Organizacją ochrony zdrowia w mieście zajmowały się: Wydział Zdrowia PMRN i sprawująca nad nim kontrolę Komisja Zdrowia MRN. Ich kompetencje regulowała wspo-mniana już ustawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej i uchwała Rady Mi-nistrów z dnia 17 kwietnia 1950 roku1
. Samodzielność organów miejskich była iluzoryczna, albowiem wszelkie najważniejsze decyzje dotyczące nowo powstałego województwa zielo-nogórskiego z mocy prawa zapadały w PWRN w Zielonej Górze, podporządkowanemu Ra-dzie Ministrów i RaRa-dzie Państwa. Ograniczało to w znacznym stopniu jego możliwości, jeśli chodzi o autonomię przy podejmowaniu decyzji2.
Komisja Zdrowia została powołana przez MRN w dniu 18 lipca 1950 r.3 Jej przewod-niczącym został Tadeusz Suszko4
, a członkami Władysław Przybylski, Wincenty Kryszto-fiak5, Helena Wojnarowicz6, Łucja Piwnicka7, Tadeusz Olszewski8.
W założeniach Komisja Zdrowia miała służyć pomocą oraz doradztwem Radzie Naro-dowej w kwestiach zdrowotnych9. Jej skład stanowiło maksymalnie 12 członków, wybiera-nych spośród członków rady lub spoza niej. Skład społeczny był zróżnicowany. Oprócz chło-pów, członków spółdzielni produkcyjnych oraz inteligencji, jej skład uzupełniali robotnicy, co miało zapewnić działaniom komisji poparcie klasy robotniczej. Na czele komisji stał prze-wodniczący wybierany przez Radę Narodową spośród swoich członków, natomiast zastępcę przewodniczącego i sekretarza wybierała komisja ze swego grona. Członkowie, którzy nie przejawiali wystarczającej aktywności w pracach rady mieli być odwoływani i zastępowani innymi. Do zadań komisji należało przygotowywanie sprawozdań dla Rady Narodowej i Prezydium. Dotyczyły one szeroko pojętej problematyki sanitarnej, a także zawierały
1 M. P. 1950, nr A- 57, poz. 652.
2Ustawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej z 20 marca 1950 r. (Dz. U. 1950, nr 14, poz. 130). 3
Ustawa o terenowych organach…, (Dz. U. 1950, nr 14, poz. 130); APGW, PMRN Gorzowie Wlkp., sygn. 1, s. 38.
4 APZGW, KM PZPR w Gorzowie Wlkp., sygn. 32, s. 119. -Tadeusz Suszko pochodził z rodziny robotniczej, był członkiem PZPR i pracownikiem umysłowym ZUS.
5 Tamże, s. 119. - Wincenty Krysztofiak był pracownikiem umysłowym ZM „Ursus”. 6
Brak danych
7 APZGW, KM PZPR w Gorzowie Wlkp., sygn. 32, s. 119.- Łucja Piwnicka była pracownikiem umysłowym Fabryki Torebek.
8 Brak danych 9
38 cenia w zakresie pomocy leczniczej dla pracowników licznych zakładów pracy oraz programy profilaktyczne. Członkowie komisji brali aktywny udział w organizowaniu akcji szczepień ochronnych oraz akcji sanitarno-epidemiologicznych, które polegały między innymi na kon-troli stanu sanitarnego osiedli, placów, ulic, targowisk, parków, dworców, zakładów pracy, szkół, hoteli, kąpielisk, piekarń, zakładów fryzjerskich. W sferze zainteresowań pozostawały także kwestie związane z zaopatrzeniem mieszkańców w wodę (np. kontrola studni). Kompe-tencje komisji były bardzo szerokie, gdyż w obszarze jej działalności pozostawały również zagadnienia i problemy związane z higieną osobistą mieszkańców miasta, zwalczanie pijań-stwa, walka z chorobami wenerycznymi. Istotnym zadaniem, powierzonym członkom komisji była też analiza warunków pracy w zakładach społecznej służby zdrowia, w tym ocena, czy wykorzystanie tych zakładów i pracowników w nich zatrudnionych jest optymalne. Poza tym komisja sprawowała nadzór nad aptekami oraz planowała rozmieszczenia zakładów służby zdrowia. Do jej zadań należało nie tylko opiniowanie projektu lokalnego planu gospodarcze-go w kwestiach zdrowotnych, ale także ocena preliminarza budżetowegospodarcze-go w zakresie dotyczą-cym ochrony zdrowia.
