...
...
...
...
...
...
...
...
Kalãdôrz ògrodnika
W łżëkwiace słuńce mòcni przëgrzéwô i trzeba sã wząc do robòtë w ògrodze. Mùszi zasôc kwiatë, semiona ògardowiznë i òdkrëc roscënë, co bëłë òkrëté zemą.
Nôleżi téż pamiãtac ò zelëskach, żebë nie rosłë w ògrodze.
Przeczëtôj, co ògrodnik mùszi robic w łżëkwiace.
1. Przëtnij wërosłé krzewë i drzéwiãta.
2. Òdkrëj zëmòwé „ruchna” z różów i jinszich krzów.
3. Wsadzë w zemiã cebùlczi kwiatów, co të wëjął na zëmã.
4. Zasej semiona marchwie, piotrëszczi, radisczi, dilu.
5. Mòżesz wëstawic roscenë w krutopach.
Tôblëca przedstôwiô robòtë w ògrodze na pierszi tidzéń łżëkwiata.
łżëkwiata
1
łżëkwiata
2
łżëkwiata
3
łżëkwiata
4
łżëkwiata
5
łżëkwiata
6
LEGEŃDA
dobri czas na sadzenié kwiatów i zelégò
dobri czas na seczenié trôwë
nie je dobrze sec trôwã
dobri dzéń na pòdléwanié
Napiszë òdpòwiedze do zadónëch pitaniów.
a) Co mòżesz robic 1 łżëkwiata?
...
b) W jaczim dniu nôlepi sec trôwã?
...
c) Czedë je dobri dzéń na wszëtczé robòtë w ògrodze?
...
d) W jaczim dniu ni mòżesz pòdlewac?
...
e) Co mdzesz robic w ògrodze 3 łżëkwiata?
...
nie pòdléwôj, mògą pòjawic sã szkòdniczi
dobri czas na wszëtczé robòtë w ògrodze i na pòlu
dobri czas na senié i sa-dzenié roscënów
nie je dobrze sôc w tim dniu
mòrze
Rëbôcë żëją kòl mòrza i zajimają sã rëba-czenim. Żëją z tegò, co jima sã ùdô zdobëc z mòrza. Łowią łososë, stôrnewczi, sledze, mùtczi i wãgòrze.
„Mòrze je głãbòczé i szeroczé – pòwiôdelë stôri Kaszëbi z lesôcczich strón. Mòrze mòże bëc spòkójné, ale téż rowarsczi – dodôwelë jiny.
Do Zbichòwa przëjéżdżelë nadmòrsczi rëbôcë, przeważnie z bretlingama i sprze-dôwelë te drobné ribczi – wãbórk za piãc dëtków, a przë tim wëchwôlelë swój towôr:
– To są dobré i smaczné bretlindżi złowioné na Wiôldżim Mòrzu.
Éta mia to do se, że sztéc trzima sã spódnicë swòji mëmczi. Bëła téż niszrëch, co lëdze gôdają. Przëczurpa z mëmą do fùrmanczi negò rëbôka. swòji dzéwce mëma.
– Aha, chòdzy ò bretlindżi? – dokùńcza swòjã gôdkã mëmka. – Te są w òbëdwùch mòrzach, ale z tegò daleczégò mają bëc lepszé. (…)
zdrzódło: Bòlesław Bòrk, Lesôcczé pòwiôstczi ë jiné dokôzë, Wejerowò 2002
Na spòdlim tekstu B. Bòrka wëbierzë pasow-ną òdpòwiédz do kòżdégò pòlétu.
I. Rëbôcë przëjéżdżelë do:
a) Pùcka b) Zbichòwa c) Gduńska
II. Sprzedôwelë drobné ribczi zwóné:
a) stôrnewkama i Wiôldżim Mòrzu. Pòkażë je na karce.
Wësłëchôj piesnie Òd mòrza. Gôdô òna ò robòce rëbôków w dôwnëch czasach.
Òd mòrza
Stojąc nad sztrądã mòrza Wspòminóm stôré dzeje Dze wies rëbackô bëła Dze wiater z nordë wieje
Ref: Ach mòrze, mòrze pamiãtôsz czasë
Mòrzanie reno wstają Kùtrë na sztrąd scygają Białczi sécë wiészają Gòdzynczi so spiéwają Ref: ….
Kòl mòrza kùtrë stoją Zybóné wiatrã z nordë Rëbôcë w mòrze wierzą Strzeże jich rëbacczi stróż Ref: …
Słowa: Lucyna Sorn Muzyka: Tadeusz Korthals
Naùczë sã piesnie i zaspiéwôj razã z drëchama.
