W związku z licznymi perturbacjami w rozwoju współczesnej gospodarki światowej i narastaniem mniej lub bardziej ewidentnych problemów globalnych – o których była mowa – i z możliwościami nawrotu protekcjonizmu, można się czasami spotkać z opi-niami o nadchodzącym okresie deglobalizacji (deglobalization). Z drugiej strony wielu autorów skłania się do tezy, że procesy internacjonalizacji i globalizacji będą postępowały nadal, to zaś jest równoznaczne ze zmniejszaniem się znaczenia krajowych (narodowych) władz gospodarczych25. Jak się wydaje, obserwowane współcześnie perturbacje nie ozna-czają – bo nie mogą – początku deglobalizacji, a dalszy rozwój procesu globalizacji życia gospodarczego nie jest równoznaczny z szybką utratą znaczenia krajowych (narodowych) władz gospodarczych jako podmiotów gospodarki światowej.
W świetle doświadczeń historycznych (także znacznego dorobku teoretycznego) nie jest możliwe wykluczenie konkurowania między sobą ludzi różnie zorganizowanych, którzy myśleli i muszą myśleć zgodnie z podstawowymi prawami ekonomicznymi i socjologicznymi. Należy się zatem nadal liczyć z dalszym rozwojem sił wytwórczych, odpowiadającymi temu zmianami w stosunkach produkcji i w tzw. nadbudowie. Jak do-tąd alternatywnych rozwiązań dla ludzi (homo oeconomicus) po prostu nie ma, i dlatego też zawsze będą się starali rozwiązywać swoje podstawowe problemy poprzez możliwie najbardziej racjonalne gospodarowanie i konkurowanie między sobą w sposób mniej lub bardziej zorganizowany.
Ogólny cel gospodarowania (w tym konkurowania) w postaci chęci dążenia do wzro-stu szeroko rozumianego dobrobytu był i pozostaje nadal swego rodzaju wielkością stałą. Zmieniały się i zmieniają nadal szeroko rozumiane uwarunkowania realizacji tego celu. Jak się wydaje, współcześnie i prawdopodobnie przez wiele jeszcze następnych lat podstawową płaszczyzną organizowania się ludzi pozostaną przy tym kraje (państwa) z ich odpowiednimi mniej lub bardziej demokratycznie wybranymi szeroko rozumia-nymi władzami gospodarczymi. Dzieje się tak m.in. dlatego, że dotychczas – być może przede wszystkim właśnie w ramach krajów rozumianych jako zbiory ludności,
zaso-bów naturalnych i majątku produkcyjnego oddzielonych mniej lub bardziej od innych – udaje się w mniejszym lub większym stopniu zorganizować się po to, by przeciwdziałać różnorodnym zakłóceniom (szokom) wewnętrznym i zewnętrznym. Współcześnie jest często uzasadnione łączenie się grup krajów (np. w określone regionalne ugrupowanie integracyjne), ale tylko wtedy, gdy interesy większości obywateli współpracujących ze sobą krajów (integrujących się) są w możliwie maksymalnym stopniu zbieżne ze sobą (również w sensie duchowym i umysłowym), a zarazem w możliwie maksymalnym stopniu eliminowana jest chęć zdominowania słabszych przez silniejszych26. Nie sposób oprzeć się wrażeniu, że tych zasad nie przestrzega się w Polsce do dzisiejszego dnia. Nadal potrzebna jest zatem, jak pisał J. Schumpeter27 tzw. twórcza destrukcja (constructive destruction).