W celu koordynowania programów promujących zdrowie, wszystkie podejmowane działania miały być realizowane w ścisłej łączności z organizacjami gospodarczymi, społecz-nymi i zawodowymi. W nowej socjalistycznej rzeczywistości, w której dużą wagą przywią-zywano do zaspokajania oczekiwań społecznych, działając zgodnie z uchwałami Rady Pań-stwa i Rady Ministrów z 14 grudnia 1950 r., komisja przyjmowała i rozpatrywała zażalenia ludności10
.
Do obowiązków członków komisji należała również kontrola i sprawowanie nadzoru nad zakładami produkującymi artykuły spożywcze. Szczególną uwagę poświęcano różnym formom opieki nad dziećmi, tzn. przedszkolom i koloniom.
Przy układaniu grafików kontroli komisja musiała mieć na uwadze ich koordynację z ewentualnymi planami kontrolnymi innych organów np. ministerstwa, czy poszczególnych komisji wchodzących w skład rady. Komisja przygotowywała sprawozdania, na podstawie których opracowywała wnioski dla Rady Narodowej i jej Prezydium. Realizacja zaleceń opracowywanych na podstawie uzyskanych konkluzji miała zmierzać do podniesienia stanu zdrowotności mieszkańców11
. Przygotowywano także koreferaty, w których ustosunkowywa-no się do postulatów przedstawianych Radzie Narodowej przez Prezydium.
10 Tamże, s. 336.
11
39 Kompetencje Komisji Zdrowia nie dawały jej uprawnień do wydawania zarządzeń, które mogło wydawać PMRN na jej wniosek. Posiedzenia komisji zwoływał przewodniczący lub zastępca; posiedzenia miały odbywać się w miarę konieczności, ale nie rzadziej niż raz w miesiącu12. W ten sposób komisja sprawowała społeczną kontrolę nad MRN, a tym samym nad Wydziałem Zdrowia13.
Szczegółowy podział czynności i zakres uprawnień Wydziału Zdrowia regulowała uchwała nr 36/251 z 24 lipca 1951 roku14
. W skład Wydziału Zdrowia wchodziło 6 referatów: Ogólno-Gospodarczy, Planowania i Statystyki, Budżetowo-Finansowy, Inwestycji i Remontów i Konserwacji, Profilaktyki i Lecznictwa, Zawodów Leczniczych i Szkolenia15.
Referat Ogólny zajmował się ewidencją zarządzeń władz i własnych, opracowywa-niem planów pracy wydziału i koordynacją jego działalności, wdrażaopracowywa-niem usprawnień i racjonalizatorstwem, rozpatrywaniem skarg i zażaleń, zaopatrzeniem farmaceutycznym, medycznym i gospodarczym zakładów służby zdrowia, sprawami transportu sanitarnego, sprawami administracyjno-gospodarczymi jednostek podległych, sporządzaniem kartotek sprzętu leczniczego16
.
Przygotowywaniem planów finansowych, usług, zatrudnienia, zaopatrzenia, inwesty-cji, analizą i kontrolą materiałów statystycznych i sprawozdań, a także wykonaniem planów zakładów leczniczych zajmował się Referat Planowania i Statystyk17
.
Opracowywaniem preliminarza budżetowego wydziału, analizą preliminarzy budże-towych zakładów leczniczych, a także przydziałem środków na ich działalność zajmował się Referat Budżetowo-Finansowy. W obszarze jego zainteresowań była również analiza spra-wozdań z wykonanego budżetu, zarówno własnego jak i podległych jednostek służby zdro-wia. Do zadań referatu należało także nadzorowanie księgowości zakładów lecznictwa w mieście. Pracownicy referatu byli też odpowiedzialni za prowadzenie ewidencji związanej ze zwrotami kosztów podróży pacjentów18.
