Jakość życia

Jakość życia jest kategorią złożoną, opierającą się na subiektywnej ocenie własnej sytuacji danej osoby, dokonywanej przez pryzmat hierarchii potrzeb i wartości. Badania jakości życia prowadzone przez różnych autorów pozwalają stwierdzić, że na jakość życia wpływa szereg czynników, wśród nich: warunki materialne, dostępność i jakość infrastruktury (w tym – społecznej), oferta wydarzeń kulturalnych, dostęp do edukacji i jej jakość, relacje sąsiedzkie, jakość powietrza itp. Z uwagi na powyższe w raporcie w części poświęconej jakości życia odniesiono się do tych elementów, które nie zostały omówione w odrębnych podrozdziałach. Jednocześnie należy podkreślić, że są to elementy mogące stanowić o jakości życia, jednak ostatecznie zależy ona od subiektywnej oceny dokonywanej każdorazowo przez konkretnych użytkowników określonej przestrzeni społecznej i fizycznej.

Zdaniem 64% respondentów, prognozowane zmiany demograficzne w gminie/mieście/powiecie będą miały istotny lub raczej istotny wpływ na jakość życia mieszkańców. 18% badanych nie zdecydowało się określić tego wpływu, zaś dla 16% nie będzie on szczególnie ważny (w tym dla 14% będzie raczej nieistotny, a dla 2% nieistotny).

Tabela 31. Jaki wpływ, Pana(i) zdaniem, prognozowane zmiany demograficzne w Państwa gminie/

mieście/ powiecie będą miały na wymienione poniżej obszary? – Jakość Życia

Wpływ na obszar tematyczny Suma końcowa

N %

Jakość życia

Istotny wpływ 37 35%

Raczej istotny wpływ 31 29%

Raczej nieistotny wpływ 15 14%

Nieistotny wpływ 2 2%

Brak wpływu 2 2%

Trudno powiedzieć 20 18%

Suma końcowa 107 100%

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI z przedstawicielami gmin i powiatów, n=111

Wpływ zmian demograficznych na jakość życia uwidoczni się w likwidacji części połączeń komunikacyjnych (52%), obniżeniu wartości nieruchomości (47%) oraz pogorszeniu dostępności usług publicznych (45%), a także w braku popytu na nieruchomości (42%).

Tabela 32. W jaki sposób prognozowane zmiany demograficzne wpłyną na jakość życia w Państwa gminie/mieście/powiecie? (proszę wskazać wszystkie właściwe odpowiedzi)

Wpływ na jakość życia

Suma końcowa (N=85=100%)

N %

Likwidacja części połączeń komunikacji publicznej 44 52%

Obniżona wartość nieruchomości 40 47%

Pogorszenie dostępności usług publicznych (likwidacja placówek oświaty, zdrowia, kultury)

38 45%

Brak popytu na nieruchomości 36 42%

Spadek potencjału konsumpcyjnego danego regionu 28 33%

Mniejsza atrakcyjność danego rynku regionalnego dla dostawców pewnych szczególnych dóbr i usług

26 31%

Wzrost poczucia bezpieczeństwa 19 22%

Poprawa dostępności przestrzeni publicznej (parkingi, ulice) 18 21%

Nie wiem 7 8%

Nie wpływa 5 6%

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI z przedstawicielami gmin i powiatów, n=111

Typ gminy reprezentowanej przez respondenta nie różnicuje zasadniczo odpowiedzi na pytanie o wpływ zmian demograficznych na jakość życia. Wskazania najczęstsze w przypadku każdego z typów gmin są zbliżone, odsetki wskazań są relatywnie wyższe wśród ogółu JST niż w przypadku gmin znajdujących się trudniejszej sytuacji demograficznej, tj. gmin wyludniających się oraz szczególnie zagrożonych depopulacją.

Rysunek 31. W jaki sposób prognozowane zmiany demograficzne wpłyną na jakość życia w Państwa gminie/mieście/powiecie? dla dostawców pewnych szczególnych dóbr i usług Likwidacja części połączeń komunikacji publicznej

Ogół JST w województwie Gminy wyludniające się wg typologii Webba Gminy szczególnie zagrożone depopulacją

Ocena jakości życia formułowana przez respondentów jest zróżnicowana – spośród wszystkich analizowanych obszarów jest to bez wątpienia ta sfera, w której odczuwane skutki depopulacji mają ambiwalentny charakter.

