czeóstwa. Przyjęty w społeczeństwie polskim powszechny obyczaj nadmier nego jednorazowego spożycia alkoholu, który powoduje znaczną intok sykację organizmu, w środowisku sportowców kwalifikowanych nie był stosowany poza sporadycznymi przypadkami. Według autorki badani spor towcy najczęściej spożywali napoje alkoholowe z okazji uroczystości ro dzinnych lub towarzyskich spotkań pozasportowych.
W odróżnieniu od przyjętego w społeczeństwie polskim obyczaju picia alkoholu bez posiłku, badani zawodnicy na ogół spożywali napoje al koholowe przy posiłkach, częstokroć obfitych i gorących. Fakt ten posiada pewne znaczenie dla obniżenia stopnia zatrucia organizmu.
Na podstawie powyższych badań stwierdzono, że poza nieliczną grupą zawodników, którzy byli abstynentami całkowitymi, w ba danym środowisku sportowców istniały również grupy o znacznej liczebności, złożone z zawodników unikających spożywania określo nych napojów alkoholowych. Badane środowisko charakteryzowało się większą liczbą całkowitych abstynentów, którzy nie spożywali w ogóle wódki bądź piwa. Wino było napojem preferowanym przez większość badanych zawodników.
Bac i wsp. (1974) przeprowadzali w roku szkolnym 1971/72 w Poznaniu badania ankietowe wśród studentów uczelni wyższych i pomaturalnych szkół medycznych. Badaniami objęto 775 osób, w tym 325 chłopców oraz 450 dziewcząt. Autorzy wysunęli hipotezę, iż uprawianie sportu powinno przeciwdziałać alkoholizowaniu się młodzieży.
Tymczasem badania wykazały, że wśród chłopców w grupie sportowców odsetek pijących był wyższy (53%) niż w grupie pozostałych (43%), n ato miast wród dziewcząt zaobserwowano układ odwrotny, w grupie uprawia jących sport piło 14%, a w grupie pozostałych aź 22%.
Kraśnik i wsp. (1978) prześledzili częstość oraz intensywność picia napojów alkoholowych w środowisku studenckim AWF w Poznaniu. Bada niami objęto 499 studentów w wieku od 18 do 26 lat. Alkohol w różnych postaciach spożywało 87%, a nie piło tylko 13% studentów. Z analizy przedstawionego materiału wynikało, że napoje alkoholowe wśród studen tów spożywane były bardzo często. Mimo znajomości skutków działania alkoholu na organizm, studenci spożywali go doprowadzając się do stanu odurzenia alkoholowego.
Badaniem młodzieży ze środowiska sportowego zajęła się również Chilmon (1984), która przedstawiła wyniki badań dotyczących picia al koholu wśród 100 zawodników sekcji lekkoatletycznej, koszykówki, siatkó wki oraz piłki ręcznej klubu AZS-AWF Katowice.
Z badań wynikało, że największy procent zawodników spożywających alkohol był w sekcji siatkówki (48%). Najmniej alkoholu pili zawodnicy
Opinię o związku między sposobem spędzania czasu wolnego przez młodzież a częstotliwością picia alkoholu wyraziła K ustra (1986). Młodzież częściej pijąca jest bardziej ruchliwa i towarzyska. Chętniej przebywa poza domem w gronie kolegów, lubi rozrywki, uprawia sport lub turystykę.
Ochmański (1987) stwierdził, że spożycie alkoholu wśród młodzieży maleje w miarę aktywności społecznej, kulturalnej oraz sportowej.
Wódz i Czekaj (1988) przeprowadzili badania w środowisku młodzieży studiującej na Górnym Śląsku. Autorzy wykazali, że studenci Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach znaleźli się na jednym z dominują cych miejsc pod względem ilości spożytego alkoholu.
Z innych prób określenia realizacji między konsumowaniem alkoholu i uprawianiem sportu należy wspomnieć również o badaniach studentów Łódzkiej Akademii Medycznej przeprowadzonej przez Borysewicz- -Charzyóską i wsp. (1978).