Ze względu na relatywnie niski, choć rosnący udział Polski w międzynarodowym podziale pracy jej wewnętrzna sytuacja była zawsze i pozostaje nadal niejako wtórna względem sytuacji światowej, a nawet europejskiej. W związku z tym nowe zjawiska i tendencje w gospodarce światowej ujawniają się w Polsce z pewnym opóźnieniem, ale – jak wynika z dotychczasowych doświadczeń historycznych – bywają często bolesne. Takiego rozwoju sytuacji nie należy wykluczać współcześnie. Żeby temu przeciwdzia-łać (w tym m.in. wielu negatywnym skutkom rozprzestrzeniającego się współczesnego kryzysu gospodarczego) warto koniecznie wrócić do konsekwentnej realizacji założeń zapisanego przecież w konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej docelowego modelu rozwoju. Zgodnie z tym modelem podstawowe zadania dla szeroko rozumianego rządu (tzn. dla krajowych władz gospodarczych) są następujące:
a) tworzenie ram instytucjonalno-instrumentalnych dla sprawnego funkcjonowania mechanizmu rynkowego, co oznacza w szczególności konieczność konsekwentnej reprywatyzacji i prywatyzacji przy niezależności banku centralnego;
b) zapewnienie możliwie najwyższego stopnia stabilizacji makroekonomicznej, co jest trudne do osiągnięcia bez demokracji i stabilizacji politycznej;
c) tworzenie przejrzystego systemu wychowywania i kształcenia obywateli oraz zapew-nianie im szeroko rozumianego bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego; d) tworzenie przejrzystego systemu prawnego oraz konsekwentne stosowanie jego zasad
w stosunku do wszystkich obywateli.
W zmieniających się uwarunkowaniach zewnętrznych i wewnętrznych istnieje niewątpliwie potrzeba doboru na szczeblu centralnym (na szczeblu szeroko rozumia-nego rządu) odpowiednich rozwiązań i instrumentów w celu maksymalizacji funkcji (wektora) produktu krajowego brutto (Y), włącznie z rozwiązaniami i instrumentami umożliwiającymi poprawę sprawności samego rządu przy możliwie największym jego „odchudzaniu” w sensie zmniejszania udziału wpływów i wydatków sektora publiczne-go w PKB. Również w ujęciu krótkookresowym można zatem mówić o instrumentach oddziałujących na kształtowanie się różnorodnych wielkości występujących po prawej stronie poniższego równania:
Y = I + K + G + (Ex – Im)/kurs (1) gdzie:
I – inwestycje, K – konsumpcja,
G – wydatki budżetu państwa, Ex – eksport,
Im – import.
Przy doborze instrumentarium antykryzysowej polityki gospodarczej warto również uwzględniać trzy inne ujęcia między podstawowymi zależnościami makroekonomicz-nymi, a mianowicie:
Y = O + P + K = G + (Ex – Im)/kurs (2)
O = Y – P – K – G – (Ex – Im)/kurs (3)
(Ex – Im)/kurs = (O – I ) + (P – G) = obroty kapitałowe z zagranicą (4) gdzie dodatkowo:
O – oszczędności wewnętrzne, P – podatki i opłaty wewnętrzne.
W warunkach kryzysów gospodarczych jakby automatycznie pojawiają się dążenia do rewitalizacji wskazówek J.M. Keynesa i jego zwolenników, które faktycznie były pomyślane jako mające przeciwdziałać spadkom stopy zatrudnienia i stopy wzrostu gospodarczego. Najczęściej stosuje się też instrumenty polityki typu keynesowskiego, co aktualnie widać wyraźnie w przypadku USA i kilku innych krajów świata. Ale prze-cież istotną przesłanką realizacji modelu socjalnej gospodarki rynkowej jest dążenie do realizacji tzw. podażowej (ściślej propodażowej) lokomotywy wzrostu i rozwoju gospodarczego, której istotę można ująć w postaci następującej sekwencji:
dodatnie impulsy (bodźce) dla producentów i konsumentów → wzrost poziomu międzynarodowej zdolności konkurencyjnej i „bieżącej” międzynarodowej
konkurencyjności gospodarki narodowej → wzrost poziomu dobrobytu społeczeństwa W warunkach wzmożonej konkurencji globalnej, w dobie zdecydowanej deko-niunktury gospodarczej w świecie nie należy zapominać o przyjętych zobowiązaniach międzynarodowych. W przypadku Polski chodzi m.in. – choć nie tylko – o realizację postanowień członkostwa w Unii Europejskiej, a także o aktywną i konsekwentną re-alizację projektów i programów unijnych. Wśród nich – jak wiadomo – na szczególną uwagę zasługują dwa, które określa się mianem strategii lizbońskiej oraz Unii Gospo-darczej i Walutowej.
