1924–2010 Jerzy Dynowski-Balcer był
wielolet-nim pracownikiem Instytutu Geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego (później-szego Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ). Urodził się 25 lipca 1924 r. w Pruchniku (około 20 km na południe od Jarosławia) w rodzinie nau-czycielskiej. Sześć klas szkoły po-wszechnej ukończył w Nadwórnej (obec-nie Ukraina), po czym w 1936 r. rozpo-czął naukę w gimnazjum. W tym samym roku stracił ojca i w celu utrzymania rodziny zaczął podejmować prace jako robotnik najemny. Szkoły średniej (ra-dzieckiej) nie ukończył z powodu wybu-chu wojny radziecko-niemieckiej w 1941 roku. Po utworzeniu Wojska Polskiego wstąpił w jego szeregi w 1944 r. i służył w 1 pułku artylerii I Dywizji im. Tadeu-sza Kościuszki, skąd – po zakończeniu wojny – został zdemobilizowany jako niezdolny do służby z powodu kontuzji.
Po zdemobilizowaniu w 1946 r.
wyjechał na Ziemie Odzyskane i zaczął uczęszczać do Liceum Pedagogicznego w Głogówku, gdzie złożył egzamin doj-rzałości. Po maturze, w 1948 r. rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Pracę magisterską pt. Charakterystyka hydrograficzna dorzecza górnej i środ-kowej Szreniawy napisał pod kierunkiem prof. Mieczysława Klimaszewskiego na podstawie badań terenowych przeprowa-dzonych w 1951 r. Zarówno praca, jak i egzamin ostateczny oraz pisemna praca końcowa (Układy sieci rzecznej i ich pochodzenie) zostały ocenione na ocenę bardzo dobrą. Będąc na ostatnim roku studiów, został zatrudniony jako młodszy asystent w Katedrze Geografii Fizycznej Instytutu Geografii UJ. Studia ukończył
w 1952 r. i w maju tego samego roku ożenił się z Ireną Meyer – ówczesną studentką geografii. W roku akademic-kim 1956/57 zatrudniony był także w charakterze asystenta na Wydziale Zaocznym Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie.
Od początku lat 60. XX w. Jerzy Dy-nowski był zaangażowany w organizację laboratorium hydrochemicznego, które formalnie zaczęło istnieć po powołaniu do życia w 1971 r. Zakładu Hydrografii.
Był to czas, kiedy w Instytucie Geografii zachodziły liczne zmiany instytucjonal-ne, tworzyły się nowe zakłady i pracow-nie. Laboratorium było miejscem pracy J. Dynowskiego przez prawie 40 lat – do 1991 r., to jest do czasu przejścia na emeryturę. Istnienie Laboratorium, któ-rego był kierownikiem, umożliwiało zarówno pracownikom Instytutu, jak i studentom, prowadzenie badań nad chemizmem wód – początkowo grunto-wych, a z czasem także powierzchnio-wych. J. Dynowski pełnił wielokrotnie funkcję opiekuna grup studenckich pod-czas ćwiczeń terenowych (tzw. praktyk hydrograficznych).
J. Dynowski jest autorem regional-nych opracowań hydrograficznych, współautorem opracowań dydaktycznych i metodycznych z zakresu hydrochemii i hydrografii. Łącznie opublikował około 20 prac. Na szczególną uwagę zasługuje opracowanie pt. Stosunki wodne obszaru miasta Krakowa [1974], w którym zosta-ła przedstawiona, między innymi, sieć rzeczna miasta, dynamika stanów wody, przepływów, temperatury wody oraz ma-teriału unoszonego. Przeanalizowano także stopień zanieczyszczenia wód
Kronika
306 Wisły. Załącznikiem do opracowania jest mapa hydrograficzna Krakowa, która została w 1988 r. włączona do Atlasu Miasta Krakowa. Charakterystyka hy-drograficzna Krakowa opracowana przez J. Dynowskiego w latach 70. XX w. jest nadal bardzo przydatna jako materiał porównawczy w analizach odnoszących się do przemian stosunków wodnych na terenie dużego miasta. Wśród innych artykułów poświęconych zagadnieniom regionalnym wyróżniają się charaktery-styki hydrograficzne zlewni Białej i Czarnej Wisełki [1961] oraz zlewni Bu-dzisza [1963], a także charakterystyka hydrochemiczna wód gruntowych wyżyn Krakowskiej i Miechowskiej [1974, współautorka Elżbieta Zbadyńska].
