Tak jak gimnazjaliści w badaniach Cuprjak, nastolatki w opowieściach dzieci lokują się w jakiejś sferze pomiędzy . Nie są już dziećmi, ale jeszcze nie są doro-słymi . Jedno z dzieci uczestniczących w naszych badaniach tak to przedstawiło:
„Nastolatki są wyższe od młodszych dzieci, ale nie wyglądają jeszcze na doro-słych, często dorównują im wzrostem, ale po twarzy widać, że to jeszcze nie jest dorosły” . W opowieści jedenastolatki ta dziwność jest przejściowa i łączy się z burzliwym czasem dojrzewania .
R: Znaczy, bo wtedy się wchodzi w taki… Nie wiem, mówię to, co wiem . (…) Po prostu słyszałam, że to raczej nastolatki od 10 lat do 17 mniej więcej i to jest taki najgorszy okres .
B: Okej, a to znaczy, że jak już masz 18 albo 20 lat, to nie uzależniasz się od…?
R: Można się uzależnić, tylko mówię, że akurat w tym czasie jest na to największe prawdopodobieństwo .
B: A myślisz, że dlaczego tak jest, że właśnie wtedy jest największe prawdo-podobieństwo?
R: Może dlatego że wtedy się wchodzi w okres dojrzewania i często no chce się odciąć od tego świata realnego, właśnie dlatego się wchodzi… właśnie dlatego się gra, bo… w różne gry, bo pozwalają zapomnieć o tym, co jest realne .
B: Aha, a myślisz, że nastolatki właśnie tego potrzebują, żeby zapomnieć? Czy że mają szczególnie dużo problemów?
R: Z tego, co wiem, ten wiek nastoletni to jest taki burzliwy okres, bo się wtedy dojrzewa i się wtedy ma wiele problemów .
B: Mhm . A możesz mi powiedzieć trochę, co to są za problemy? Albo o czym słyszałaś?
R: Kłótnie z rodzicami, często z przyjaciółmi lub kolegami i koleżankami . (WI8, dz . 11)
Kiedy nasi rozmówcy negatywnie wypowiadają się o nastolatkach, wydaje się, że mówią o kimś, kim nie chcą się stać, ale wiedzą, że takimi się staną . Niektórzy, jak cytowana powyżej nastolatka, są już na początku tej drogi . Podobnie wypowiada się jeden ze starszych chłopców uczestniczących w naszych badaniach .
R: Znaczy, oczywiście, rodzice, ale my tu w zasadzie nie jesteśmy tacy, że my bar-dzo nie chcemy, żeby ta zasada obowiązywała, barbar-dzo się zgadzamy z naszymi rodzicami, bo to prawda, że no akurat w moim wieku powinno się grać mało i w ogóle w tym wieku każde dziecko posiadające jakiś ekran, jakąś konsolę może się od grania uzależnić .
B: Mhm . A w jakim wieku już się człowiek nie uzależnia?
R: No akurat kiedy byłem… miałem tak 9–10 lat, to kupiliśmy konsolę właśnie od takiego Pawła, który bardzo się wcześnie od niej uzależnił, no i teraz już się nie uzależni, ma jakieś tam 16–17 lat, funkcjonuje poza grami, bardzo mu się fajnie
żyje itd . Więc to jest bardzo fajnie . My pewnie też przejdziemy coś takiego, że po prostu oddamy te nasze konsole, będziemy mieli dość fazy gier i po prostu będziemy się zajmować bardzo fajnymi rzeczami, no ale to jest bardzo długi czas no . (WI7, ch . 11)
Przejście do wieku nastoletniego jest nieuniknione . Jednak w tym krytycznym spojrzeniu na młodzież jest też coś z obrony granicy dzieciństwa, które nie-uchronnie się kończy . W naszych badaniach nie było niemal wcale widocznej fascynacji starszymi kolegami i koleżankami, dzieci chcą się od nich jeszcze trzymać z daleka (co też może wynikać z sytuacji badawczej, zapewne ta fascy-nacja jest dostrzegalna na poziomie mikropraktyk, spojrzeń, gestów w relacjach dzieci i nastolatków) . Ale przeczuwają już, że są bliscy znalezienia się po drugiej, niełatwej stronie . W tym lęku bliskie są panice dotyczącej końca dzieciństwa, widocznej zarówno w popularnych mediach, jak i krytycznych tekstach socjo-logicznych (Postman 1994; Krzywosz-Rynkiewicz 2011; krytycznie o takim dys-kursie zob . Roberts 2015: 5–9) . Współczesny świat ma być znaczony skracaniem okresu dzieciństwa, charakteryzować się seksualizacją dzieci i odbieraniem im niewinności i radości z dziecięctwa .
