Jezus wzbudzający zaufanie

Warto zwrócić uwagę na fakt, że forma czasownika „uwierzyć” pojawia się w Nowym Testamencie 108 razy, z tego 41 wystąpień przypada na Ewangelię Jana (dla porównania, w Dz wyraz ten występuje 26 razy)37. Ma to szczególne znaczenie ze względu na czas powstania tego dzieła38: pod koniec I w. judaizm defi nitywnie zrywa z chrześcijaństwem, wprowadzając nawet do codziennej modlitwy „błogosławieństwo przeciw odstępcom”. Zabieg ten ma na celu usu-nięcie z synagogi każdego, kto uwierzył w Jezusa39. W tym okresie w Jabne

32 Soncino Babylonian Talmud, ed. Rabbi Dr. I. EPSTEIN, London 1934.

33 M. JASTROW, dz. cyt., s. 564.

34 L. KOEHLER i in., dz. cyt., s. 369.

35 Np. Prz 28, 13 czy Kpł 16, 21.

36 Tak samo podaje tłumaczenie żydowskie rabina M. Kuka, http://chassidus.ru/to-raonline/.

37 J. FLIS, Konkordancja Starego i Nowego Testamentu do Biblii Tysiąclecia, Warsza-wa 1996, s. 1595–1596.

38 Powszechnie przyjmuje się, ze względu na papirus Rylandsa, że najpóźniej Ewan-gelia Jana mogła być napisana ok. 100 r.

39 Zob. np. Z. ŻYWICA, Kościół Jezusa a judaizm i poganie wg ewangelisty

„I nie bądź niewierzącym”: żydowskie rozumienie uzasadnionej wiary 95 rabini rozpoczęli prace nad zachowaniem tradycji judaizmu, które doprowa-dziły m.in. do późniejszego spisania Talmudu. W pewnym sensie można więc przyjąć, że jednym z celów Ewangelii Jana jest dostarczenie argumentów, na podstawie których każdy żyd może „uwierzyć” w Jezusa, mimo że „niektórzy nie uwierzyli”.

Zadanie to nie jest proste. Jak zauważa Kotecki, „Ewangelia Marka jest przykładem tego, jak pierwotne chrześcijaństwo patrzyło na chrystologię [...] identyfi kując Jezusa bezpośrednio z jedynym Bogiem Izraela, włączając Jezusa w jedyną boską tożsamość tego jedynego Boga”40. Nie są to prawdy łatwe do przyjęcia dla żydów41, nie możemy więc się dziwić, że od początku poszukują oni podstaw dla takiej wiary. Wbrew pozorom, ma swoje uzasadnienie pyta-nie: „Jakiego więc dokonasz znaku, abyśmy go widzieli i Tobie uwierzyli? Cóż zdziałasz?” (J 6, 30), i nawet żądanie: „niechże teraz zejdzie z krzyża, a uwie-rzymy w Niego” (Mt 27, 42). Żyd może uwierzyć, kiedy widzi konkretne „znaki i cuda”42, co również Jezus potwierdza słowami: „Jeżeli znaków i cudów nie zobaczycie, nie uwierzycie” (J 4, 48).

Jan Ewangelista ukazuje obraz tego, że Jezus swoimi wypowiedziami, a przede wszystkim czynami, wzbudzał zaufanie i wiarę „wielu” spośród ży-dów (J 2, 23). Sami uczniowie uwierzyli w Jezusa, zobaczywszy cud przemia-ny wody w wino (J 2, 11), a „gdy zmartwychwstał, przypomnieli sobie ucznio-wie Jego, że to poucznio-wiedział, i uucznio-wierzyli Pismu i słowu, które wyrzekł Jezus” (J 2, 22). Spójność słów i czynów jest podkreślona w słowach Chrystusa: „Już teraz, zanim się to stanie, mówię wam, abyście, gdy się stanie, uwierzyli, że Ja jestem” (J 13, 19). Uczniowie mieli łączyć Jego słowa i obserwowane fakty, i na tej podstawie budować swoją wiarę – zaufanie do Niego.

Jezus ewidentnie dostarczał więcej powodów do wiary w Niego niż ktokolwiek inny: „wielu spośród tłumu uwierzyło w Niego i mówili: Czyż Mesjasz, kiedy przyjdzie, uczyni więcej znaków, niż On uczynił?” (J 7, 31). Przełomowym jednak momentem budującym wiarę/zaufanie Apostołów było zmartwychwstanie Jezusa43. Z jednej strony, Jezus chętnie dostarcza dowodów

40 D. KOTECKI, „Niedaleko jesteś od królestwa Bożego” (Mk 12,34): od wiary

Izra-ela do wiary chrześcijan. „Teologia i człowiek”, 23(2013), nr 3, s. 47–65.