Przypisy
1 W polskiej literaturze fachowej szerzej na te tematy zob. m.in. P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1998, 2002; A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2001, 2003; Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowej, red. E. Oziewicz, PWE, Warszawa 2001; J. Misala, Wymiana międzynarodowa i gospodarka światowa. Teoria i mechanizmy funkcjonowania, SGH, Warszawa 2005; W. Szymański, Czy globalizacja może być irracjonalna?, SGH, Warszawa 2007; G.W. Kołodko, Wędrujący świat, Prószyński i S-ka, War-szawa 2008; Gospodarka światowa w warunkach globalizacji i regionalizacji rynków, red. S. Miklaszewski, E. Molendowski, Difin, Warszawa 2009.
2 Por. A. Maddison, Dynamic Forces in Capitalist Development, Oxford University Press, Oxford 1992; R. Cameron, Historia gospodarcza świata, Książka i Wiedza, Warszawa 1998; H. Siebert, The World Economy, Routledge, London 1999, 2007; J. Misala, Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki naro-dowej, PWE, Warszawa 2009 (w druku).
3 J. Schumpeter, The Theory of Economic Development. An Inquiry into Profits, Capital, Credit, Interest and the Business Cycle, Harvard University Press, Cambridge M.A. 1934.
4 H. Siebert, The World Economy, Routledge, London 1999, 2007.
5 Por. M. Blaug, Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne, PWN, Warszawa 2000; M. Lubiński, Analiza koniunktury i badanie rynków, Elipsa, Warszawa 2002; Makroekonomia gospodarki otwartej, red. J. Misala, Politechnika Radomska, Radom 2006; R.E. Hall, M. Liberman, Economics. Principles and Applications, Thomson, South Western 2006; J. Misala, Międzynarodowa konkurencyjność…, op.cit.
6 Por. J. Misala, Globalne kryzysy gospodarcze i procesy dostosowawcze w gospodarce światowej; współczesne implikacje dla Polski, Instytut Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych SGH, War-szawa 2009, mimeo.
7 Giddens A., Konsequenzen der Moderne, Mobius, Frankfurt am Main 1996.
8 Na te tematy zob. też dalej.
9 J. Sachs, Globalization and Patterns of Economic Development, Bernhard-Harms Vorlesungen, No. 19, Institut für Weltwirtschaft, Kiel 2000.
10 Zob. szerzej J. Misala, Międzynarodowa konkurencyjność…, op.cit. oraz cytowana tam literatura fachowa.
11 Zob. szerzej P. Bożyk, J. Misala, Integracja ekonomiczna, PWE, Warszawa 2003.
12 Por. R.V. Fiorentino, L. Verdeja, Ch. Toqueboef, The Changing Landscape of Regional Trade Agree-ments: 2006 Update, WTO Discussion Paper No. 12, Geneva 2007; Multilateraling Regionalism. Challenges for the Global Trading System, red. R. Baldwin, P. Low, The Graduate Institute, Cambridge 2008.
13 W polskiej literaturze fachowej szerzej na te tematy zob. m.in. W. Morawiecki, K. Michałowska-Go-rywoda, J. Woźnowski, Międzynarodowe organizacje gospodarcze, SGPiS, Warszawa 1974; J. Sołdaczuk, J. Misala, Historia handlu międzynarodowego, PWE, Warszawa 2001; J. Kaliński, Historia gospodarcza świata, PWE, Warszawa 2004; P. Bożyk, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 2008; J. Misala, Międzynarodowa konkurencyjność…, op.cit.
14 R. Michalski, W stronę Nowego Bretton Woods, Instytut Badania Rynku i Konkurencji, Warszawa 2009, maszynopis powielony.
15 Szerzej na te tematy zob. m.in. H. Siebert, The World Economy…, op.cit.; J. Misala, Wymiana międzynarodowa…, op.cit.; P. Bożyk, Międzynarodowe stosunki…, op.cit.
16 Ibidem.
17 Szerzej na te tematy zob. m.in. A. Zorska, Ku globalizacji. Przemiany w korporacjach transna-rodowych i w gospodarce światowej, PWN, Warszawa 1998; A. Zaorska, Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływanie, wyzwania, PWE, Warszawa 2007; J. Misala, Wymiana międzynarodowa…, op.cit.; Z. Zimny, Integracja Polski z gospodarką światową poprzez produkcję międzynarodową, w: Miejsce Polski w gospodarce światowej, red. R. Ryszkiewicz, SGH, Warszawa 2004; J. Bossak, Instytucje, rynki i konkurencja we współczesnym świecie, SGH, Warszawa 2008; P. Bożyk, Międzynarodowe stosunki…, op.cit.; Gospodarka światowa w warunkach globalizacji i regionalizacji rynków, op.cit.