Òdmieni przez òsobë pòdóné nieòznaczniczi w ternym i ùszłim czasu w pòjedinczi lëczbie chłopsczégò ôrtu.
nieòznacz-niczi ùszłi czas terny czas bëc wstajac, a jegò robòta wiedno zanôlégô òd pògòdë. Pòłowë zanôlégają òd wiatrów i prądów mòrza.
Na kùtrze nôwôżniészi je szëper. Òn pro-wadzy kùter i wié, gdze zastawiac sécë.
Czasã niewiodro długò dérëje i rëbôk ni mòże wëpłënąc w mòrze. Le na lądze téż mù robòtë nie felëje. Mùszi ùprawiac sécë, wërabiac nowé i dbac ò swój kùter. Miłotã do rëbaczeniô ùkôzôł M. Selin we wiérzce
„Mój môli bôcëk”.
Chòc môli mój bôcëk ë môli w nim wiosla Na mòrze wëplënã – nie rzucã rzemiosla, Na mòrze wëplënã, pòżegnajã krôj, Bò rëbaczëc mùszã, to je mój rôj.
Dze wałë brëzlëją, dze nordë wiéw czëjã, Tam drëwie mój bôcëk, tam ster mój czerëjã.
Z dënëżką sã zybie malińczi mój bôt, Ë dze są ribczi, prowadzy mie rôd.
Lat wiele ju kòżdô dënëżka mie znaje, Wiesolo mie niese, a wiaterk wcyg graje, Wiesolo mie niese, hen dalekò w swiat, Ten môli mój bôcëk, jedurny mój brat.
Zdrzódło: Dzëczé gãsë antologiô kaszëbsczi pòezji, red. R.
Drzéżdżón, G. Schramke, Gdynia 2004
Jak mëslisz, chto je narratorã wiérztë?
Wëpiszë pôrë rimów.
...
Aùtór wiérztë ùżił wiele zdrobniałëch słowów. Wiérno chcôł pòkazac, jak baro kòchô mòrze i swój wark. Wëpiszë wszëtczé zdrobniałé słowa i dopiszë do nich pierszą fòrmã.
bôcëk bôt
Do pòdónëch wërazów dopiszë jich zdrobniałé fòrmë:
Zaùważë, że wiérzta M. Selina je zapisónô w gwarze bëlacczi. Znanką bëlaczeniégò je wëmòwa „l” miast „ł”, np.: głowa – glowa Wëpiszë wërazë, chtërne są napisóné pò bëlackù.
...
...
...
...
Z mòrzã nie je blós związóny wark rëbô-ka. Są téż jinszé lëdze, co wëkònëją swòjã
bùdëje i remóntëje òkrãtë płiwô na żaglówcach
pilëje, żebë nicht sã nie ùtopił
Marian Selin napisôł téż wiérzta „Rëbackô chëcz”, gdze je gôdka ò jadrach. Jadra to jinaczi sécë do łowieniô rëbów. Przeczëtôj wëjimk wiérztë i pòdôj pòzwë jadrów.
Na zberkù rëbacczi wsë, Malinkô mòja chatinka stoji, A kòle ni plot, na ploce séc,
Jedna na bańtczi, a drëgô na slédz.
Ta jedna neta, a drëgô manc, Bë ribczi zlowic – dôwô nama szanc, Czej rëbôk w statkù sloną rëbã mô, Tej sã redëje, bò zëmã przedërchô. (…)
Zdrzódło: Dzëczé gãsë antologiô kaszëbsczi pòezji, red. R. Drzéżdżón, G. Schramke, Gdynia 2004
JADRA to sécë do łowieniô rëbów. Mają òné rozmajiti sztôłt i wiôlgòsc òczków. Zanôleżi to òd rëbë, chtërnã rëbôk chce złowic. Sécë dzelą sã na zastawné, cygnioné i sydła. Za-stawné sécë to mance i netë. Służą do łowie-niô sledza, pòmùchla, stôrnewczi i mùtczi.
Céza i pławnica to sécë cygnioné na bańtczi (môłé stôrnewczi) i łosose. Żaczi to sydła na wãgòrza.
Pòłączë pòzwë rëbów z jadrama, chtërnyma sã je łowi.
Dostãp do mòrza dôwô lëżnosc rozwijaniô mòrsczi gòspòdarczi i turisticzi. Òbjimô òna przemësł stoczniowi, mòrsczi transpòrt, rëba-czenié i téż przetwórstwò rëbów i mòrsczégò brzadu.
Pòdpiszë na karce nadmòrsczé miasta Pòlsczi.
a) Pòdsztrëchnij na czerwiono miasta, gdze rozwijô sã stoczniowi przemësł.
b) Na mòdro zaznaczë miasta, w chtërnëch są rëbacczé pòrtë.
c) Żôłtim słunuszkã zaznaczë turisticzné miasta.