Referat Inwestycji, Remontów i Konserwacji odpowiedzialny był za sporządzanie pla-nów inwestycyjnych, dokumentacji technicznej i prawnej oraz kosztorysów robót
12 Tamże, s. 338. 13 Tamże, s. 337.
14 APGW, PMRN w Gorzowie Wlkp., sygn. 275, s. 297.- Uchwała to opierała się na art. 16 ustawy z dnia 20 marca 1950 r., o terenowych organach jednolitej władzy państwowej (Dz. U. 1950, nr 14, poz. 130), a także na paragrafie 13 uchwały Rady Ministrów z dnia 17 kwietnia 1950 r.( M. P. 1950, nr A- 57, poz. 654).
15 APGW, PMRN w Gorzowie Wlkp., sygn. 275, s. 297. 16 Tamże, s. 297.
17 Tamże, s. 298. 18
40 wych. Zawierał umowy w sprawach wykonawstwa i nadzoru robót inwestycyjnych. Nadzo-rował też wykonawstwo remontów i konserwację obiektów, zaopatrywał wykonawców w materiały budowlane oraz sporządzał sprawozdania ze swojej działalności19.
Najwięcej zadań miał Referat Profilaktyki i Lecznictwa, który zajmował się organiza-cją, nadzorem działalności, a także rozmieszczeniem i wykorzystaniem zakładów leczni-czych. Organizował akcje specjalne w zakresie profilaktyki zdrowotnej, jak również wyko-nywał obowiązki związane ze zwalczaniem chorób zakaźnych, zawodowych i społecznych. Sprawował nadzór nad przestrzeganiem higieny pracy i żywienia, nad pracą położnych, nad działalnością aptek, nad poradnictwem sportowo-lekarskim. W zakres działalności wchodziło też prowadzenie zakładów ochrony macierzyństwa i zdrowia dziecka, powoływanie lekar-skich komisji orzekających, przyznawanie środków zaopatrzenia ortopedycznego i wydawanie skierowań na leczenie sanatoryjne. Pracownicy referatu prowadzili także staty-styki w zakresie absencji związanej z niezdolnością do pracy i wydawali zarządzenia, które miały przyczynić się do poprawy wskaźników w tym obszarze20
.
Organizowaniem szkolenia ideowo-politycznego, merytorycznego, a także kontrolą przepisów o zabezpieczeniu socjalistycznej dyscypliny pracy zajmował się Referat Zawodów Leczniczych i Szkolenia. W jego gestii pozostawały również sprawy rotacji kadr służby zdrowia oraz sprawy odznaczeń, urlopów, zajęć dodatkowych, awansów społecznych pra-cowników lecznictwa21
.
Pierwszym tymczasowym kierownikiem Wydziału Zdrowia na podstawie uchwały 2/50 z 5 czerwca 1950 r.22 został dr Antoni Turuto23. W marcu 1951 r.24 po jego rezygnacji, której powodem było osiągnięcie podeszłego wieku, p.o. kierownika Wydziału Zdrowia zo-stał Tadeusz Kina25, który na wniosek komisji zdrowia za niewłaściwy nadzór nad szpitalem miejskim został odwołany ze stanowiska w lutym 1953 r.26 Następnie na stanowisko to
19
Tamże, s. 298.
20 APGW, PMRN w Gorzowie Wlkp., sygn. 275, s. 299. 21 Tamże, s. 299.
22
APGW, PMRN w Gorzowie Wlkp., sygn. 274, s. 3.
23 Z. Woźniewski, Polski Almanach Medyczny na rok 1956…, s. 358.- Doktor Antoni Turuto ur. 20 sierpnia 1887 r. Dyplom uzyskał w 1921 r. w Wilnie. Był lekarzem ogólnie praktykującym, mieszkał przy ulicy KRN 24; P. Ernst, Antoni Turuto (1887- 1966), organizator gorzowskiej służby zdrowia. Acta Medicorum Polonorum. R. 1/ 2011, s. 43; D. A. Rymar, Doktor Antoni Turuto (1887- 1966) oraz doktor Zygmunt Obuchowicz domniema-ny Robert Salling (1898- ?) i ich wybory. NRHA, nr 18/ 2011, s. 305.
