5. OCENA STANU ŚRODOWISKA
5.2. Ochrona klimatu i jakości powietrza
5.2.2. Jakość powietrza atmosferycznego
Roczna ocena jakości powietrza, dokonywana przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, jest prowadzona w odniesieniu do wszystkich substancji, dla których obowiązek taki wynika z rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 11 grudnia 2020 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu.
Są to równocześnie substancje, dla których w prawie krajowym (rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu) i w dyrektywach UE (2008/50/WE i 2004/107/WE) określono normatywne stężenia w postaci poziomów dopuszczalnych/docelowych/celu długoterminowego w powietrzu, ze względu na ochronę zdrowia ludzi i ochronę roślin.
Lista zanieczyszczeń, jakie należy uwzględnić w ocenie dokonywanej pod kątem spełnienia kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia ludzi, obejmuje 12 substancji:
• dwutlenek siarki SO2,
• dwutlenek azotu NO2,
• tlenek węgla CO,
• benzen C6H6,
• ozon O3,
• pył PM10,
• pył PM2,5,
• ołów Pb w PM10,
• arsen As w PM10,
• kadm Cd w PM10,
• nikiel Ni w PM10,
• benzo(a)piren B(a)P w PM10.
W ocenach dokonywanych pod kątem spełnienia kryteriów odniesionych do ochrony roślin uwzględnia się 3 substancje:
• dwutlenek siarki SO2,
• tlenki azotu NOX,
• ozon O3.
Zgodnie z art. 89 ustawy - Prawo ochrony środowiska, kryteriami oceny i klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są:
• dopuszczalny poziom substancji w powietrzu (z uwzględnieniem dozwolonej liczby przypadków przekroczeń poziomu dopuszczalnego, określonej dla niektórych zanieczyszczeń),
• dopuszczalny poziom substancji w powietrzu powiększony o margines tolerancji (dozwolone przypadki przekroczeń poziomu dopuszczalnego odnoszą się także do jego wartości powiększonej o margines tolerancji),
• poziom docelowy substancji w powietrzu (z uwzględnieniem dozwolonej liczby przypadków przekroczeń, określonej w odniesieniu do ozonu),
• poziom celu długoterminowego (dla ozonu).
Zgodnie z definicjami zawartymi w dyrektywie 2008/50/WE:
• Poziom dopuszczalny oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony na podstawie wiedzy naukowej, w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość, który powinien być osiągnięty w określonym terminie i po tym terminie nie powinien być przekraczany.
• Poziom docelowy oznacza poziom substancji w powietrzu ustalony w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzkie lub środowisko jako całość, który ma być osiągnięty tam gdzie to możliwe w określonym czasie.
• Poziom celu długoterminowego oznacza poziom substancji w powietrzu, który należy osiągnąć w dłuższej perspektywie - z wyjątkiem przypadków, gdy nie jest to możliwe w drodze zastosowania proporcjonalnych środków - w celu zapewnienia skutecznej ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 11 grudnia 2020 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu, oceny ze względu na ochronę zdrowia ludzi w zakresie:
dwutlenku siarki SO2, dwutlenku azotu NO2, tlenku węgla CO, benzenu C6H6, ozonu O3, pyłu PM10, pyłu PM2,5 oraz zawartości ołowiu Pb, arsenu As, kadmu Cd, niklu Ni i benzo(a)pirenu B(a)P w pyle PM10 dokonuje się w strefach na terenie całego kraju, z wyłączeniem:
a) terenów zamkniętych lub instalacji przemysłowych,
b) miejsc niezamieszkałych, do których obowiązuje zakaz wstępu,
c) jezdni dróg i pasów dzielących drogi, z wyjątkiem sytuacji, w której piesi mają dostęp do pasa dzielącego drogę.
Oceny poziomów stężeń substancji w powietrzu ze względu na ochronę roślin w zakresie dwutlenku siarki SO2, tlenków azotu NOX i ozonu O3 dokonuje się w strefach na terenie całego kraju, z wyłączeniem miejsc wymienionych wyżej oraz aglomeracji o liczbie mieszkańców większej niż 250 tysięcy i miast stanowiących samodzielne strefy.
