JAKO ŹRÓDŁO PRZESTĘPCZOŚCI W ŚWIETLE WYNIKÓW BADAŃ EMPIRYCZNYCH

§ 1. Przestępstwa z nienawiści

1. Pogrom

Według słownikowej definicji wyraz „pogrom”²⁷⁵ oznacza ‚zadanie komuś klęski‘, ‚rozgromienie‘ (np. wrogich wojsk), ‚unicestwienie‘ czy ‚wybicie‘.

Współcześnie, powołując się na rosyjski termin погром, pojęcie to jest uży-wane najczęściej w odniesieniu do zbiorowych i brutalnych ataków prze-mocy skierowanej przeciwko przedstawicielom mniejszości narodowych czy etnicznych, a potocznie, zwłaszcza w języku publicystyki, bywa prezen-towane jako wszelki grupowy akt przemocy wobec jakiejś grupy narodowo-ściowej lub religijnej, często połączony z niszczeniem własności jej człon-ków (domów, miejsc pracy, miejsc kultu)²⁷⁶.

Do pogromów dochodzi zarówno spontanicznie, jak i w wyniku jakie-goś wydarzenia lub planowo, gdy były one prowokowane przez grupy pro-pagujące wrogość wobec jego ofiar²⁷⁷. Pogrom nie ma na celu uśmiercenia ofiar, choć bardzo często prowadzi do zabójstw. Jego zasadniczym celem jest najczęściej zbiorowe ukaranie wspólnoty ofiar za rzeczywiste lub do-mniemane działania oraz wywołanie strachu i paniki, w konsekwencji

spo-275 Pogrom – akt zbiorowej przemocy nasycony znaczną brutalnością i gwałtownością na tele narodowo-etniczno-religijnym, Dictionary Cambridge, https://dictionary.cambridge.

org/pl/dictionary/english/pogrom [dostęp: 20.12.2018].

276 M. Kleg, Hate, Prejudice and Racism, New York 2001, s. 4.

277 V. Encyclopedia of War Crimes And Genocide (Facts on File Library of World History, red. L. Horvitz, Ch. Catherwood, New York 2006; v. Encyclopedia of Genocide and Crimes Against Humanity, red. D.L. Shelton. Detroit 2005; v. Encyclopedia of terrorism and political violence, red. J. Thackrah, New York 1987.

wodowanie migracji ludności. W czasie pogromów rabuje się i niszczy mie-nie ofiar, zmie-nieważa i bezcześci symbole tożsamości grupowej, gwałci, bije i okalecza ofiary, ale rzadko celowo je morduje. W związku z tym wiele ofiar pogromów to osoby zmarłe w wyniku obrażeń. W porównaniu z masakrami pogromy przynoszą relatywnie niewiele ofiar śmiertelnych²⁷⁸, choć granica pomiędzy pogromem a masakrą jest często płynna.

Werner Bergmann, historyk zajmujący się pojęciem pogromu, proponu-je, aby pogromy były definiowane jako „jednostronna, pozarządowa forma zbiorowej przemocy, zapoczątkowana przez większość populacji przeciw-ko w dużej mierze bezbronnej grupie etnicznej” i stwierdza, że „pogromy mają miejsce, gdy większość oczekuje od państwa pomocy w przezwycię-żaniu (postrzeganego) zagrożenia ze strony mniejszości”²⁷⁹.

Kolejny historyk David Engel wzmacnia ten głos, pisząc: „nie może ist-nieć logicznie ani empirycznie nieodparta podstawa do stwierdzenia, że ja-kiś konkretny epizod nie zasługuje na miano »pogromu«”, ale jednocześnie zaznacza, że większość incydentów zwykle opisywanych jako pogromy mia-ła miejsce w społeczeństwach znacznie zróżnicowanych narodowo i etnicz-nie, gdzie przemoc była stosowana przez grupę wyższego szczebla przeciw-ko stereotypowej grupie niższej rangi, o której wyrażano przeprzeciw-konanie, że nie posiada prawa do zamieszkiwania na danym terytorium²⁸⁰. Generalnie zaś nie istnieje powszechnie akceptowany zestaw cech, które charakteryzują termin „pogrom”²⁸¹, ponieważ stosuje się go do opisywania nie tylko antyse-mickich wystąpień, ale także w odniesieniu do podobnych aktów przemocy rejestrowanych w różnych częściach świata (na Bliskim Wschodzie, w Azji południowo-wschodniej czy na Bałkanach Zachodnich).