41 Szczegółowo problemy, jakie musi rozwiązać żyd zanim uwierzy w Jezusa, opisuję w książce M. RUCKI, Uczeń Jezusa rozmawia z rabinem, Poznań 2012.

42 Codzienna wieczorna modlitwa żydowska Arawit zawiera tekst ’ěmét we’ěmûnāh („prawdziwe i godne wiary”) wyliczający cały szereg działań Boga określanych jako „znaki i cuda”: תוֹאלִָ פִנְו םִסִּנ albo םִתְפוֹמוּ תוֹתוֹא. Zob. np. Sidur... dz. cyt., s. 116.

43 Święty Paweł w wystąpieniu na areopagu mówi o zmartwychwstaniu jako uwie-rzytelnieniu Jezusa jako Syna Bożego i Sędziego: „Nie zważając na czasy nieświadomo-ści, wzywa Bóg teraz wszędzie i wszystkich ludzi do nawrócenia, dlatego że wyznaczył dzień, w którym sprawiedliwie będzie sądzić świat przez Człowieka, którego na to prze-znaczył, po uwierzytelnieniu Go wobec wszystkich przez wskrzeszenie Go z martwych” (Dz 17, 30-31).

Mirosław Rucki

96

na to, że zmartwychwstanie dokonało się naprawdę, a z drugiej zaznacza, że do wzbudzenia u innych wiary powinno wystarczyć samo świadectwo Apostołów. Święty Tomasz uwierzył dlatego, że mógł dotknąć ran Chrystusa, a jego wiary-godne świadectwo miało pobudzać do wiary tych, którzy nie mieli takiej moż-liwości: „Powiedział mu Jezus: Uwierzyłeś dlatego, ponieważ Mnie ujrzałeś? Błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli” (J 20, 29). „Nie tylko za nimi proszę, ale i za tymi, którzy dzięki ich słowu będą wierzyć we Mnie” (J 17, 20). Niemniej jednak, również po zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa ewangeli-zacja okazywała się skuteczna i wzbudzała wiarę dzięki „cudom i znakom”, jak w przypadku np. wskrzeszenia Tabity w Jaffi e (Dz 9, 42) lub oślepienia maga Elimasa (Dz 13, 12). Do nawrócenia św. Pawła konieczny był nawet akt teofanii. Jak zauważa Penna, „o Żydzie, który przylgnął do Jezusa, nie można powiedzieć, że się nawrócił, lecz że został «ponownie wszczepiony (włączony)» (Rz 11, 24). [...] Saul z Tarsu, jeśli można tak rzec, «zderzył się» z Osobą, która stała się całym sensem jego życia”44. Jego wiara/zaufanie była odpowiedzią na wyjście Jezusa do niego. „Wiara jest więc decyzją na to, żeby być z Panem, aby z Nim żyć”45 – uczy Benedykt XVI. „Wiara w samej głębi jest akceptacją”46.

W tym kontekście nie powinno nas dziwić to, że „chociaż jednak uczynił On przed nimi tak wielkie znaki, nie uwierzyli w Niego” (J 12, 37). Akcepta-cja jest aktem woli, i nie musi zawsze być następstwem zapoznania się z ma-teriałem dowodowym. Chrystus jest tego w pełni świadomy: „Jeśli Mojżesza i Proroków nie słuchają, to choćby kto z umarłych powstał, nie uwierzą” (Łk 16, 31). Mień podkreślał, że z defi nicji dowody mają charakter przymu-su, natomiast dowody prowadzące do wiary (wzbudzające zaufanie) nie są przymusem, „gdyż chodzi nie o «dowód» w wąskim znaczeniu, tylko o świa-dectwo, co nie jest dokładnie to samo”47.

6. Podsumowanie

Niewątpliwie, judaizm w czasach Jezusa traktował wiarę nie tylko jako zaufanie Bogu o podporządkowanie Mu całego swojego życia, ale też widział potrzebę zawierzenia komuś, kto Boga reprezentuje. Nowy Testament ukazuje Jezusa jako Boga, w którym żyd może i powinien złożyć ufność, a czyny i słowa Jezusa mają na celu wzbudzenie tej ufności. Jezus chętnie dostarcza dowodów na to, kim jest, i zachęca: „Podnieś rękę i włóż do mego boku, i nie bądź

nie-44 R. PENNA, Wiara i nawrócenie w życiu i myśli św. Pawła, „Teologia i człowiek”, 23(2013), nr 3, s.107–124.