Podsumowanie
Nasi rozmówcy lubią być dziećmi, widzą w tym dużą wartość, niemniej niektórzy czują już, że koniec tego stanu zbliża się nieuchronnie . Przygotowywani są do tego przez otaczające ich narracje dotyczące młodzieży . Według dzieci ich starsze rodzeństwo czy nastolatki spotykane w szkole i innych miejscach publicznych łatwo ulegają pokusom i uzależnieniom . Są postaciami trochę karykaturalnymi, niedojrzałymi i nieodpowiedzialnymi . Zajadają się niezdrową żywnością i całe dnie spędzają przed komputerem, co powoduje napięcia w życiu rodzinnym i budzi niepokój dzieci . Żyją w świecie ryzykownym i sami są tego ryzyka źródłem .
Taka opowieść o nastolatkach jest w wielu miejscach zbieżna z medialnymi narracjami, skupionymi na ryzykownych zachowaniach nastolatków, ich podat-ności na wpływ i nieprzewidywalpodat-ności . Kiedy jednak media skupiają się na nar-kotykach, rozwiązłości seksualnej i agresji, dzieci kreślą figurę człowieka uzależ-nionego od komputera, praktykującego niezdrowe zachowania, takie jak jedzenie słodyczy i chipsów . Nie chcę przez to powiedzieć, że dzieci przejmują medialne lęki i opowiadają je w łagodniejszym przebraniu . Zgodnie z paradygmatem stu-diów nad dzieciństwem chciałabym zaproponować do rozważenia inną tezę . Otóż dzieci, tak jak dorośli, dziennikarze i sama młodzież – też niewolna od ste-reotypów na swój temat13 – biorą udział w różnym stopniu w budowaniu i
repro-13 Nie wydaje się też, by sama młodzież była wolna od takiego wizerunku . Jak bowiem dowo-dzi cytowana już Magdalena Cuprjak, na podstawie badań wśród gimnazjalistów, oni sami postrzegają się jako osoby niedojrzałe, narażone na niebezpieczne zachowania . Na rysunkach,
dukowaniu takiego wizerunku . Służyć on może różnym interesom i celom . Dzieci dzięki niemu umacniają się na swojej bezpiecznej pozycji, rozgrywają domowe konflikty, a jednocześnie przygotowują się do tego, co czeka ich w niedalekiej przyszłości .
Literatura
Boni, Z . (2015) . Children and Food in Warsaw: Negotiating Feeding and Eating, niepublikowana praca doktorska . London: SOAS University of London .
Clark, C .D . (2011) . In A Younger Voice. Doing Child-Centered Qualitative Research . Oxford – New York: Oxford University Press .
Cohen, S . (1972) . Folk Devils and Moral Panics . London: MacGibbon & Kee .
Cuprjak, M . (2016a) . Konstrukcje tożsamości gimnazjalistów . Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika .
Cuprjak, M . (2016b) . Uczeń gimnazjum: wykreowana tożsamość „pomiędzy” . Studia Edu-kacyjne, 40, 149–162 .
Davies, K . (2014) . Siblings, Stories and the Self: The Sociological Significance of Young People’s Sibling Relationships . Sociology, 49, 679–695 .
Edwards, R ., Hadfield, L ., Mauthner, M . (2006) . Children’s Understanding of their Sibling Relationships . London: The National Children’s Bureau in association with the Joseph Rowntree Foundation .
Foucault, M . (2009) . Nadzorować i karać. Narodziny więzienia . Przeł . T . Komendant . War-szawa: Aletheia .
Giddens, A . (2002) . Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesno-ści. Przeł . A . Szulżycka . Warszawa: PWN .
Greene, S ., Hill, M . (2012) . Researching Children’s Experience: Methods and Methodolo-gical Issues . W: S . Greene, D . Hogan (eds .), Researchig Children’s Experiences (p . 1–21) . London – New Delhi – Singapore: Thousand Oaks, Sage .
Griffin, Ch . (2001) . Imagining New Narratives of Youth Research, the ‘New Europe’
and Global Youth Culture . Childhood, 8(2), 147–166 .
James, A ., Jenks, Ch ., Prout, A . (1998) . Theorizing Childhood . London: Polity Press .
Kerrane, B ., Betany, S ., Kerrane, K . (2015) . Siblings as Socialization Agents: Exploring the Role of ‘Sibship’ in the Consumer Socialization of Children . European Journal of Marketing, 49(5/6), 713–735 .
Krinsky, Ch . (ed .) (2008) . Moral Panics over Contemporary Children and Youth . Farnham – Burlington: Routledge .