Pod koniec lat 50. XX w., Jerzy Dy-nowski wraz z Ireną Dynowską opubli-kowali skrypt uniwersytecki pt. Ćwicze-nia hydrograficzne [1958]. Był to praw-dopodobnie pierwszy lub jeden z pierwszych skryptów hydrograficz-nych, jakie ukazały się w Polsce. Sześć
lat później ukazał się kolejny – pt. Ćwi-czenia z hydrografii dla geografów [1964], zaś dwa lata po powstaniu Zakła-du Hydrografii powstał następny skrypt pt. Analiza chemiczna wód. Skrypt dla geografów [1974, współautorka Alicja Tlałka]. Zarówno Ćwiczenia... jak rów-nież Analiza... były wielokrotnie wzna-wiane i służyły jako pomoc dydaktyczna wielu pokoleniom geografów.
Jerzy Dynowski zmarł 3 marca (1929–1995). Zapamiętamy Go jako człowieka uczynnego, przyjacielskiego, o bardzo specyficznym poczuciu humo-ru, współtwórcę i organizatora hydrogra-ficznego warsztatu badawczego w okre-sie powojennym.
Joanna Pociask-Karteczka (Kraków)
XXIV Wyprawa Polarna Uniwersytetu Wrocławskiego na Spitsbergen W okresie letnim 2011 r.
zorganizo-wana została XXIV Wyprawa Polarna Uniwersytetu Wrocławskiego na Spits-bergen. Do fiordu Hornsund popłynęli pracownicy Instytutu Geografii i Rozwo-ju Regionalnego oraz Instytutu Nauk Geologicznych: dr hab. Krzysztof Miga-ła, dr hab. Henryk Marszałek, doktorzy:
Jan Klementowski, Sebastian Sikora, Piotr Owczarek, Bartosz Korabiewski, Marek Kasprzak oraz doktorant Michał Rysiukiewicz. Kierownikiem wyprawy był Sebastian Sikora. Pierwsi naukowcy dotarli na Ziemię Wedela-Jarlsberga 25 czerwca. Powrót ostatniej czwórki miał miejsce 26 sierpnia.
Pobyt na miejscu zorganizowany był w Polskiej Stacji Polarnej Instytutu Geo-fizyki Polskiej Akademii Nauk oraz w Stacji Polarnej im. Stanisława Bara-nowskiego Uniwersytetu Wrocławskie-go, zwanej potocznie Baranówką lub Werenhusem (położenie: 77°04’N, 15°11’E). Wyjazd poprzedzony był żmudną procedurą uzyskania odpowied-nich pozwoleń, organizacją transportu lotniczego i morskiego oraz zakupem, pakowaniem i spedycją żywności.
Uczestnicy wyprawy zobowiązani byli także do uzyskania pozwolenia na posia-danie broni, zdając odpowiednie egzami-ny w Wojewódzkiej Komendzie Policji.
Kronika Prowadzone badania skupione były wokół kilku wątków. Klimatolodzy (K. Migała, S. Sikora) pracowali nad utrzymaniem sieci pomiarów topoklima-tycznych powstałej w projekcie IPY-4 (TOPOCLIM). Wraz z naukowcami z innych jednostek badawczych (Instytut Geofizyki PAN, Uniwersytet Śląski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w To-runiu, Zakład Biologii Antarktyki PAN, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocła-wiu) realizowali projekt „Struktura prze-strzenna pola temperatury powietrza jako podstawa do rozpoznania mechanizmów funkcjonowania ekosystemów na obsza-rze Zachodniego Spitsbergenu”. Do naj-ważniejszych wyników tego projektu należą określenie wpływu właściwości warstwy granicznej atmosfery na piono-we gradienty procesów glacjologicznych, opracowanie algorytmów rozkładu prze-strzennego wybranych elementów topo-klimatycznych, opracowanie modelu rozkładu promieniowania słonecznego dla obszaru badań, opracowanie prze-strzennego modelu sezonowego odpływu wód ablacyjnych lodowca czy stworzenie cyfrowej mapy geomorfologicznej.
P. Owczarek realizował projekt ba-dawczy: „Zmiany klimatyczne i ocena aktywności procesów peryglacjalnych południowo-zachodniego Spitsbergenu w świetle badań dendrochronologicz-nych”. W trakcie prowadzonych przez niego prac terenowych pobrano próby wierzby polarnej i wierzby żyłkowanej z okolic Polskiej Stacji Polarnej. Analizy laboratoryjne zebranego materiału po-zwolą na wykreślenie krzywej szerokości przyrostów rocznych, rekonstrukcję zmian warunków klimatycznych tego regionu Arktyki w ciągu ostatnich 100 lat oraz analizę aktywności ruchów maso-wych. Dodatkowo w pobliżu Polskiej Stacji Polarnej IG PAN oraz w dolinie Arie zamontowano czujniki temperatury i wilgotności gruntu, które pozwolą jed-noznacznie określić okres, w którym
for-muje się przyrost roczny analizowanych krzewinek.