Tabela 9. Klasy stref i wymagane działania w zależności od poziomu stężeń zanieczyszczenia Poziom stężeń Zanieczyszczenie Klasa Wymagane działania
Poziom dopuszczalny i poziom krytyczny
<poziom
- utrzymanie stężeń zanieczyszczenia poniżej poziomu dopuszczalnego oraz próba utrzymania najlepszej jakości powietrza zgodnej ze zrównoważonym rozwojem
>poziom dopuszczalny i poziom krytyczny
C
- określenie obszarów przekroczeń poziomów dopuszczalnych,
- opracowanie Programu Ochrony Powietrza POP w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu (jeśli POP nie był uprzednio opracowany),
- kontrolowanie stężeń zanieczyszczenia na obszarach przekroczeń i prowadzenie działań mających na celu obniżenie stężeń przynajmniej do poziomów dopuszczalnych
Poziom dopuszczalny i margines tolerancji
<poziom
- utrzymanie stężeń zanieczyszczenia poniżej poziomu dopuszczalnego oraz próba utrzymania najlepszej jakości powietrza zgodnej ze zrównoważonym rozwojem
>poziom
- określenie obszarów przekroczeń poziomu dopuszczalnego,
- określenie przyczyn przekroczenia poziomu
dopuszczalnego substancji w powietrzu, podjęcie działań w celu zmniejszenia emisji substancji
Poziom stężeń Zanieczyszczenie Klasa Wymagane działania
>poziom dopuszczalny z
marginesem tolerancji
C
- określenie obszarów przekroczeń poziomu dopuszczalnego oraz poziomu dopuszczalnego powiększonego
o margines tolerancji,
- opracowanie Programu Ochrony Powietrza POP w celu osiągnięcia poziomu dopuszczalnego
w wyznaczonym terminie Poziom docelowy
<poziom docelowy
Ozon AOT40 arsen (PM10) nikiel (PM10) kadm (PM10) benzo/a/piren
(PM10)
A - działania niewymagane
>poziom docelowy C
- dążenie do osiągnięcia poziomu docelowego substancji w określonym czasie za pomocą ekonomicznie
uzasadnionych działań technicznych i technologicznych,
- opracowanie Programu Ochrony Powietrza, w celu osiągnięcia odpowiednich poziomów docelowych w powietrzu, jeśli POP nie był opracowany pod kątem określonej substancji
PM2.5 C2 - dążenie do osiągnięcia poziomu docelowego do 2016 r.
Poziom celu długoterminowego
<poziom celu
długoterminowego Ozon AOT40
D1 - działania niewymagane
>poziom celu
długoterminowego D2 - dążenie do osiągnięcia poziomu celu
długoterminowego Źródło: www.gios.gov.pl Podział województwa na strefy
Oceny jakości powietrza wykonywane są w odniesieniu do obszaru strefy. Zgodnie z art. 87 ustawy - Prawo ochrony środowiska obecnie dla wszystkich zanieczyszczeń uwzględnianych w ocenach jakości powietrza strefę stanowią:
• aglomeracja o liczbie mieszkańców powyżej 250 tysięcy,
• miasto (nie będące aglomeracją) o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy,
• pozostały obszar województwa, nie wchodzący w skład aglomeracji i miast powyżej 100 tys.
mieszkańców.
Nazwy i kody stref określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 sierpnia 2012 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz. U. z 2012 r. poz. 914). Województwo wielkopolskie zostało podzielone na trzy strefy:
• Aglomeracja Poznańska – miasto Poznań w granicach administracyjnych miasta;
• miasto Kalisz – miasto o liczbie mieszkańców powyżej 100 tysięcy,
• strefa wielkopolska – pozostały obszar województwa wielkopolskiego
Rycina 5. Podział województwa wielkopolskiego na strefy dla celów oceny jakości powietrza za 2020 r.
Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2020
Gmina Czerwonak znalazła się w strefie wielkopolskiej oceny jakości powietrza. W strefie tej zlokalizowanych było 39 stanowisk pomiarowych, których rozmieszczenie przedstawia poniższa rycina.
Prowadzona ocena ma na celu monitorowanie zmian jakości powietrza i ma być podstawą do podjęcia działań powodujących zmniejszenia stężeń zanieczyszczeń w powietrzu przynajmniej do poziomu stężenia dopuszczalnego na terenie kraju w określonym terminie.
Na terenie gminy Czerwonak znajduje się punkt monitoringu – w Koziegłowach, osiedle Leśne 22.
Pomiary prowadzone w tym punkcie były automatyczne na podstawie tła.
Rycina 6. Lokalizacja stacji pomiarowych w województwie wielkopolskim, wykorzystanych w ocenie za rok 2020
Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2020
Ocena wykonana ze względu na ochronę zdrowia
W tabeli nr 10 przedstawione zostały wyniki pomiarów dla strefy wielkopolskiej za rok 2020.
Tabela 10. Klasyfikacja strefy wielkopolskiej z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia za rok 2020
Rok Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji
NO2 SO2 CO C6H6 Pył PM 2,5 Pył PM10 BaP As Cd Ni Pb O3
2020 A A A A C1 A C A A A A A D2
Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2020
W rocznej ocenie jakości powietrza dla strefy wielkopolskiej za 2020 rok dla poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM10, dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, ołowiu, benzenu, tlenku węgla oraz poziomu docelowego ozonu, kadmu, arsenu, niklu strefę zaliczono do klasy A.
Dokonując oceny dla pyłu zawieszonego PM2,5 dla poziomu dopuszczalnego II fazy – wartości obowiązującej dla roku 2020 strefa wielkopolska uzyskała klasę C1.