Krzywosz-Rynkiewicz, B . (2011) . Zanikanie dzieciństwa w ponowoczesności i jego kon-sekwencje edukacyjne . Rozważania wokół koncepcji A . Avirama . Kultura i Edukacja, 4(83), 208–218 .
Lee, N . (2001) . Childhood and Society: Growing Up At the Age of Uncertentainty . Buckingham:
Open University Press .
Lesko, N ., Talburt, S . (eds .) (2012) . Keywords in Youth Studies. Tracing affects, movements, knowledges . New York – London: Routledge .
o które prosiła badaczka, przedstawiają siebie w sposób karykaturalny, wyglądają na nich jak niezdrowe postaci rysowane przez dzieci podczas naszych badań . Uczniowie podstawówki zaś są tam prezentowani tak jak zdrowi, grzeczni ludzie rysowani przez dzieci podczas naszych badań (Cuprjak 2016b) .
Maciejewska-Mroczek, E . (2012) . Mrówcza zabawa. Współczesne zabawki a społeczne konstru-owanie dziecka . Kraków: Universitas .
Maciejewska-Mroczek, E . (2018a) . Badanie grupowe z udziałem dzieci: aspekty etyczne i prak-tyczne . W: M . Radkowska-Walkowicz, M . Reimann (red .), Dzieci i zdrowie. Wstęp do childhood studies (s . 35–60) . Warszawa: Oficyna Naukowa .
Maciejewska-Mroczek, E . (2018b) . Dzieci, rodzice i praktykowanie zdrowia . Ujęcie childhood studies . Niderlandystyka Interdyscyplinarnie, 3(2), 24–32 .
Nowakowska, K . (2017) . Sprawa gdańskich gimnazjalistek – to Internet wychowuje potwory . Igi-mag .pl, 17 maja 2017 [https://igiIgi-mag .pl/2017/05/sprawa-gdanskich-gimnazjalistek--internet-wychowuje-potwory, dostęp: 30 .03 .2018] .
Postman, N . (1994) . Disappearance of Childhood . New York: Vintage, Random House . Punch, S . (2008) . ‘You can do Nasty Things to your Brothers and Sisters without a Reason’:
Siblings’ Backstage Behaviour . Childhood, 22(5), 333–344 .
Radkowska-Walkowicz, M . (2016) . Telewizja, słodycze i zdrowie . O sprawczości dzieci i napięciach w praktykach życia codziennego w kontekście programów promocji zdrowia . Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, 58, 119–133 .
Radkowska-Walkowicz, M . (2018) . Kochanie, ratujmy nasze dzieci – telewizyjny spektakl zdrowia . Miscellanea Anthropologica et Sociologica, 19, 120–132 .
Walkowicz, M ., Reimann, M . (2018) . Dzieci i zdrowie . W: M . Radkowska--Walkowicz, M . Reimann (red .), Dzieci i zdrowie. Wstęp do childhood studies (s . 9–23) . Warszawa: Oficyna Naukowa .
Reimann, M . (2018) . Gruby i chudy, czyli o tym, jak dzieci wyobrażają sobie zdrowego i nie-zdrowego człowieka . W: M . Radkowska-Walkowicz, M . Reimann (red .), Dzieci i zdrowie.
Wstęp do childhood studies (s . 138–149) . Warszawa: Oficyna Naukowa .
Roberts, C . (2015) . Puberty in Crisis. The Sociology of Early Sexual Development . Cambridge:
Cambridge University Press .
Thompson, K . (1998) . Moral Panics. London – New York: Routledge .
Woodhead, M ., Faulkner, D . (2008) . Subjects, Objects or Participants? Dilemmas of Psy-chological Research with Children . W: P . Christensen, A . James (eds .), Research with Children: Perspectives and Practices (s . 10–39) . London: Falmer Press, Routledge . Strony internetowe
https://f .kafeteria .pl/temat/f1/dlaczego-nastolatki-sa-teraz-takie-glupie-tepe-glosne- p_6438521 [dostęp: 30 .03 .2018] .
SUMMARY
“She eats chips and clogs with crisps” . Teenagers in the eyes of children
The article presents the results of a study Health in the opinion of children . The main goal of the project was to reveal the meanings that children attribute to health, or the lack of it . During the interviews about health and healthy lifestyle, children often spoke about teen-agers . In their view, their older siblings and friends are immature and irresponsible – they eat unhealthy food and watch TV or play computer games all day . In this way, children not only internalize social ‘adult’ fears regarding adolescents, but also create and reproduce their own figure of a bad teenager .
Key words: health, healthy food, electronic media, adolescences, teenagers, children
143Anna Krawczak