Ponadto przywołany już Werner Bergmann podaje jeszcze jedną, szcze-gólnie jednorodną charakterystykę wszystkich takich incydentów. Autor ten wyraźnie zaznacza, że „zbiorowe przypisywanie zagrożenia pogromem różni się od innych form przemocy, które są skierowane do poszczególnych członków mniejszości, podczas gdy brak równowagi sił na korzyść uczest-ników zamieszek rozróżnia pogromy od innych form zamieszek np. mają-cych podłoże na tle walki o żywość, walki z przyrodą itp.”²⁸². Takie akty zbio-rowej przemocy określa się mianem masakr, czystek etnicznych, działań terrorystycznych czy w końcu aktów ludobójstwa.

278 V. Krwawy cień genocydu, red. B. Machul-Telus, U. Markowska-Manista, L. M. Nija-kowski, Kraków 2011.

279 V. W. Bergmann, J, Hagan, International Handbook of Violence Research, Dordrecht 2003;

v. W. Heitmeyer, J. Hagan, Międzynarodowy podręcznik badań nad przemocą, t. 1, Springer 2005.

280 V. Encyclopedia of Genocide and Crimes against Humanity, red. S. Dinah, Detroit 2005.

281 Ibid.

282 Pogrom, Dictionary Cambrigde, op. cit.

2. Czystka etniczna

Z pojęciem pogromu łączy się także zjawisko określane mianem czyst-ki etnicznej²⁸³. Termin ten definiuje się jako celowe działanie sprawców zmierzające do usunięcia określonej kategorii społecznej ze spornego te-rytorium. Może się ona dokonywać legalnie (wysiedlenia Niemców po dru-giej wojnie światowej) lub nielegalnie w świetle prawa międzynarodowego (wypędzenie ludności serbskiej z terytorium Kraijny czy wcześniejsze tego typu działania skierowane przeciwko kosowskim Albańczykom). Ponadto częstym środkiem wykorzystywanym do „oczyszczenia” terytorium są ma-sowe mordy, gwałty czy tortury. „Czystka etniczna” nie jest terminem praw-nym i związku z tym jest różnie definiowana w literaturze naukowej²⁸⁴.

Nierzadko czystki etniczne postrzega się jako projekty ludobójcze. O takiej kwalifikacji decydują częste przypadki okrucieństwa sprawców wobec ofiar.

Pogromy, masakry, a nawet elitobójstwo mają na celu przerażenie i osłabienie wrogiej grupy, aby jej członkowie masowo uciekali ze spornego terytorium.

Nie zamyka się im wprawdzie dróg ucieczki, ale tylko w skali całej populacji – w pojedynczych przypadkach może spowodować eksterminację danej miej-scowości. Widowiskowe tortury, gwałty, okrucieństwa czy okaleczanie pełnią mają funkcję pragmatyczną – wywołują panikę, która przyspiesza czystkę et-niczną²⁸⁵. Czystki etniczne były więc w historii o wiele częstszym zjawiskiem niż ludobójstwa. J.P. Piskorski szacuje, że w okresie od 1914 roku do około 1960 roku „deportacje, ewakuacje, ucieczki lub wygnania” dotknęły około 75 milionów Europejczyków. Pierwsza fala czystek etnicznych wystąpiła po wojnie bałkańskiej 1912–1913, druga – po zakończeniu II wojny światowej, trzecia – po tym, jak skończyła się zimna wojna²⁸⁶. Kolejny rozdział historii czystek etnicznych rozpoczęły ostatnie wojny na Bałkanach (np. czystka et-niczna w rejonie Krajiny czy masakra w Srebrenicy).

