Przepisy art. 22 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nakładają na wójta (burmistrza) gminy obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków. Gmina Kramsk wykonała w 2008 r. gminną ewidencję zabytków nieruchomych.
W roku 2014 gminna ewidencja zabytków nieruchomych została zaktualizowana i przyjęta zgodnie z rozporządzeniem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych i wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem.
Gminna ewidencja zabytków będzie podlegała okresowej aktualizacji poprzez:
- wykreślanie z ewidencji zabytków nieruchomych obiektów, które zostały rozebrane, gruntownie przebudowane i utraciły już cechy zabytkowe – w porozumieniu z konserwatorem zabytków,
- uzupełnianie o zmiany stanu prawnego obiektu, jak aktualne formy ochrony - w porozumieniu z konserwatorem zabytków,
- uzupełnianie ewidencji zabytków nieruchomych o nowe obiekty, po otrzymaniu zawiadomienia konserwatora zabytków o wpisie do rejestru zabytków lub włączeniu ich do wojewódzkiej ewidencji zabytków.
Zgodnie z ww. rozporządzeniem, w 2011 r. została wykonana gminna ewidencja zabytków archeologicznych. Ewidencja ta będzie uzupełniana i weryfikowana poprzez włączanie informacji o wszystkich sukcesywnie odkrywanych reliktach przeszłości niezależnie od charakteru badań oraz na podstawie uzyskiwanych wyników badań weryfikacyjnych AZP, zgodnie z informacjami przekazywanymi przez Wielkopolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
10.2. Plan ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. Nr 212, poz. 2153) opracowany zostanie w 2019 r. plan ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych. Plan ten będzie corocznie aktualizowany.
10.3. Edukacja i promocja w zakresie ochrony zabytków
·włączenie tematyki ochrony dziedzictwa kulturowego do zajęć szkolnych w szkołach podstawowych i gimnazjach prowadzonych przez gminę,
·organizowanie w ramach zajęć szkolnych wycieczek krajoznawczych, prezentacja najcenniejszych obiektów zabytkowych i ich historii,
· publikacja folderu prezentującego najważniejsze obiekty zabytkowe na terenie gminy oraz założenie strony internetowej związanej z tą problematyką,
·udostępnienie gminnej ewidencji zabytków oraz „Programu opieki nad zabytkami Gminy Kramsk” na stronie internetowej Urzędu Gminy,
·uwzględnienie obiektów zabytkowych przy wyznaczaniu nowych tras turystycznych i ścieżek dydaktycznych,
·ustalenie z właścicielami obiektów zabytkowych możliwości i zasad ich udostępniania dla celów turystycznych,
·udział w szkoleniach i konferencjach poświęconych ochronie dziedzictwa kulturowego,
·współpraca z organizacjami pozarządowymi i instytucjami w zakresie popularyzacji ochrony dziedzictwa kulturowego,
·udział w cyklicznych imprezach – wystawach, targach, festynach historycznych – promujących region, w tym dziedzictwo kulturowe,
·współpraca z sąsiednimi samorządami w celu włączenia lokalnych szlaków turystycznych w system ponadregionalny.
10.4. Działania zmierzające do poprawy stanu zachowania dziedzictwa kulturowego
·informowanie właścicieli obiektów zabytkowych o możliwościach pozyskania środków na odnowę zabytków,
·merytoryczna pomoc właścicielom obiektów zabytkowych w tworzeniu wniosków aplikacyjnych o środki na odnowę zabytków,
·aktywne zachęcanie sektora prywatnego do zagospodarowania obiektów zabytkowych,
·udzielanie dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków nie stanowiących własności Gminy, zgodnie z uchwałą Nr XXVII/154/17 z dnia 28 lutego 2017 r.; planowane jest coroczne wydzielanie określonych kwot na dofinansowanie prac remontowo-konserwatorskich przy obiektach wpisanych do rejestru zabytków nie będących własnością Gminy; na powyższe zadanie w budżecie na 2019 r. zaplanowano kwotę 20.000 zł,
·rozważenie możliwości wprowadzenia ulg podatkowych lub dotacji dla właścicieli obiektów figurujących w gminnej ewidencji zabytków, warunkowane podjęciem działań zmierzających do ich zabezpieczenia i konserwacji.
10.5. Określenie zasobów zabytkowych, które można wykorzystać do tworzenia np. tras turystycznych, ścieżek dydaktycznych itp.
