± order chocia» umarª.
Umarª gdy dostaª jaki± order. Dostaª jaki± order gdy umarª.
Umarª mimo »e dostaª jaki± order. Dostaª jaki± order mimo »e umarª.
Umarª, a mimo to dostaª jaki± order. Dostaª jaki± order, a mimo to umarª Nie do±¢, »e umarª, Nie do±¢, »e dostaª jaki± order, to dostaª jaki± order. to umarª.
Drobnym problemem mo»e okaza¢ si¦ oddanie tych ró»nic znaczeniowych w
przekªadach tych wyra»e« na j¦zyk KRP.
J¦zyk KRP a j¦zyki etniczne
Nie po±wi¦camy w tych wykªadach specjalnej uwagi problemom znajdowania tego rodzaju przekªadów z powodów, które zostaªy ju»
przedstawione w semestrze zimowym: skoro otrzymaªa± wiadectwo Dojrzaªo±ci, to nale»y przypuszcza¢, »e sprawnie posªugujesz si¦ j¦zykiem polskim, w Czytaniu ze Zrozumieniem, analizie skªadniowej wypowiedzi, itd. Kto jednak ªaknie tego typu ¢wicze«, znajdzie je w wielu powszechnie dost¦pnych podr¦cznikach i zbiorach zada«.
Pozwólmy sobie, dla relaksu, przywoªa¢ w tym miejscu gar±¢ wyra»e« o wymowie (w naszym mniemaniu) zabawnej. Komizm jest tu wynikiem ró»norakich czynników, np.: bª¦dów skªadniowych i semantycznych, elipsy, wieloznaczno±ci, ró»nego rodzaju implikatur, itd. Mo»na, dla rozrywki, próbowa¢ znale¹¢ przekªady podanych wyra»e« na j¦zyk KRP.