Współcześnie znamiennym przykładem czystkek etnicznych czy po-gromów były tragiczne wydarzenia rozgrywające się podczas ostatnich jugosłowiańskich wojen na terytorium Bałkanów Zachodnich, a jednym z ich przejawów były opisane powyżej tzw. pogromy marcowe. W marcu 2004 roku kosowarska społeczność dopuściła się licznych aktów agresji na serbskie osiedla, których następstwem były ofiary śmiertelne i zniszczenia

283 Problematyka dotycząca czystek etnicznych na Bałkanach została w niniejszym tekście jedynie zasygnalizowana. Autorka odsyła do stosownej literatury. V. C. Carmichael, Ethnic cleansing in the Balkans, London 2002; v. P. Madajczyk, Czystki etniczne i klasowe w Europie XX wieku, Warszawa 2010.

284 L.M. Nijakowski, Rozkosz zemsty, Warszawa 2014, s. 82.

285 Ibid., s. 82.

286 B. Liberman, „Ethnic cleansing” versus genocide, (w:) The Oxford Handbook on Genocide Studie, red. D. Bloxman, A.D. Moses, Oxford 2010, ss. 42–60.

materialne. Reminiscencje tych wydarzeń nadal dzielą dwie zwaśnione strony, a etniczno-narodowy konflikt pozostaje wciąż nierozwiązany.

Poniżej zostały zamieszczone notatki z badań terenowych przeprowa-dzonych w Kosowie w dniach 1–4 maja 2018 (pogrom, czystka etniczna).

1 maja 2018 – żeński Monstyr Dewicz (Kosowo) – obecnie przebywa tam 5 sióstr zakonnych.

Świątynia pierwszy raz doświadczyła aktów przemocy w 1999 roku, kie-dy to albańskie bojówki z UҪK wtargnęły do monastyru i plądrowały świą-tynię przez 3 dni. Siostry były torturowane, głodzone, poniżane i zastrasza-ne. Sprawcy sami odstąpili.

Kolejna napaść nastąpiła podczas tzw. pogromów marcowych 2004 roku.

Monastyr został spalony, a siostry przymusowo ewakuował oddział KFOR.

Akcja była wyjątkowo nieprofesjonalnie przeprowadzona, ponieważ naj-starsza z sióstr została pominięta i pozostała na miejscu. To ona zeznała, że sprawcami byli Kosowarzy z UҪK, zaznaczając jednocześnie, że działali oni w porozumieniu z funkcjonariuszami KFOR. Inna siostra stwierdziła, że

„taki był plan, aby siostry opuściły monastyr…”.

Obecnie albańskie (kosowarskie) represje wobec prawosławnego du-chowieństwa (w tym przypadku sióstr zakonnych) przebiegają na kilku płaszczyznach. Jedną z nich jest ekonomia i przejmowanie przez albańską większość majątku ruchomego i nieruchomego w postaci ziemi rolnej i du-żych obszarów leśnych. Nieruchomości te są sukcesywnie zajmowane i re-jestrowane jako albańska własność. Z drugiej strony zaś pomimo tego nie-przychylnego serbskiej diasporze stosunku Kosowarów, dewiczańskie sio-stry wyjątkowo sprawnie zarządzają swoim majątkiem i potrafią się utrzy-mać. Jedna z nich tak podsumowała ich obecną sytuację: „muszę uczciwie powiedzieć, że chleba nam nie brakuje, ale... nie mamy wolności i dlatego jest nam tak ciężko…”.

Poniżej zostały zamieszczone informacje zdobyte podczas badań tere-nowych na terenie Kosowa i Metochii.

Monastyr Visoki Dečani²⁸⁷

W 2016 roku udaremniono potencjalny zamach terrorystyczny, kiedy to trzech islamskich terrorystów próbowało wjechać na teren monastyru

cię-287 Monaster Visoki Dečani (serb. Манастир Високи Дечани, Manastir Visoki Dečani) – główny monaster Serbskiej Cerkwi Prawosławnej w północno-zachodniej części Kosowa, 12 kilometrów na południe od miejscowości Peć. Miejscowa katedra jest największą tego typu średniowieczną budowlą na Bałkanach zawierającą liczne freski z epoki bizantyjskiej.