Nad mòrzã je wiele turisticznëch môlów (miast i wsów), do chtërnëch chãtno przëjéżdżają lëdze z Pòlsczi i z jinëch krajów. Ò letnikach – kąsk do smiéchù – napisôł Rómk Drzéżdżónk we felietónie Lato! Lato! Przeczëtôj nen articzel.
pòmùchel
Lato zaczãło sã baro dobrim wiodrã. Słunkò fejn, mòckò przëgrzéwô, jaż hëc sã z nieba leje. A jak je cepło, tej do naju hùrmã cygną letnicë. Ti są z różnëch strón Pòlsczi ë swia-ta. Lubią do nas przëjeżdżac, bò më mómë to, czegò òni ni mają. Më mómë mòrze!
Nawetka dwa mòrza – Wiôldżé ë Môłé. A to dopiérze je pò prôwdze cos! Hò, hò! Co tam górë, co tam stepë akermańsczé, co tam mroznô Antarktida. Bôłt – to je to!
Letnicë baro lubią leżec so na sztrądze a smażëc swòje bladé cała w kaszëbsczim, złotim słuńcu. Czasã pùdą zjesc ribkã, pò-tańcowac na diskòtekã, ale na pierszim môlu są kòl nich słuńce ë wòda. Na zôczątkù mòdlą sã blós ò to, żebë grzało jak nômòcni, a blón na niebie bëło jak nômni. Jednakò ju pò czile dniach jejich mòdlëtwë baro sã zmieniwają. Spôloné rãce skłôdają do nieba, a pòpãcónyma lëpama szepcą (głosno gadac ju ni mają kraftu) ò zmiłowanié òd ti hëcë, a ò kąsyczk òchłodë. Za mało słunka – zle, zôs za wiele – jesz gòrzi. Dlô
niechtër-nëch pëszno òpôloné cało je wôżniészé jak zdrowié. Ti, to mają cemną skórã a cemnicã w bani. A zresztą kùliż mòże leżec jak nen zgniélc na piôskù? Dzesãc minut, a sygnie, a tej lepi jic wëdac kąsyczk dëtkã, bë Ka-szëbi téż cos z tëch wakacjów mielë.
Jak je słuńce, tak téż mùszi bëc wòda.
Nôlepszô wòda je słonô. Ùdowòdnilë to ju baro dôwno temù kaszëbsczi rëbôcë, chtërny – dzãka temù, że mieszkają w sło-nym strzodowiskù – żëją długò, w zdrowim a szczestlëwie. Doch wszëtcë wiedzą, że sól bëlno kònserwùje.
Mòrskô wòda je do tegò, bë w ni sã kąpac, a pò ni jezdzëc. Nôwicy je tëch co znają nen nôlżészi ôrt płiwaniô: pò warszawskù, tzn.
brzëchã pò piôskù. Ti mùszą òpasowac, bë za dalek w wòdã nie wchadac, bò tak sã mòże zdarzëc, że ju nazôd nie wëlézą. Są téż mistrzowie płiwaniô. Na tëch òsoblëwców jachtëją mòrsczé mòrzkùlce (…) . Jo, jo, na mòrzkùlców mùszi òpasowac, bò to baro pòdstãpné a złé ùkôzczi.”
zdrzódło: Norda, dodówk do gazétë Dziennik Bałtycki
Òdpòwiédz na pitania.
a) Czemù lëdze lubią przëjeżdżac na Kaszëbë?
b) Co letnicë robią kòl mòrza?
c) Jaczé znaczenié mô słonô wòda?
d) Chto czaji sã na płiwającëch w wòdze?
Letnicë rôd mògą wëpòcząc nad sztrądã i nawdëchac sã jodu, ale mògą téż pòznac kùlturã i historiã nadmòrsczégò regionu.
Wôrt je jachac do Łebë, Pùcka,
Władisławòwa, Swôrzewa, Rozewia, Gdini, Gduńska abò na Hél.
Të ju kąsk wiész ò tëch môlach, tej wpiszë pòzwã môla, w chtërnym nalôżô sã:
a) Sanktuarium Królewi Mòrza
...
b) Stoczniô (òkrãtowniô)
...
Przeczëtôj wiérztã J. Mamelsczégò Nad mòrzã i pòwiédz jak wëzdrzi òdpòczink rodzënë na plażi.
W cepłi latny, piãkny dzéń
Sztenkóm sprzikrzëła sã céń.
W słuńcu chcelë so pòleżec, temù rëszëlë nad mòrze.
Nie minã nawet gòdzynka, a na plażë je rodzynka.
