Mechanizmy finansowania organizacji pozarządowych – perspektywa europejska
3.3. Kierunki i mechanizmy finansowania organizacji społecznych w Europie – przegląd
wybranych rozwiązań
Na kanwie dotychczasowych rozważań należy stwierdzić, że na finansowanie organizacji pozarządowych wpływają różne czynniki i procesy. Wyodrębnienie zestawu instrumentów, które funkcjonowałyby w identycznej formule w dużej liczbie państw jest trudne. Można natomiast wskazać główne kierunki i mechanizmy w zakresie finansowania organizacji społecznych w Europie – w odniesieniu do publicznych, prywatnych i własnych źródeł finansowania sektora.
Ewolucja finansowania publicznego organizacji pozarządowych w kierunku kultury współpracy i partnerstwa
W XX w. relacje między sektorem obywatelskim i publicznym ewoluowały – proces ten przebiegał w kontekście wielości reform welfare state oraz wdrażania różnych koncepcji rządzenia. Aktualnie państwo i organizacje pozarządowe poszukują metod współpracy, przy zachowaniu tożsamości każdego sektora. Organizacje pozarządowe pełnią wiele istotnych ról, wśród których znaczenia nabiera funkcja pośrednika pomiędzy państwem, rynkiem i społeczeństwem, który wyraża potrzeby, interesy, oczekiwania obywateli oraz uczestniczy w ich zaspokajaniu, np. poprzez dostarczanie usług publicznych.
Równocześnie po stronie państwa należy dostrzec skłonność do odwoływania się do organizacji obywatelskich w poszukiwaniu wsparcia w wypełnianiu różnych jego funkcji. Na tym tle coraz popularniejszą koncepcją w obszarze relacji między sektorem publicznym a organizacjami pozarządowymi staje się partnerstwo [Brinerkhoff 2002].
Kultura partnerstwa – jak pisze E. Leś [2010, s. 104] – „stwarza trzeciemu sektorowi moż-liwość określenia warunków, na jakich organizacje uczestniczą i kształtują dostarczanie usług publicznych”. Budowaniu partnerskich relacji międzysektorowych służą różnego typu strategie i porozumienia. Ich przykładem są wypracowane w Europie w latach 90.
Rozdział 3. Mechanizmy finansowania organizacji pozarządowych – perspektywa europejska
XX w. i w pierwszej dekadzie XXI w. następujące dokumenty przedstawione poniżej [Toftisova 2005]:
•
Compact on Relations between Government and the Voluntary and Community Sector in England; 1998,•
Program of Cooperation between the Government of the Republic of Croatia and The Non-Government – Non-for-Profit Sector in the Republic of Croatia; 2001,•
Estonian Civil Society Development Concept EKAK; 2002,•
Charte d’engagements réciproques entre L’état, le mouvement associatif et les collec-tivités territoriales; 2001,•
Charter for interaction between Volunteer Denmark/Associations Denmark and the public sector; 2001,•
Strategy Paper of the Government of Hungary on Civil Society in Hungary; 2001,•
Agreement between the Swedish government, national idea-based organisations in the social sphere and the Swedish Association of Local Authorities and Regions; 2008.Przedstawione przykłady porozumień mają na celu normalizowanie kontaktów pomiędzy organizacjami pozarządowymi i administracją publiczną. Ich istota polega na: 1) uznaniu znaczenia (roli) sektora non profit w zaspokajaniu potrzeb zbiorowych społeczeństwa;
2) zwróceniu uwagi na potrzeby trzeciego sektora w zakresie finansowania oraz usta-nowieniu zasad, na podstawie których owo finansowanie jest realizowane; 3) uznaniu partnerstwa międzysektorowego jako swoistej „nowej władzy”, 4) poprawie kultury po-litycznej [Lewis 2008]. Jednocześnie należy dodać, że realizacja partnerskiej współpracy w praktyce może przybierać odmienny kształt [por. Brinkerhoff 2002] oraz skutkować różnymi rezultatami [por. Toftisova 2005; Bullain, Toftisova 2004].