V. Medieval monuments in Kosovo, UNESCO, http://whc.unesco.org/en/list/724/docu-ments/%23ABevaluation [dostęp: 24.07.2018].

żarówką wypełnioną materiałami wybuchowymi. Akcję udaremnili funk-cjonariusze włoskiego kontyngentu KFOR.

Pećka Patriarsza²⁸⁸

W 2004 roku podczas tzw. pogromów marcowych w Kosowie miejsco-wa kosomiejsco-warska ludność podeszła pod bramę żeńskiego monastyru celem spalenia świątyni i wymordowania sióstr zakonnych lub zmuszenia ich do ucieczki. Stacjonujący tam oddział KFOR chciał zmusić siostry do ewaku-acji, ale ówczesna siostra przełożona nie wyraziła zgody na opuszczenie świątyni. Sprawcy podeszli pod główną bramę, żądając wejścia na teren Patriarchatu. Siostra przełożona stanęła w drzwiach i stanowczo oświad-czyła, że nie otworzy bramy. Okupacja trwała całą noc, wszystkie siostry w tym czasie rotacyjnie modliły się na kolanach o pokojowe rozstrzygnię-cie sporu. Rano sprawcy odstąpili od zajęcia monastryru. W międzyczasie siostra przełożona, słynąca w okolicy z poczucia humoru, zaproponowała albańskim sprawcom kieliszek monastyrskiej rakii, jeśli noc okazałaby się zbyt chłodna.

Velika Hoča²⁸⁹

Wizyta i nocleg w jednej z serbskich rodzin zamieszkujących w tej enklawie:

małżeństwo: Gabriela – 30 lat, Marko – 34 lata (dyrektor miejscowej serb-skiej szkoły), dzieci: Filip – 7 lat, Paweł²⁹⁰ – 1,5 roku. Małżeństwo wraz ze swoją matką (Róża, wiek około 55–50 lat) uprawia winorośl i utrzymuje się także ze sprzedaży wina i miejscowego destylatu – rakii. W średniowieczu był to bardzo duży ośrodek miejski, w którym zamieszkiwało około 40 tys.

mieszkańców, a lokalne wino odznaczało się wyjątkową jakością i było

eks-288 Pejë, formerly Ipek, Serbian Peć – miasto położone w zachodnim Kosowie. Usytuowa-ne jest w niewielkim dopływie rzeki Beli Drim, pomiędzy góramiAlbanii PółnocUsytuowa-nej (Pro-kletije) a pasmem górskim Mokra. Obecnie zamieszkane głównie przez kosowskich Albań-czyków, którzy są przede wszystkim muzułmanami. Pejë (Peć służył jako lokalne centrum rynku produktów rolnych. Miasto, w tym znaczna część jego gospodarczej infrastruktury, zostało poważnie zniszczone podczas walk w latach 90. (w tym bombardowań lotniczych NATO w 1999 roku) oraz masowego wybuchu przemocy etnicznej w 2004 roku zwanej po-gromami marcowymi. V. Pejë, Brittanica, https://www.britannica.com/place/Peje [dostęp:

25.07.2018].

289 V. B. Zarković, Velika Hoča i začeci crkvenog poseda u Metohiji, „Zbornik Radova Filozof-skog Fakulteta u Prištini” 2013, nr 43 (2), ss. 131–148.

290 Chłopczyk zyskał imię na cześć serbskiego Partiarchy Pavle – Pavle, imię świeckie Gojko Stojčević, Гојко Стојчевић (ur. 11 września 1914 roku w Kućani k. Donji Miholjac, zm. 15 lis-topada 2009 w Belgradzie) – patriarcha Serbskiego Kościoła Prawosławnego. V. A. Matreńc-zyk, Patriarcha Pavle – szkic do portretu, „Przegląd Prawosławny” 2010, nr 2 (296), ss. 5–7.

portowane do serbskiego monastytu w Grecji – Chilandar²⁹¹. Była to dość zamożna rodzina – posiadała dużą poseję wraz z rozległym domem i bu-dynkami gospodarczymi. Miała też krewnych w Szwajcarii. Podczas wywia-du gospodyni zaznaczała, że teoretycznie posiadają liczne nieruchomości w postaci ziemi, ale mogą ją uprawić tylko w obrębie swojej miejscowści, czyli tzw. enklawy. Pomimo aktu własności ziemi poza miejscowością nie mają rzeczywistej możliwości jej użytkowania, dzierżawienia czy sprzeda-ży. Miejscowi Kosowarzy przejmują sukcesywnie ich majątek, fałszując akty notarialne lub inne dokumenty własności. Faktyczni właściciele są bezrad-ni wobec albańskiej admibezrad-nistracji i tracą swoje majątki na rzecz albańskiej (kosowarskiej) społeczności.