Istotą tworzenia wszelakich szlaków turystycznych (pieszych, rowerowych, konnych, kajakowych itp.) jest cel, któremu mają służyć, zaś ów determinowany być musi atrakcyjnością miejsc i obiektów, przez które przebiegają. Walory przyrodniczo-krajobrazowe gminy Kramsk, ze szczególnie cennymi terenami należącymi do Goplańsko-Kujawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i Natura 2000, sąsiedztwo Bazyliki Licheńskiej, las grąbliński z klasztorem i kościołem sióstr Anuncjatek, czy zanikające już w pejzażu wiejskim historyczne budownictwo drewniane, stanowiące najbardziej rodzimy element dziedzictwa architektonicznego. Wspomnieć należy o licznych małych budowlach kultowych typu kapliczki, o zabytkowym kościele w Kramsku. Ważne jest także, by wykorzystać istniejące już turystyczne szlaki wodne, czy nowe, oddane do użytku ścieżki rowerowe Bilczew, Kramsk-Ranna, Patrzyków –Wola Podłężna. Należy zwrócić uwagę na postaci historyczne regionu i ich działalność, twórców ludowych, zespoły folklorystyczne. Wymienione wyżej aspekty stanowią o atrakcyjności turystycznej naszej Małej Ojczyzny. Interesującą formą związku między sąsiednimi gminami, dla których granice administracyjne nie stanowią przeszkody, lecz wręcz implikują nowatorskie rozwiązania w zakresie szeroko pojętego zaspokajania potrzeb społecznych, to przecinające tereny gminy
szlaki turystyczne, wytyczone przez Oddział PTTK w Koninie i Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego:
·„Nadwarciański Szlak Rowerowy”, koloru niebieskiego o łącznej długości 257 km, wiedzie od przeprawy w Biechowach w kierunku wschodnim, stanowi jeden z wielu tras wielkopolskich szlaków rowerowych, zaczynający się w Poznaniu, a kończący przy zaporze na zbiorniku retencyjnym w Jeziorsku,
·„Pętla dookoła Konina”, koloru zielonego, trasa łącznikowa dł. 12,7 km prowadzi z Lasu Grąblińskiego do Konina (Laskówiec),
·Szlak łącznikowy Konin - Grąblin, czarny (stanowi fragment Pętli dookoła Konina), wiedzie m.in.
przez Rudzicę i Anielew,
·„Bursztynowy Szlak Rowerowy”, zielony, kulturowy, długodystansowy - 200 km na terenie Wielkopolski, na terenie powiatu konińskiego liczy ok.60 km, odcinek trasy przebiega od Lasu Grąblińskiego przez Rudzicę do Konina (Niesłusz).
Ponadto, w ramach inwestycji gminnych utworzono również ścieżki pieszo - rowerowe m.in.
w centrum Kramska, droga Bilczew - Ranna, wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 266. Niewątpliwą atrakcją dla turystów odwiedzających gminę, jest kompleks leśny w Grąblinie, łączący się z pielgrzymkowym szlakiem Maryjnym do Lichenia. W samym Kramsku, na wzgórzu dominuje neobarokowy kościół.
Organizowane dotychczas festyny, pikniki czy impreza związana z lokalnym folklorem „Kramskie wybijanie żuru”, to zaledwie początek organizacji przedsięwzięcia turystycznego o regionalnej skali, gdyż ponadlokalna forma daje przywilej sięgnięcia po środki unijne. Gmina zaś, mając sama mniejsze możliwości, w partnerstwie z innymi gminami może się podjąć takiego zadania. Możliwość taką stwarza Lokalna Grupa Działania „Stowarzyszenie Wielkopolska Wschodnia”, obejmująca swym zasięgiem m.in.
gminę Kramsk. Stowarzyszenie w swoich formach działania uwzględnia ochronę oraz promocję krajobrazu i dziedzictwa kulturowego, rozwój turystyki, sportu i rekreacji, a także popularyzację i rozwój produkcji wyrobów regionalnych oraz przedsiębiorczości. Warto zatem rozważyć plany wytyczenia nowych szlaków np. konnych, nordic walking, rowerowych, które wzbogacą już istniejącą ofertę poznawczą walorów przyrodniczo – krajobrazowo - historycznych gminy, gdyż perspektywy rozwojowe gminy wiążą się również z pełniejszym wykorzystaniem wspomnianych walorów dla celów wypoczynkowych i turystycznych, jak również wyeksponowaniem istniejących zasobów zabytkowych.