18 Ibidem. Zob. też dalej.
19 Por. Internationale Wirtschaft, red. H.D. Haas, S.M. Neumair, Oldenbourg Wissenschaftsvelag, München 2006; P. Bożyk, Międzynarodowe stosunki…, op.cit.; R. Michalski, W stronę Nowego Bretton Woods…, op.cit.
20 Z. Zimny, Integracja Polski…, op.cit., s. 107.
21 Szerzej na te tematy zob. m.in. H. Siebert, The World Economy…, op.cit.; Globalizacja. Mecha-nizmy i wyzwania, red. B. Liberska, PWE, Warszawa 2002; L. Ciamaga, Struktura gospodarki świato-wej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej, Warszawa 2004; Makroekonomia…, op.cit.; L.J. Jasiński, Podstawy funkcjonowania gospodarki światowej, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2007; P. Bożyk, Międzynarodowe stosunki…, op.cit.; Gospodarka światowa w warunkach globalizacji…, op.cit.
22 G.C. Hufbauer, Global Governance: Old and New Issues, Kiel Working Papers No. 1460, Institut für Weltwirtschaft, Kiel 2008.
23 K. Rybiński, Globalizacja w trzech odsłonach. Offshoring – globalne nierównowagi – polityka pieniężna, Difin, Warszawa 2007, s. 179.
24 S.J. Korbin, The Architecture of Globalization; State Sovereignty in a Networked Global Economy, w: Goverments, Globalization and International Business, red. J.H. Dunning, Oxford University Press. New York 1997, H. Siebert, The World Economy…, op.cit.; G.C. Hufbauer, Global Governance…, op.cit.
25 Szerzej na te tematy zob. m.in. H. Siebert, The World Economy…, op.cit.; OECD, Offshoring and Employment. Trends and Impacts, Paris 2007; Multilateraling Regionalism…, op.cit.; J. Misala, Między-narodowa konkurencyjność…, op.cit., J. Misala, Globalne kryzysy…, op.cit.
22 Por. P. Sulmicki, Międzynarodowa wymiana gospodarcza, PWE, Warszawa 1977; S.J. Korbin, The Architecture of Globalization…, op.cit. (1997); H. Siebert, The World Economy…, op.cit.; P. Bożyk, Mię-dzynarodowe stosunki…, op.cit.; J. Kotyński, MięMię-dzynarodowe stosunki ekonomiczne, w: Współczesne stosunki międzynarodowe, Akademia Finansów, Warszawa 2009; J. Oleksy, Globalizacja i jej skutki, ibidem.
23 J. Schumpeter, The Theory of Economic Development. An Inquiry into Profits, Capital, Credit, Interest and the Business Cycle, Harvard University Press, Cambridge M.A. 1934.
Bibliografia
Bieńkowski W., Studia nad konkurencyjnością i ich rezultaty jako podstawa podejmowania decyzji z zakresu polityki gospodarczej, w: Polska. Raport o konkurencyjności 2007, red. M.A. Weresa, SGH, Warszawa 2007.
Blaug M., Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne, PWN, Warszawa 2000.
Bossak J., Instytucje, rynki i konkurencja we współczesnym świecie, SGH, Warszawa 2008. Bożyk P., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 2008.
Bożyk P., Misala J., Integracja ekonomiczna, PWE, Warszawa 2003.
Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1998, 2002. Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2001, 2003.
Cameron R., Historia gospodarcza świata, Książka i Wiedza, Warszawa 1998.
Ciamaga L., Struktura gospodarki światowej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Informatycz-nej, Warszawa 2004.
Fiorentino R.V., Verdeja L., Toqueboef Ch., Th e Changing Landscape of Regional Trade Agreements: 2006 Update, WTO Discussion Paper No. 12, Geneva 2007.
Giddens A., Konsequenzen der Moderne, Mobius, Frankfurt am Main 1996. Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, red. B. Liberska, PWE, Warszawa 2002.
Gospodarka światowa w warunkach globalizacji i regionalizacji rynków, red. S. Miklaszewski, E. Molen-dowski, Difi n, Warszawa 2009.
Hall R.E., Liberman M., Economics. Principles and Applications, Th omson, South Western 2006. Hufb auer G.C., Global Governance: Old and New Issues, Kiel Working Papers No. 1460, Institut für
Weltwirtschaft , Kiel 2008.
Internationale Wirtschaft , red. H.D. Haas, S.M. Neumair, Oldenbourg Wissenschaft svelag, München 2006.
Jasiński L.J., Podstawy funkcjonowania gospodarki światowej, Ofi cyna Wydawnicza Politechniki War-szawskiej, Warszawa 2007.
Kaliński J., Historia gospodarcza świata, PWE, Warszawa 2004.
Klodt H., Internationale Politikkoordination; Leitlinien für den globalen Wirtschaft spolitiker, Kieler Diskussionbeiträge, No. 343, Institut für Weltwirtschaft , Kiel 1999.
Kołodko G.W., Wędrujący świat, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008.
Korbin S.J., Th e Architecture of Globalization; State Sovereignty in a Networked Global Economy, w: Go-verments, Globalization and International Business, red. J.H. Dunning, Oxford University Press. New York 1997.
Kotyński J., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, w: Współczesne stosunki międzynarodowe, Aka-demia Finansów, Warszawa 2009.
Lubiński M., Analiza koniunktury i badanie rynków, Elipsa, Warszawa 2002.
Maddison A., Dynamic Forces in Capitalist Development, Oxford University Press, Oxford 1992. Makroekonomia gospodarki otwartej, red. J. Misala, Politechnika Radomska, Radom 2006.
Michalski R., W stronę Nowego Bretton Woods, Instytut Badania Rynku i Konkurencji, Warszawa 2009, maszynopis powielony.
Międzynarodowe przepływy gospodarcze. Nowe tendencje i próby regulacji, red. L. Balcerowicz, PWN, Warszawa 1987.
Misala J., Wymiana międzynarodowa i gospodarka światowa. Teoria i mechanizmy funkcjonowania, SGH, Warszawa 2005.
Misala J., Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki narodowej, PWE, Warszawa 2009, (w druku). Misala J., Globalne kryzysy gospodarcze i procesy dostosowawcze w gospodarce światowej; współczesne
implikacje dla Polski, Instytut Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych SGH, Warszawa 2009, mimeo.
Morawiecki W., Michałowska-Gorywoda K., Woźnowski J., Międzynarodowe organizacje gospodarcze, SGPiS, Warszawa 1974.
Multilateraling Regionalism. Challenges for the Global Trading System, red. R. Baldwin, P. Low, Th e Graduate Institute, Cambridge 2008.
OECD, Off shoring and Employment. Trends and Impacts, Paris 2007.
Oleksy J., Globalizacja i jej skutki, w: Współczesne stosunki międzynarodowe, Akademia Finansów, Warszawa 2009.
Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowej, red. E. Oziewicz, PWE, Warszawa 2001. Rybiński K., Globalizacja w trzech odsłonach. Off shoring – globalne nierównowagi – polityka pieniężna,
Difi n, Warszawa 2007.
Sachs J., Globalization and Patterns of Economic Development, Bernhard-Harms Vorlesungen, No. 19, Institut für Weltwirtschaft , Kiel 2000.
Schumpeter J., Th e Th eory of Economic Development. An Inquiry into Profi ts, Capital, Credit, Interest and the Business Cycle, Harvard University Press, Cambridge M.A. 1934.
Siebert H., Th e World Economy, Routledge, London 1999, 2007.
Sołdaczuk J., Misala J., Historia handlu międzynarodowego, PWE, Warszawa 2001. Sulmicki P., Międzynarodowa wymiana gospodarcza, PWE, Warszawa 1977. Szymański W., Czy globalizacja może być irracjonalna?, SGH, Warszawa 2007.
World Trade Organization, World Trade Report 2008. Trade in a Globalizing World, Geneva 2009. Zimny Z., Integracja Polski z gospodarką światową poprzez produkcję międzynarodową, w: Miejsce Polski
w gospodarce światowej, red. R. Ryszkiewicz, SGH, Warszawa 2004.
Zorska A., Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływanie, wyzwania, PWE, Warszawa 2007 Zorska A., Ku globalizacji. Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, PWN,
Warszawa 1998.