Wypowiedź Gabryeli: „Jest nam ciężko i trudno, ale tu zostaliśmy, to na-sza rodzinna ziema, tu są nasze cerkwie i cmentarze (w miejscowości znaj-duje się 13 cerkwi)”.

W miejscowości funkcjonuje jedyna w tej okolicy serbska szkoła pod-stawowa, zaś najbliższa szkoła średnia znajduje się w miejscowości Oreho-vac lub w Kosovskiej Mitrovicy. Serbskie szkolnictwo wyższe dostępne jest tylko w Belgradzie.

Monastyr Św. Kosmy i Damiana

Świątynia datowana na IV wiek n.e. Jeden z pierwszych z chrześcijańskich ośrodków religijno-kulturowych na terytorium dzisiejszego Kosowa. Świą-tynia jest wyjątkowo szanowana również przez tutejszych Kosowarów. W lo-kalnej społeczności cerkiew ta słynęła z cudownych uzdrowień, szczególnie bezpłodnych kobiet, także tych wyznających islam. W 2006 roku albańskie bojówki złożone najprawdopodobniej z byłych członków UҪK (pochodzą-cych z innych części Kosowa) wysadziły średniowieczny obiekt sakralny w powietrze, niszcząc w ten sposób nie tylko miejsce kultu religijnego, ale także zabytek lokalnej architektury. Została ona odbudowana i przywró-cono jej funkcje sakralne. Niemniej jednak ze względów bezpieczeństwa obiekt jest nadal monitorowany przez włoski posterunek KFOR.

Prizren²⁹²

Cerkiew Bogurodzicy Ljeviškiej (serb. Црква Богородица Љевишка) – XII-wieczna cerkiew katedralna eparchii raszko-prizreńskiej Serbskie-go Kościoła PrawosławneSerbskie-go w Prizrenie na terenie Kosowa. W 1990 roku Serbia wpisała Cerkiew Bogurodzicy Ljeviškiej na listę Pomników Kultury

291 V. Hilandar, http://www.hilandar.org [dostęp: 24.07.2018].

292 N. Malcolm, Kosowo: krótka historia, Londyn 2002, s. 311.

Wyjątkowego Znaczenia, zaś 13 lipca 2006 roku została ona umieszczona na liście dziedzictwa kulturowego UNESCO. Wówczas do istniejącego już wpisu monasteru Visoki Dečani przypisano trzy kolejne zabytki: cerkiew w Prizrenie, monastyr Gračanica i monastyr Peć, które wspólnie tworzą średniowieczne zabytki Kosowa i jako całość znalazły się na liście zabytków światowego dziedzictwa będącego w niebezpieczeństwie²⁹³.

W trakcie wojny domowej w Kosowie (1996–1999) cerkiew od czerw-ca 1999 roku była chroniona przez funkcjonariuszy KFOR. Podczas tzw.

pogromów marcowych zostało zniszczonych obrabowanych i zbezczesz-czonych kilka obiektów sakralnych należących do miejscowej wspólno-ty prawosławnej. Były to: Prawosławne Seminarium Duchowne i Cerkiew Bogurodzicy Ljeviškiej (została podpalona i okradziona łącznie z dachem).

O randze i wyjątkowej wartości artystycznej świątyni świadczy napis w ję-zyku arabskim w przedsionku świątyni: „źrenica mego oka nie jest w stanie pomieścić tego piękna, którego tu doświadczyłam”.