Z uwagi na charakterystyczne w krajobrazie kulturowym gminy wyróżniki, mocno splecione z polską kulturą i obyczajowością kapliczki przydrożne znajdujące się w wielu miejscowościach, wskazane byłoby włączenie tych niewielkich budowli kultowych w istniejące szlaki bądź utworzenie specjalnego szlaku rowerowego, połączonego z kościołem św. Stanisława Biskupa w Kramsku, kościołem Matki Bożej Dziesięciu Cnót Ewangelicznych w Grąblinie i Sanktuarium Maryjnym w Licheniu. Zanikające budownictwo drewniane i gliniane, jako źródło wiedzy związanej z dawnym budownictwem wiejskim - zagrody z drewna, budowane w technice sumikowo-łątkowej i zrębowej - można by włączyć w ścieżkę dydaktyczną. Tereny Natura 2000 zachęcają do utworzenia ścieżki dydaktycznej i prezentowania na fotogramach okazów występującej tutaj chronionej flory i fauny, a pokopalniane hałdy po zrekultywowaniu i zrewitalizowaniu do celów użytkowych, mogą znaleźć się na szlaku tzw. turystyki industrialnej, gdyż obecnie dziedzictwo poprzemysłowe niesie pozytywne efekty dla rozwoju regionalnego, wpływa na wzrost gospodarczy, może łagodzić skutki restrukturyzacji przemysłu na rynku pracy poprzez tworzenie nowych miejsc w sektorze usług, czego przykładem jest pionierska rewitalizacja belgijskiej kopalni Blegny-Mines. Należy również nadmienić o atrakcyjnej formie zwiedzania, jaką jest questing, która łączy we współczesnej turystyce rozrywkę, zabawę z edukacją, emocje. Tematyka szlaków questingowych dotyczy lokalnego dziedzictwa kulturowego, obiektów i miejsc mniej znanych, jednak z unikatową historią. Questing pozwala odkryć na nowo miejsca związane z lokalnym dziedzictwem przyrodniczym i kulturowym, zaktywizować lokalną społeczność począwszy od młodzieży szkolnej po seniorów, a także promować miejscowość np. Kramsk związaną z malarzem polichromii Antonim Szulczyńskim i poetą, porucznikiem z okresu I wojny światowej Michałem Pierwocha Połomskim, czy działalnością duszpasterzy na początku minionego wieku. Z miejscowości Wysokie pochodził pierwszy polski opat klasztoru cysterskiego w Lądzie n/Wartą, który był przedstawicielem króla Zygmunta Augusta zabiegającym o sumy spadkowe królowej matki Bony, księżniczki Bari.
Należałoby także wykorzystać w edukacji historycznej zasoby Izby Pamięci w Kramsku.
Szczególnych szans dla proponowanych projektów należałoby upatrywać w funduszach strukturalnych Unii Europejskiej 2014 – 2020 oraz wsparciu dla Turystyki z programu COSME. Program ma wydzielone środki finansowe, przeznaczone na promocję turystyki kulturowej, wsparcie rozwoju nowych form turystyki, rozwój markowych regionalnych produktów turystycznych, wsparcie dla transportu rowerowego.
Przykłady powstałej agroturystyki w gminie, np. w miejscowościach: Izabelin, Wola Podłężna, Święte i Patrzyków, dla których wręcz znakomite warunki posiadają niektóre gospodarstwa rolne, to oczywisty atut, również zachęta do korzystania z niewątpliwych uroków poszczególnych zakątków gminy. Rozwój tej działalności pozarolniczej w gospodarstwach wiejskich może przyczynić się w znaczący sposób do zachowania pozostałości dawnych narzędzi gospodarczych, kuchennych, dawnych strojów, jako znacznika gospodarstwa agroturystycznego, formy wystroju, a zarazem propagowania historycznych tradycji regionu.
10.6. Określenie sposobu realizacji poszczególnych celów gminnego programu opieki nad zabytkami
Z obiektów wpisanych do rejestru zabytków na terenie gminy żaden nie jest własnością samorządu.
W związku z tym Gmina nie ma możliwości bezpośredniego sprawowania opieki nad nimi. Natomiast działania pośrednie, wynikające z ustawy o ochronie zabytków oraz polityki prowadzonej przez Gminę sprowadzają się do:
- promowania najcenniejszych zabytków z terenu gminy,
- uwzględniania dziedzictwa kulturowego przy sporządzaniu dokumentów planistycznych,
- wspierania poczynań właścicieli obiektów zabytkowych przy działaniach związanych z ich właściwym użytkowaniem i utrzymaniem,
- kształtowania społecznej potrzeby ochrony dziedzictwa kulturowego (społeczni opiekunowie zabytków), - edukacji społeczeństwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez:
·prowadzenie i doskonalenie edukacji na rzecz ochrony zabytków na poziomie szkół podstawowych i gimnazjalnych, ze szczególnym uwzględnieniem tradycji lokalnych,
·popularyzację wszelkiego rodzaju konkursów promujących wiedzę z zakresu szeroko pojętego dziedzictwa kulturowego.