45 Porta fi dei, 10.

46 J. RATZINGER, Opera Omnia, t. XII: Głosiciele Słowa i słudzy Waszej radości, Lublin 2012, s. 606.

„I nie bądź niewierzącym”: żydowskie rozumienie uzasadnionej wiary 97 dowiarkiem, lecz wierzącym” (J 20, 27). Na podstawie wypowiedzi i czynów Jezusa wielu żydów uwierzyło – uznało Jezusa za Mesjasza i Syna Bożego, i za-ufało Mu. Zgodnie z prawem żydowskim (np. Pwt 19, 15), pozostałym, którzy nie widzieli samego Jezusa i nie mieli możliwości ujrzeć znaków i cudów, po-winno wystarczyć świadectwo tych, którzy uznali te dowody za wystarczające. Ewidentnie przesłanie Ewangelii Jana jest skierowane również (jeśli nie przede wszystkim) do żydów, którzy nie uwierzyli, nawet widząc oczywiste znaki i po-twierdzenia boskości Jezusa (J 12, 37).

Jednak zebrany i przedstawiony przez Jana Ewangelistę materiał dowodo-wy ma ogromne znaczenie również dziś, w dobie agresywnego racjonalizmu, kiedy „nam, wierzącym chrześcijanom, zakazuje się – wprost, choć częściej pośrednio – przesłanie wiary traktować w kategoriach prawdy obiektywnej”48. W XXI stuleciu „hegemonia nauki w kulturze Zachodu, i jej przywłaszcze-nie prawa do wyznaczania zakresu dla wiary racjonalnej umieściło religię w pozycji defensywnej, zwłaszcza w tych aspektach, gdzie jest mowa o Bogu działającym na świecie”49. W rzeczywistości jednak nawet naukowe „hipotezy zawierające cud nie mogą być odrzucane kategorycznie, mimo że nie moż-na ich sprawdzić eksperymentalnie”50. Innymi słowy, odrzucanie nauczania o zmartwychwstaniu Jezusa tylko dlatego, że nie można dziś przeprowadzić eksperymentu potwierdzającego możliwość zmartwychwstania, nie jest wnio-skowaniem naukowym.

Można łatwo zauważyć, że współcześni Jezusowi żydzi niejednokrotnie przekonywali się i składali zaufanie w Nim na podstawie tego, co widzieli i sły-szeli (nie wyłączając „cudów i znaków”). Ich świadectwo nadal jest wiarygod-ne, pomimo niezliczonych prób zdyskredytowania treści Nowego Testamentu i nauczania Kościoła. Zdaniem samego Jezusa, świadectwo to jest wystarczają-ce, by zarówno niełatwowierni żydzi, jak i krytycznie nastawieni „racjonaliści” znaleźli podstawy do uwierzenia w Niego i złożenia w Nim ufności. Nadal aktualne jest stwierdzenie św. Pawła: „Żydzi żądają znaków, a Grecy szukają mądrości” (1 Kor 1, 22). I nadal odpowiedzią na ich żądania i poszukiwania jest to, że „my głosimy Chrystusa ukrzyżowanego”, który wzbudza w nas za-ufanie i wiarę...

Słowa kluczowe: wiara, zaufanie, Talmud, Qumran, Jezus.

48 J. SALIJ OP, Wiara jako początek życia wiecznego, „Teologia i człowiek”, 23(2013), nr 3, s. 67–75.

49 Ph.H. WIEBE, The Promise (and Threat) of the Shroud of Turin. Proceedings of the International Workshop on the Scientifi c Approach to the Acheiropoietos Images, ENEA Frascatti, Italy, 4–6 May 2010 http://www.acheiropoietos.info/proceedings/WiebeWeb.pdf (25.08.2014).

50 R. ROGERS, Comments on the book “The resurrection of the Shroud” by Mark

Antonacci (2001), http://www.shroud.com/pdfs/rogers.pdf4.G.Fanti.

Mirosław Rucki

98

“Don’t Be Unbeliever”: Jewish Concept of the Reasonable Faith

Summary

In the paper, the question of faith in Jesus is analyzed from the Jewish perspective. The concept of faith and trust is present in the Old Testament books, in the Qumran documents from the times of Jesus, and in Talmud that contain the essence of Jewish belief from the period after the Jerusalem Tem-ple destruction. The evidence proves that Jews were not expected to believe in anything without a reason, their faith in God was grounded on the previous experience of God’s trustfulness. Similarly, Jesus provided them fair reasons to believe that He was truly the Son of God, so Jews were able to put their trust in Him.

WROCŁAWSKI PRZEGLĄD TEOLOGICZNY 23 (2015) nr 1

K

S

METAFIZYCZNA REINTERPRETACJA