Sposób działania sprawców zawsze był identyczny: wnętrze cerkwi wypełniano oponami samochodowymi, a następnie je podpalano. Tem-peratura panująca we wnętrzu obiektu była tak ogromna, że pękały śre-dniowieczne posadzki oraz mury świątyni. W podobny sposób podczas tzw. pogromów marcowych zniszczono Sobór Św. Jerzego²⁹⁴, który do dziś pozostaje pod nadzorem KFOR. Albańskie bojówki dopuściły się także ak-tów terroru wobec autochtonicznej serbskiej ludności. Mordowano przede wszystkim ludzi starszych, którym nie udało się uciec z miejsca zdarzenia lub tych, którzy zdecydowanie nie chcieli opuścić swoich domów. Wśród serbskich ofiar albańskiej rewolty znalazło się także młode małżeństwo i 6-miesięczne dziecko, których kosowarscy sprawcy dosłownie upiekli niczym w piekarniku. Podczas pogromu w centrum miast zabito także dwóch Serbów, a ich ciała porzucono na ulicy. Jeden z miejscowych pra-wosławnych duchownych postanowił ich zabrać i pochować na miejsco-wym cmentarzu. Następnego dnia został zatrzymany przez fałszywy patrol KFOR. Uprowadzono go na następnie zamordowano poprzez ścięcie głowy.

Do dziś nie odnaleziono sprawców.

293 UNESCO: World Heritage Committee puts Medieval Monuments in Kosovo on Danger List and extends site in Andorra, ending this year’s inscriptions (ang.) https://whc.unesco.

org/en/news/268 [dostęp: 25.07.2018].

294 Sobór św. Jerzego w Prizrenie (serb. Саборни храм Светог великомученика Георгија) – dawna siedziba biskupa eparchii raszko-prizreńskiej (obejmującej terytorium Kosowa) Serbskiego Kościoła Prawosławnego. Została wybudowana w 1856. W 2004 roku w czasie an-tyserbskich zamieszek, została zniszczona przez Albańczyków. V. Dopunjeni i ispravljeni spi-sak uništenih i oštećenih pravoslavnih crkava i manastira na Kosovu u toku martovskog nasil-ja, B92, http://www.b92.net/specijal/kosovo2004/unistenecrkve.php [dostęp: 25.07.2018].

Jeden z serbskich mieszkańców Prizrenu stwierdził, że nadal lansuje się w Europie takie przekonane, że Kosowarzy to niewinne ofiary, zaś Serbo-wie to tylko złoczyńcy. Tuż po pogromie albańska społeczność Prizrenu nie kryła dumy z powodu napaści i nienawiści wobec swoich serbskich sąsia-dów. Takie zachowanie skomentował jeden z badanych Serbów, przytacza-jąc stare ludowe serbskie przysłowie: „to, co głupi uważa za zdobycz i jest z tego dumny, mądry się tego wstydzi” – wypowiedź z dnia 2 maja 2018, mężczyzna, wiek około 35 lat, narodowość serbska.

Kosowska Mitrowica²⁹⁵

Kosowska Mitrowica – 100-tysięczne miasto w północnym Kosowie, po-dzielone pomiędzy Kosowarów a Serbów. Granicę pomiędzy nimi stanowi rzeka Ibar. W 2004 roku na skutek falszywego oskarżenia o utopienie dwóch albańskich chłopców przez Serbów wybuchły w mieście ogromne zamiesz-ki. Zginęło wówczas 28 osób pochodzenia serbskiego, a ponad 2 tys. zmu-szono do ucieczki. Spalono także 35 cerkwi. Następnie w 2008 roku, po jed-nostronnym ogłoszeniu niepodległości Kosowa przez kosowskich Albań-czyków, w Mitrovicy ponownie doszło do zamieszek. Wówczas podpalono, podobnie jak w przypadku Monastytu św. Kosmy i Damiana, za pomocą zużytych opon samochodowych jedyną cerkiew znajdującą się w kosowar-skiej (albańkosowar-skiej) części miasta. Podczas pożaru doszczętnie spłonął zabyt-kowy ikonostas, a kamienna posadzka popękała od temperatury. Duchow-nych posługujących w cerkwi wraz z rodzinami ewakuował oddział KFOR (wówczas jednostka ta znajdowała się tuż za murami świątyni – obecnie stacjonują tam kosowarskie siły bezpieczeństwa), ponieważ ich życie było zagrożone. Aktualnie cerkwią, która otoczona jest murem i drutem kolcza-stym, opiekuje się jeden prawosławny duchownych wraz z rodziną. Jego dzieci nie wychodzą poza teren obiektu, nie uczęszczają też do dzielnicowej szkoły. Są dowożone do placówki edukacyjnej znajdującej się w serbskiej części miasta. Duchowny może poruszać się po albańskiej (kosowarskiej) stronie miasta, ale tylko jako osoba świecka w cywilnym ubraniu. Zalecenia KFORU są jednoznaczne – zakaz używania cerkiewnego stroju w kosowar-skiej dzielnicy ze względu na realne zagrożenie życia.