Uczestnicy badań jakościowych, rozważając możliwe przyczyny emigracji, nie upatrują ich w niskiej jakości życia w regionie. Przywołują przykład Olsztyna, który wg nich jest relatywnie dobrym miejscem do życia, a mimo to nie jest w stanie przyciągnąć do siebie takiej liczby nowych mieszkańców, która pozwoliłaby zdyskontować odpływ migracyjny:

(…) wydaje mi się, że Olsztyn nie jest takim złym miastem do życia, to jest miasto niezbyt duże, ale dosyć ciekawie położone geograficznie i przyrodniczo bogate, a czy tutaj kwestie związane z lecznictwem, nie wiem, co roku można przeczytać raporty związane z rankingami szpitali, wszystkie szpitale plasują się jakoś w czołówce szpitali w Polsce, więc myślę, że to nie jest jakiś powód (emigracji). (FI_WM_2)

Wszystkie wskazane wyżej skutki zmian demograficznych dla obszaru jakości życia są efektem mniejszej gęstości zaludnienia. Dodatkowo będzie to powodowało wzrost kosztów dostarczania całego pakietu usług mających wpływ na rozwój gospodarczy regionu, bez których trudno mówić o zachowaniu jakości życia. Bez względu na gęstość zaludnienia konieczne jest utrzymanie sieci dróg, kolei, linii przesyłowych wody, energii eklektycznej, gazu i kanalizacji, wywóz śmieci. Koszty tych działań rozłożone zostaną na mniejszą liczbę mieszkańców, co prowadzić będzie do wzrostu cen w przeliczeniu na 1 mieszkańca (DELF_3_WM). Innym efektem, w obliczu braku możliwości sfinansowania tych usług, będzie „polityka zwijania”, która w jeszcze większym stopniu i prawdopodobnie na stale wykluczy część obszarów i spowoduje ich definitywne wyludnienie⁶⁰. Tabela 33. Jakie działania dostosowawcze będą niezbędne dla łagodzenia skutków prognozowanych zmian w obszarze jakości życia w Państwa gminie/mieście/powiecie? (proszę wskazać wszystkie właściwe odpowiedzi)

Działania dostosowawcze niezbędne dla łagodzenia skutków prognozowanych zmian w obszarze jakości życia

Suma końcowa

Wsparcie lokalnych liderów / organizacji kulturalnych, społecznych 47 55%

Promowanie form lokalnej samopomocy i integracji społecznej (wolontariat, pomoc sąsiedzka)

46 54%

Zwiększone inwestycje w przestrzeń publiczną 45 53%

Rozbudowa infrastruktury rekreacyjno-sportowej 23 27%

Nie wiem 5 6%

Inne działania wpływające na jakość życia mieszkańców 0 0%

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI z przedstawicielami gmin i powiatów, n=111

60 Zob. opis na przykładzie Detroit zawarty w: Zarządzanie rozwojem miast o zmniejszającej się liczbie mieszkańców (w

kontekście perspektywy finansowej 2014-2020,

https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/userfiles/_public/k8/agenda/seminaria/2013/130301/zarz_rozw_miast_10122013.pdf (dostęp: 12.08.2019).

Respondenci wskazywali głównie na działania dostosowawcze w obrębie działań społecznych.

Najliczniej postulowano promowanie aktywnych i zdrowych form i stylów życia wśród mieszkańców (59%) udzielenie wsparcia lokalnym liderom (55%), promowanie lokalnej samopomocy (54%), ale także zwiększenie inwestycji w przestrzeń publiczną (53%).

Podobnie jak ze szkolnictwem, zapewniony jest na odpowiednim dla potrzeb poziomie dostęp do instytucji kultury (dom kultury, biblioteka, szkoła muzyczna) i możliwości realizacji zainteresowań w sposób pozainstytucjonalny, jednak pewne wyższe formy są trudniej dostępne (np. teatr), co ma jakiś wpływ na organizowanie życia codziennego lub podejmowanie decyzji o osiedleniu się. (ITI_4)

Są to działania o tyle istotne, że na wpływają w dużym stopniu na jakość życia: współtworzą pozytywny klimat społeczny, który jakość tę poprawia (DELF_1_WM).

Przegląd udzielonych odpowiedzi na pytania o działania dostosowawcze w obszarze jakości życia dokonany przez pryzmat typu gminy reprezentowanej przez respondenta wskazuje na niewielkie różnice. W przypadku gmin szczególnie zagrożonych depopulacją najważniejszym działaniem są zwiększone inwestycje w przestrzeń publiczną, które wśród przedstawicieli ogółu JST uplasowały się na czwartej pozycji pod względem liczby wskazań. W gminach wyludniających się równą liczbę wskazań miało także promowanie aktywnych i zdrowych form życia.

Rysunek 32. Jakie działania dostosowawcze będą niezbędne dla łagodzenia skutków prognozowanych zmian w obszarze jakości życia w Państwa gminie/mieście/powiecie?