Na rysunku 2 przedstawiliśmy przykładowe rozwiązania brytyjskie w zakresie finan-sowania organizacji obywatelskich przez sektor publiczny, zawarte w porozumieniu międzysektorowym – Compact.
54
Rysunek 2. Ramy współpracy finansowej trzeciego sektora i sektora publicznego – przykład brytyjski
Compact
•
COMPACT to porozumienie podpisane w Wielkiej Brytanii w 1998 r. na pozio-mie krajowym pomiędzy władzą publiczną a trzecim sektorem.•
ADRESACI: organizacje sformalizowane (voluntary Sector), inicjatywy niefor-malne o zasięgu lokalnym, wspólnotowym (community Sector), sektor publiczny•
CHARAKTER: nieobligatoryjny.•
ZASTOSOWANIE: poziom krajowy i lokalny.•
ZAKRES: ogólne zasady współpracy międzysektorowej oraz kwestie szczegó-łowe (finansowanie i zamówienia publiczne, konsultacje i ocena polityki wobec organizacji społecznych, działalność organizacji oddolnych reprezentujących mniejszości i ludność kolorową, funkcjonowanie inicjatyw obywatelskich).•
OCZEKIWANE REZULTATY: 1. Silne, różnorodne i niezależne społeczeństwo obywatelskie. 2. Efektywne i przejrzyste projektowanie i wdrażanie polityki, programów i usług publicznych. 3. Elastyczne, odpowiedniej jakości programy i usługi publiczne. 4. Jasne i przejrzyste zasady zarządzania zmianami w pro-gramach i usługach publicznych. 5. Równe i sprawiedliwe społeczeństwo.Kodeks ds. finansowania i zamówień publicznych
•
ZASADY WSPÓŁPRACY FINANSOWEJ: koncentracja na rezultatach, pro-porcjonalność (środków i czasu do efektów), współpraca i konsekwencja, właściwy harmonogram realizacji działań, przejrzystość i odpowiedzialność, dyskusja i dialog, empatia.•
CELE PARTNERSTWA FINANSOWEGO: 1. Finansowanie projektu (zapłata za projekt lub usługę w formie grantu lub kontraktu). 2. Finansowanie rozwo-jowe (inwestowanie w nowe organizacje, rozwijanie ich możliwości; granty lub pożyczki z elastycznym czasem spłaty itp.). 3. Finansowanie strategiczne (odnosi się do organizacji realizujących istotne cele; forma grantu).•
W celu wzmocnienia potencjału sektora społecznego Compact zachęca admi-nistrację publiczną: 1) do wieloletniego finansowania organizacji społecznych i pokrywania większości ich kosztów administracyjnych; 2) do stosowania różnych sposobów finansowania działalności organizacji pozarządowych (z wykorzystaniem instrumentów finansowych i niefinansowych).Źródło: opracowanie własne na podstawie: Compact [1998; 2010], Funding [2008], Roćko [2010].
Rozdział 3. Mechanizmy finansowania organizacji pozarządowych – perspektywa europejska
Rozwój produktywnych i przedsiębiorczych postaw wśród organizacji pozarządowych
W odpowiedzi na dokonujące się przemiany i problemy społeczno-ekonomiczne w drugiej połowie XX w. w Europie powstały organizacje obywatelskie, których cele, metody działa-nia, sposoby zarządzania oraz formy organizacyjne wykroczyły poza granice tradycyjnie rozumianego sektora non profit [Borzaga, Santuari 2008, s. 99]. Cechy nowych organi-zacji non profit przedstawiono w ramce 1. Powstające z inicjatywy obywateli organizacje zaangażowały się w produkcję dóbr i usług społecznych. Domeną ich aktywności stały się usługi pozostające poza obszarem zainteresowania sektora publicznego i rynkowego, adresowane do grup, które cechowała niezdolność do pokrycia ich pełnych kosztów.
Jednocześnie wyróżniała je jakość (high relational component), którą wyznaczały nie-formalne relacje pomiędzy dostawcą i ich odbiorcą [Bacchiega, Borzaga, Santuari 2001, s. 283]. Równocześnie należy podkreślić innowacyjny i przedsiębiorczy charakter działań obywatelskich, łączących cele społeczne i ekonomiczne.