W ramach badań geomorfologicznych J. Klementowski kontynuował swoje wieloletnie obserwacje warstwy aktyw-nej zmarzliny w różnych piętrach wyso-kościowych (mszarniki i torfowiska, terasy morskie, moreny, sandry i kemy), rozwoju krasu termicznego, lodu grun-towego oraz postępów fosylizacji form peryglacjalnych. W pracach geomorfolo-gicznych posługiwano się także młot-kiem Schmidta do pomiarów wytrzyma-łości skał. Badania te, wraz ze szczegó-łowym kartowaniem geologiczno-geo-morfologicznym, opartym na pomiarach GPS (użycie zestawu Total GIS) posłużą M. Kasprzakowi do określenia uwarun-kowań rozwoju stoku trójdzielnego w warunkach peryglacjalnych. Wykona-no również szczegółowe rozpoznanie geomorfologiczne doliny Steinvikdalen i powierzchni u jej wylotu. W tym celu przekształcono uzyskane zdjęcia ukośne do ortogonalnych (dzięki oznaczeniu pozycji rozstawianych punktów referen-cyjnych).
W dolinie Steinvikdalen prowadzono badania hydrogeologiczne (M. Rysiu-kiewicz). Wykonano także pionierskie badania batymetryczne jezior w pobliżu Stacji Polarnej UWr. (H. Marszałek).
Z niewielkiego pontonu mierzono głębo-kość i rozkład temperatury wody w zbiornikach o różnej wielkości i gene-zie. Pobierano jednocześnie próbki wody na potrzeby badań mikrobilogicznych.
Analizę prokariontów prowadziła w la-boratorium stacji dr Dorota Górniak – hydromikrobiolog z Uniwersytetu War-mińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
Pobyt i działania w warunkach polar-nych warunkowane były pogodą i stanem morza. Na początku lipca działania logi-styczne utrudniał ścisły pak lodowy.
Utrudniało to transport sprzętu i zaopa-trzenia drogą morską ze stacji PAN w pobliże Baranówki. Podobne niedo-godności miały miejsce pod koniec
wy-Kronika
308 prawy. Tym razem poruszanie się nie-wielką, uniwersytecką łodzią motorową uniemożliwiał nie lód, a silny, utrzymu-jący się przez wiele dni wiatr i wysokie fale. Lato 2011 r. zapisało się także czę-stymi wizytami niedźwiedzi polarnych, wędrujących wzdłuż wybrzeża w poszu-kiwaniu żywności. Zwierzęta wabione zapachami podchodziły pod same okna uniwersyteckiej stacji polarnej. Jest to o tyle niebezpieczne, że niemal każdego roku na obszarze norweskiej prowincji Svalbard, której częścią jest Spitsbergen, zdarzają się przypadki ataków niedźwie-dzi polarnych na luniedźwie-dzi. Od uczestników wypraw polarnych wymagana jest roz-waga i czujność.
Arktyczne lato stwarza możliwość obserwowania pięknego spektaklu przy-rody. W krótkim okresie ocieplenia tun-dra ożywa, a nad głowami rozlega się nieprzerwany ptasi koncert. Tego widoku nie da się zapomnieć. Środowisko ark-tyczne podlega jednak szybkim
zmia-nom. Postępujące ocieplenie klimatu powoduje nie tylko zmniejszanie masy lodowców, ale i modyfikację cyklu roz-marzania wierzchniej warstwy gruntu, wegetacji roślinnej, sukcesji biotycznej i innych procesów. Obserwacja środowi-ska arktycznego umożliwia pełną reje-strację tych zmian i ich interpolację na inne części świata. Możliwość prowa-dzenia monitoringu daje stała obecność naukowa na Spitsbergenie. Aby rozsze-rzyć naświetlaną problematykę autor sprawozdania zachęca do poznania histo-rii wrocławskich badań polarnych i Stacji Polarnej UWr. przez lekturę publikacji Pereymy (Pereyma J., 2010, Stacja Po-larna im. Stanisława Baranowskiego Uniwersytetu Wrocławskiego na Spits-bergenie, Biuletyn Polarny, 15–16, s. 71–
76. 2010) i odwiedzenia strony www stacji (http://polar.geom.uni.wroc.pl/).
Marek Kasprzak (Wrocław)
Lodowiec Hansa w Hornsundzie, Spitsbergen (zdj. M. Kasprzak).