Źródło: opracowanie własne na podstawie badania CAWI z przedstawicielami gmin i powiatów, n=111

Wskaźniki w obszarze jakości życia, jakie przyjęto w raporcie, wskazują w modelowaniu ekonometrycznym przede wszystkim na poprawę bezpieczeństwa oraz poprawę sytuacji materialnej gospodarstw domowych (wyższy dochód rozporządzalny). Wynika to z ogólnej sytuacji gospodarczej w kraju i jest efektem dotychczasowych tendencji. Warto jednak mieć pamiętać, że wraz ze wzrostem

53%

Promowanie aktywnych i zdrowych form i stylów życia wśród mieszkańców

Promowanie form lokalnej samopomocy i integracji społecznej (wolontariat, pomoc sąsiedzka)

Wsparcie lokalnych liderów / organizacji kulturalnych, społecznych

Ogół JST w województwie Gminy wyludniające się wg typologii Webba Gminy szczególnie zagrożone depopulacją

udziały emerytów i rencistów w strukturze ludności regionu sytuacja dochodowa może ulec zmianie – emerytury i renty są niższe niż wynagrodzenia pracowników etatowych.

O poprawie bezpieczeństwa pozwala wnioskować tendencja spadkowa wskaźnika dotyczącego stwierdzonych przez Policję przestępstw w zakończonych postępowaniach przygotowawczych.

Tendencja wojewódzka jest zgodna z ogólnopolską.

Rysunek 33. Porównanie modelowania wskaźnika liczby przestępstw stwierdzonych przez Policję - Polska i województwo warmińsko-mazurskie

Źródło: opracowanie własne

Wskaźnik: Przestępstwa stwierdzone przez Policję w zakończonych postępowaniach przygotowawczych, dostępny jest również z poziomu powiatów i przyjmuje tendencję malejącą we wszystkich powiatach.

Procesy depopulacyjne mogą wzmocnić tendencję spadkową. „Depopulacja - za pośrednictwem zmiany struktury wieku, starzenia się ludności - pozytywnie będzie (…) wpływać na poczucie bezpieczeństwa. Analiza profilu przestępczości ze względu na wiek wskazuje jednoznacznie na zmniejszającą się częstość przestępstw, zwłaszcza związanych z zachowaniami agresywnymi, wraz z podwyższaniem się wieku potencjalnych sprawców, czyli ogółu ludności”⁶¹.

***

61 P. Szukalski (2015), Demograficzno-społeczne konsekwencje depopulacji w województwie łódzkim, ROPS, Łódź, s. 18.

Rozważając obszar jakości życia trudno nie zauważyć jego silnego powiązania z wszystkimi poddanymi wcześniej analizie obszarami. Dzieje się tak z uwagi na złożony charakter tej kategorii i trudności w jej pomiarze. Badani mogą bowiem odnieść się jedynie do warunków, jakie decydują o poziomie życia i decydują o zaspokajaniu potrzeb mieszkańców, nie mają przy tym możliwości sprawdzenia, jak w danym miejscu i czasie warunki te zostaną ocenione przez konkretne osoby.

W efekcie należy zauważyć, że wpływ depopulacji wyrazi się w pełnym spectrum czynników, które zadecydują o nieatrakcyjności danego obszaru:

 utrudniony dostęp do infrastruktury,

 spadek potencjału konsumpcyjnego mieszkańców,

 mniejsza atrakcyjność danego rynku regionalnego dla dostawców pewnych szczególnych dóbr i usług.

Część skutków w tym obszarze mieć będzie niewątpliwie charakter pozytywny: zmniejszy się gęstość zaludnienia czy poprawi dostępność nieruchomości (spadną ich ceny), jednak efekty te niekoniecznie będą mogły zrównoważyć negatywne konsekwencje depopulacji.

Wśród działań dostosowawczych najistotniejsze będą takie, które pomogą w budowie „zdrowego”

społeczeństwa: działań promujących zdrowy i aktywny tryb życia, co przełoży się na dobrostan fizyczny oraz wsparcie animatorów i lokalnych twórców, osób kreatywnych, co sprzyjać będzie budowie kapitału społecznego.

Warto zauważyć, że gminy szczególnie zagrożone depopulacją i gminy wyludniające się w większym stopniu podkreślają wagę inwestycji w przestrzeń publiczną w ramach działań dostosowawczych do depopulacji w obszarze jakości życia. Może to oznaczać, że w obliczu trudniejszej już obecnie sytuacji ludnościowej zauważalne są tam tendencje wskazujące na nasilenie procesów depopulacyjnych m.in.

z uwagi na niską jakość tej przestrzeni.