24 APGW, PMRN w Gorzowie Wlkp., sygn. 275, s. 86.
25 APGW, PMRN w Gorzowie Wlkp., sygn. 484, s. 78.- Tadeusz Kina ur. w 1913 r., był członkiem PZPR, po-chodził z rodziny robotniczej, wykształcenie podstawowe; APGW, PMRN w Gorzowie Wlkp., sygn. 275, s.86. 26
41 łana została Zofia Leszczyk27
. W Wydziale Zdrowia pracowali wtedy: Helena Richter28, An-toni Buń29, Kazimierz Hełm30, Maria Stanuchowska31, Halina Grzesiuk32, Janina Szymko-wiak33, Ludmiła Kućkowa34. W styczniu 1955 r. Zofia Leszczyk została zastępcą przewodni-czącego PMRN, a kierownikiem Wydziału Zdrowia została lekarka Maria Serafiniuk35
. We wrześniu 1956 r. na mocy uchwały PMRN36 przyjęto projekt w sprawie tymczasowej organi-zacji i rozdziału funkcji w Wydziale Zdrowia z dniem 1 października tegoż roku. Wskutek niemożności wprowadzenia tak szybkich zmian, wprowadzono je w życie dopiero 1 stycznia 1957 r.37
Administracja w gorzowskiej służbie zdrowia była bardzo rozbudowana, a organy sprawujące nad nią nadzór posiadały szerokie, choć często podobne kompetencje. Jednakże, wszystkie podejmowane na szczeblu lokalnym decyzje, musiały zostać zatwierdzone przez organy nadrzędne w Zielonej Górze.
27
APGW, PMRN w Gorzowie Wlkp., sygn. 484, s. 78.- Zofia Leszczyk przewodnicząca Wydziału Zdrowia, członek Miejskiej Rady Narodowej i Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, członkini Stronnictwa Demokra-tycznego „oddana i ofiarna w pracy zawodowej, chętna i aktywna w pracach społecznych, posiada wysokie poczucie i duży poziom patriotyzmu oraz przygotowania ideologicznego, z którymi jako b. wychowawczyni [nauczycielka] uzewnętrznia się wokół otoczenia. Uznawana jest jako jednostka wartościowa i postępowa”; sygn. 279, s. 359.
28APGW, PMRN w Gorzowie Wlkp., sygn. 484, s. 78.- Helena Richter urodziła się w 1931 r., pochodziła z rodziny inteligenckiej, posiadała wykształcenie średnie, była księgową.
29 Tamże, s. 78.- Antoni Buń urodził się w 1905 r. w rodzinie chłopskiej, posiadał wykształcenie niepełne śred-nie.
30 Tamże, s.78.- Kazimierz Hełm urodził się w 1889 r. w rodzinie robotniczej, posiadał wykształcenie podsta-wowe.
31Tamże, s.78.- Maria Stanuchowska urodziła się w 1921 r. w rodzinie inteligenckiej, posiadała wykształcenie średnie, była księgową.
32 Tamże, s.78.- Halina Grzesiuk urodziła się w 1929 r. rodzinie inteligenckiej, posiadała wykształcenie średnie niepełne, była referentem.
33
Tamże, s.78.- Janina Szymkowiak urodziła się w 1928 r. w rodzinie robotniczej, posiadała wykształcenie średnie, była referentem.
34 Tamże, s.78.- Ludmiła Kućkowa urodziła się w 1900 r. w rodzinie inteligenckiej, posiadała wykształcenie średnie, była referentem.
35 APGW, PMRN w Gorzowie Wlkp., sygn. 281, s. 87. - Zmiana ta nastąpiła zgodnie z uchwałą nr V/11/55; J. Zysnarski, Encyklopedia..., s. 561.- Maria Serafiniuk była lekarzem, ukończyła Akademię Medyczną we Wro-cławiu, była posłanką na sejm w latach 1961- 1965. W 1973 r. została lekarzem w Nowej Dębie.
36APGW, PMRN w Gorzowie Wlkp., sygn. 286, s. 175.- Była to uchwała XXXVII/140/56 na podstawie para-grafu 13 Uchwały Rady Ministrów z 17 kwietnia 1950 r. (M. P. 1950, nr A-57, poz. 654).
37