Cel pracy
Głównym celem niniejszego artykułu będzie prześledzenie skali zjawiska spożywania napojów alkoholowych przez sportowców Krakowa.
Przystępując do badania założono, iż poziom picia alkoholu przez sportowców krakowskich nie odbiega od przeciętnego spożycia alkoholu w naszym społeczeństwie. Uznano jednak, iż są dyscypliny sportowe, w których zagrożenie alkoholowe jest szczególnie duże ze względu na charakter konkurencji, środowiska z którego wywodzą się sportowcy i ukształtowane tradycje. Do tych dyscyplin zaliczono piłkę nożną.
Rezultaty badań mogą zarówno wzbogacić wiedzę o zjawisku alkoholi zowania się w środowisku sportowców, jak również stanowić podstawę wniosków wdrożeniowych.
Materiał i metody
Badaniami przeprowadzonymi w latach 1988 i 1989 objęto 244 sportow ców oraz 33 trenerów. Badani sportowcy to przedstawiciele indywidualnych dyscyplin sportowych — lekkoatletyki oraz dyscyplin zespołowych — ko szykówki, siatkówki i piłki nożnej. Przy doborze poszczególnych dyscyplin sportowych zakładano, iż rodzaj uprawianej dyscypliny sportowej może wywierać wpływ na rozmiary i strukturę picia alkoholu w badanym środo wisku. D obór sportowców wymienionych dyscyplin był więc celowy, bada nia oparto na zasadzie dobrowolności. Kierując się dalej założeniem, iż problem alkoholowy jest bardziej rozpowszechniony wród mężczyzn, zba
dano sportowców płci męskiej, którzy wywodzili się z krakowskich klubów sportowych. Grupę badanych osób stanowili sportowcy w wieku od
18—24 lat.
Badania trenerów powyższych dyscyplin sportowych, stanowiące uzupe łnienie badań zawodników, umożliwiły pełniejszą i lepszą interpretację uzyskanych wyników.
Zastosowano metodę badawczą typu sondażowego, opartą na ankietach własnej konstrukcji. Jedną — zawierającą 50 pytań przygotowano dla sportowców, a drugą — składającą się z 20 pytań — dla trenerów.
Ogólna charakterystyka badanych sportowców
t
Z 244 zbadanych sportowców 2/3 kontynuowało naukę przeważnie w szkołach wyższych. W grupie tej najwięcej było lekkoatletów. Wśród osób, które ukończyły szkołę połowa posiadała wykształcenie zasadnicze zawodowe.
Z przeprowadzonych badań wynika, że ponad połowa respondentów (59%) we wszystkich czterech dyscyplinach sportowych była pochodzenia robotniczego. Zdecydowaną przewagę miały osoby stanu wolnego. U bada nych zauważono duże różnice w wieku rozpoczęcia uprawiania sportu. W ahał się on w granicach od 7 do 20 lat. Najwięcej zawodników zetknęło się po raz pierwszy ze sportem w wieku 10— 13 lat.
Około 10% badanych podjęło czynne uprawianie sportu poniżej 10 roku życia.
Wyniki
Spożycie alkoholu w grupie badanych sportowców 1. Wiek zawodników rozpoczynających picie alkoholu
W kształtowaniu postaw młodzieży wobec spożycia alkoholu istotne znaczenie ma pierwszy z nim kontakt. Zetknięcie z nim często zależy od różnych okoliczności (namowa ze strony kolegów bądź członków rodziny, przypadkowe sięgnięcie po alkohol lub po prostu dla żartu), nie musi oczywiście oznaczać rozpoczęcia jego stałego spożywania. W badaniach wykazano, iż nadużywanie napojów alkoholowych oraz nieprzystosowanie społeczne z reguły poprzedzone były wczesnym początkiem picia alkoholu (Kołakowska-Przełomiec 1979, Zakrzewski 1977). Im wcześniej młody czło wiek z nim się zetknie, tym większe jest jego zagrożenie pijaństwem i uzależnieniem od alkoholu. Dane dotyczące inicjacji alkoholowej bada nych sportowców przedstawiono w tabeli 1.