Istnieją realne zagrożenia bezpieczeństwa w serbskich enklawach po-łożonych w Kosowie. Niewykluczone, że takie akty zbiorowej przemocy, jak pogram czy czystka etniczna mogą powtórzyć się w tym ciągle niestabilnym

295 Kosovska Mitrovica: 1982–91 – Titova Mitrovica. Miasto w północnym Kosowie, na pół-nocnym skraju Kosowego Pola, przy ujściu Sitnicy do Ibaru; stolica regionu: Mitrovica.

Kosowska Mitrowica, Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Kosovska-Mitrovica;3926181.html [dostęp:15.07.2018].

regionie. Istniejące antagonizmy pomiędzy serbską i kosowarską społecz-nością Kosowa wyjaśnia kryminologiczna koncepcja konfliktu społecznego A. Turka, która źródeł konfliktu poszukuje w konstrukcji społecznej podzie-lonej na dominujących (Kosowarów) i podporządkowanych (kosowskich Serbów). Niniejsza sytuacja wymaga intensywnego monitorowana, a ist-niejące na terenie Kosowa międzynarodowe instytucje odpowiedzialne za poziom bezpieczeństwa w tym kraju powinny być wyjątkowo czujne, tym bardziej że opisane powyżej wydarzenia podsycają i jednocześnie pogłę-biają serbsko-albański konflikt o Kosowo, a jego widocznym symbolem stał się most na rzece Ibar, który nadal jest zamknięty.

Przymusowe deportacje czy nielegalne przesiedlenia ludności składają się także na zjawisko tzw. czystek etnicznych, które miały miejsce podczas ostatnich bałkańskich konfliktów w krajach byłej Jugosławii. Opisaną po-wyżej taktykę wojenną stosowały praktycznie wszystkie strony wewnętrz-nego konfliktu, Serbowie, Chorwaci czy kosowscy Albańczycy. Najbardziej znane i opisywane są czystki etniczne, jakie miały miejsce w Bośni i Her-cegowinie wobec muzułmańskiej społeczności tego regionu²⁹⁶, rzadko zaś wspomina się o wypędzeniach serbskiej ludności cywilnej w wyniku chor-wackiej akcji pod kryptonimem „Oluja”²⁹⁷ (pol. Burza). Chorwacka armia pod dowództwem Gen. Ante Gotoviny²⁹⁸ dokonała przymusowych

depor-296 V. D. Rohde, The Betrayal and Fall of Srebrenica, Europe‘s Worst Massacre Since World War II, New York (May 29, 2012).

297 Chorwacka akcja zbrojna pod kryptonimem „Oluja” (4–7 sierpnia 1995 roku). W ope-racji uczestniczyło 150 tys. żołnierzy chorwackich i 25 tys. bośniackich, wspieranych przez 280 czołgów. Siły krajińskich Serbów liczyły zaś około 30 tys. żołnierzy. Bilans opreacji: do 15 listopada 1995 roku podkomendni gen. Gotoviny zamordowali co najmniej 150 Serbów (według Komitetu Helsińskiego było 677, a według strony serbskiej 1700–2500 cywilnych ofiar serbskich). Ofiarami byli przeważnie starcy, którzy nie chcieli lub nie zdążyli uciec.

W dokumencie SERBSKO-ALBAŃSKI KONFLIKT O KOSOWO (Stron 130-170)