W strefie wielkopolskiej stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu.
W przypadku ozonu, odnosząc otrzymane wyniki do poziomu celu długoterminowego, strefę wielkopolską zaliczono do klasy D2. W przypadku pyłu PM2,5 dla poziomu dopuszczalnego I fazy, strefa uzyskała klasę A.
Ocena wykonana ze względu na ochronę roślin
Tabela 11. Klasyfikacja strefy wielkopolskiej z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia za rok 2020
Nazwa strefy Kod strefy SO2 NOX O3
strefa wielkopolska PL3003 A A A
Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie wielkopolskim za rok 2020
W efekcie oceny przeprowadzonej dla 2020 roku w zakresie dwutlenku siarki, tlenków azotu oraz ozonu strefę wielkopolską zaliczono do klasy A. W dodatkowej klasyfikacji w odniesieniu do poziomu celu długoterminowego strefie przypisano klasę D2.
Stacja pomiarowa w Koziegłowach
Pod koniec grudnia 2017 r. na terenie gminy uruchomiono automatyczną stację kontroli czystości powietrza w Koziegłowach. Stacja została zlokalizowana na skrzyżowaniu ulic Poznańskiej i Taczaka. Powstała przy wsparciu i dotacji z WIOŚ.
Stacja mierzy w sposób ciągły: tlenek węgla, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, pył PM 10, benzen oraz podstawowe parametry meteorologiczne na potrzeby interpretacji wyników pomiarów. Wyniki pomiarów podlegają weryfikacji, czyli systematycznemu sprawdzaniu pod względem technicznym (prawidłowość funkcjonowania aparatury pomiarowej) i merytorycznym (prawidłowość wynikająca z procesów zachodzących w atmosferze).
Stan jakości powietrza na terenie gminy Czerwonak zdefiniowany w oparciu o dane ze stacji pomiaru powietrza w Koziegłowach oraz te udostępnione na stronach internetowych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, dla województwa wielkopolskiego, aglomeracji poznańskiej wskazują m.in., że:
• średnioroczne stężenie dla pyłu zawieszonego o średnicy nie większej niż 2,5 μm (PM 2,5), w latach 2008-2018 (z danych wynika, że od roku 2013 średni poziom stężenia pyłów PM 2,5 zmniejszył się poniżej nomy),
• średnioroczne stężenie dla pyłu zawieszonego o średnicy nie większej niż 10 μm (PM 10), w latach 2008-2018 (z danych wynika, że poziom stężenia pyłu osiągał różne poziomy i nie przekroczył normy od roku 2008. Dodatkowo od roku 2013 średni poziom stężenia znacząco zmniejszył się poniżej nomy).
Monitoring jakości powietrza w Szkole Podstawowej przy ul. Szkolnej w Czerwonaku
Edukacyjna Sieć Antysmogowa to program informacyjny na rzecz czystego powietrza realizowany przez Państwowy Instytut Badawczy NASK we współpracy z Polskim Alarmem Smogowym.
W ramach projektu ESA w szkołach instalowane są mierniki jakości powietrza. W zależności od wybranej konfiguracji oznaczana jest jakości powietrza wewnątrz oraz na zewnątrz budynku szkoły. Mierzone są w trybie ciągłym następujące parametry:
• stężenie pyłu PM2,5 wewnątrz szkoły,;
• stężenie pyłu PM10 wewnątrz szkoły,;
• stężenie pyłu PM2,5 na zewnątrz szkoły,;
• stężenie pyłu PM10 na zewnątrz szkoły,;
• temperatura powietrza na zewnątrz szkoły,;
• ciśnienie atmosferyczne na zewnątrz szkoły,;
• wilgotność powietrza na zewnątrz szkoły.
Zmierzone wielkości uśredniane są w okresach pomiarowych i raz na 5 minut przesyłane do centralnego serwera. Dane wysyłane są za pośrednictwem sieci OSE lub Internet. Serwer dokonuje walidacji i agregacji zebranych danych, obliczane są odpowiednie dane wynikowe i prezentowane na stronie www. Podstawową prezentowaną daną jest średnia krocząca z ostatnich 60 minut pomiaru zmieniająca się co 5 minut. Dane prezentowane są na portalu projektu oraz na ekranach informacyjnych w wybranych szkołach. Na ekranach prezentowane są również treści edukacyjne. Dodatkowo na budynkach szkół instalowane są wyświetlacze LED
podające aktualną wartość stężenia pyłu PM2,5 na zewnątrz szkoły.
Na terenie gminy Czerwonak system pomiarowy zainstalowany jest w Szkole Podstawowej przy ul. Szkolnej i Rolnej w Czerwonaku, szkole w Koziegłowach, Kicinie i Bolechowie-Osiedlu.
5.2.3. Działania podejmowane w celu poprawy jakości powietrza