Jesz rôz taczi zminął czas, nim nalezlë wòlny plac.
Kò doch w kùńcu cało legło wedle jinëch
równoleżno.
Terô słuńce Jima grzeje!
Nigdze w swiece lepi nie je!
Leżą,
żar sã leje z nieba, tegò prawie jim je trzeba.
Leżą,
skóra robi sã czerwònô, bãdze piãkno òpôlonô.
Leżą
i całi mòkną
krople mòkù pò nich cekną.
Wej, tatk pòwstôł i chce pic.
Ni ma radë, mùszi jic.
Nënce sã za cepło stało.
Mia przegrzóné całé cało.
Terô bë sã chcała schòwac, Leno dzecy trza pilowac.
A synk prawie chcôł jic w wòdã.
Nënka za nim mùsza biegac.
Szczescé knôp wnet z mòrza wëlôzł.
Tatk téż nazôd z baru
przëlôzł.
Terô córeczce cos je!
Òna zgłodnia i jesc chce.
Prawie plażą chłop z czims jidze:
„Lodë!
Lodë!
dlô òchłodë!”
Pózni chcała kùkùridzã, fritczi,
gòfrë
– w miészkù biéda.
W kùńcu bezpiek, mòżna leżec.
Leżą
prosto, wnet jak sledze.
Wtim tatk pòdniósł wiôldżi trzôsk:
Chtos na niegò sëpie piôsk!
To sąsadów môłi Jónk
chcôł wëstawic z piôskù zómk.
Jakbë tegò bëło mało,
tatk jesz dostôł w głowã balą.
Nënka téż znów zaczã jãczëc, Terô spiekłi brzëch jã mãcził.
Bò za słabi òléjk mia, filter leno
trzë czë dwa.
Do te jesz przebrzëdłé mùchë dërch lôtałë ji nad ùchã.
A knôp, co z latawcã nëkôł, przelôzł prosto przez jich dekã.
Tej cos jim nad głową rëczi!
To reklamã fliger wlecze!
Nôgle cemnosc wkół zapadła.
Wej,
reklama na nich spadła.
Tegò bëło ju za wiele.
Zarô dodóm òdjachelë.
zdrzódło: Janusz Mamelsczi, Żëcé dzecy
Nalezë pòzwë 6 przikładów nadmòrsczi turisticzi w niwiznowëch i prostopadłëch régach.
Q Ż E G L O W A N I É P J G F
S G R F M N K U R S H J L N M
U A Ë Q X F H G X C V N K O H
R E B V J U L G F S D X A I O
F S A G R O T U R I S T I K A
I A C D V U J M R T S C B W L
N Z Z W Ã D K Ò W A N I É N J
G D E D W B F I Y O J K M S F
H Z N U R K O W A N I É Y M P
Q R I V J M H G D L I O M V X
S R É D G U V S M O P R G J C
Zgromadzë infòrmacje ò wëbrónym nadmòrsczim kùrorce i zachãcë turistów do przëjachaniô w nen môl.
Przedôlmaczë pòdóné przësłowia.
Przësłowia
Na òkrãcë niedzelë ni ma.
Mòrze to nôwikszi chcywc, za darmò nie daje nic.
Na mòrzu nie je czas gadac, le robic.
Chto chce rëbë chwatac, mùszi sã ùszlapac.
Czimże bez rëbë bëłëbë Kaszëbë.
Nalezë pòlsczé przësłowia ò mòrzu, robòcë rëbôka. Przedôlmaczë na kaszëbsczi jãzëk.
...
...
...
...
...
...
...
d Trôwë
W Pòlsce je prawie 300 gatënków trôwów. Na łąkach rosce wiele trôwów wësoczich i nisczich.
W trôwie mòże sã nalezc dwùlëstnô bëlëna takô jak ruta, miãta, tëmiónk i szalwija. Nôbar-żi znóné trôwë na pòlsczich łąkach to:
kòstrzewa, metlëca, timòtka, trzãsélc, dzëwé żëto, kùpkówka, wiechlëna ówsk,
pòszczesnik, trôwnica.
Ùłożë pòzwë trôwów wedlë kaszëbsczégò abecadła.
Spróbùj pòłączëc pòzwã trôwë z ji òdjimkã.
kòstrzewa • metlëca • kùpkówka ówsk • timòtka
...
...
Jaczé roscënë i zwierzãta mòże spòtkac na łące? Zamaluj pòla z pòzwama.
Wëbierzë jednã trôwã i zrobi dlô ni tôflã z òpisënkã.
Chłąd: ...
Lëstë: ...
Kwiatë: ...
Brzôd: ...
Malënk:
Pòzwa: