ralne poddają się różnorakiemu szeregowaniu. Logicznym następstwem te matyki podejmowanej w tym artykule jest odwołanie się w pierwszej kolej ności do kryterium ich podstawy prawnej. Z tego punktu widzenia w zbiorze krajowych gwarancji proceduralnych wyróżnić można te, które posiadają wyraźną podstawę w tekście Konwencji lub protokołów dodatkowych oraz gwarancje pozbawione takiej wyraźnej podstawy, odkryte dla systemu w drodze działalności orzeczniczej organów strasburskich. Do tych pierw szych należą gwarancje wynikające z art. 5, 6, 7 i 13 Konwencji oraz z art. 2, 3 i 4 Protokołu nr 7. Grupę drugą tworzą środki proceduralne postrzegane jako element zobowiązań pozytywnych państwa, testu legalności oraz testu konieczności. Jednocześnie pewna grupa gwarancji z art. 5 (zwłaszcza gwa rancje procesowe w postępowaniu dotyczącym legalności detencji) i art. 6 (prawo do sądu, gwarancje współformujące standard rzetelnego procesu) ro dzi problemy delimitacyjne. Z jednej strony, nie są one expressis verbis na zwane w tych przepisach i musiały czekać na potwierdzenie w judykaturze Trybunału, z drugiej, są jednak ściśle związane z innymi gwarancjami art 5 lub 6 stanowiąc ich logiczne dopełnienie, a niekiedy jedynie doprecyzowując pojawiające się w nich ogólniejsze kategorie (np. kategorię sądu, o którym mówi art. 5 ust. 4, o takie jego przymioty jak niezależność i bezstronność).
142 W yrok z 19.12.1989 r. w sprawie Kam asinski p. A u s trii, skarga nr , A 168, pkt 74. 143 Odpowiednio w yrok z 6.09.1978 r. w sprawie Klass i in n i p. N ie m co m ..., pkt 55 oraz w yrok z 25.03.1983 r. w sprawie S ilv e r i in n i p. Zjednoczonem u Królestw u ..., pkt 90.
144 W yrok z 21.5.1975 r. w sprawie G old er p. Zjednoczonem u Królestw u ..., pkt 36. 145 Np. zakaz „dziedziczenia” w in y z dom niem ania niewinności z art. 6 ust. 2 Konw en cji, w yrok z 29.08.1997 r. w sprawie A.P., M .P. i T.P. p. Szw ajcarii ..., pkt 48.
Odwracając sytuację, w grupie gwarancji, których koncepcję rozwinęło orzecznictwo, grunt językowy nawiązujący do ochrony proceduralnej istnieje jedynie w przypadku testu legalności z art. 5 ust. 1 Konwencji, wymagające
go pozbawienia wolności „w trybie (procedure) przewidzianym przez prawo”. W takich przypadkach o klasyfikacji decydować musi nieprecyzyjne kryte rium pomocnicze, jakim jest intensywność zabiegów interpretacyjnych, pro wadzących do ustalenia właściwości danego środka prawnego - im mniej wyraźny związek między podstawą językową a charakterystyką takiego środka, tym wyraźniejsze wskazanie na rzecz jego orzeczniczej proweniencji. Ostatecznie skłaniam się do uznania gwarancji proceduralnych rozwiniętych na gruncie art. 5 ust. 2-5 oraz art. 6 za posiadające wyraźną podstawę prawną w tych przepisach, a proceduralnych konsekwencji wymogu pozba wienia wolności w trybie przewidzianym przez prawo za element wypraco wanego w strasburskim case law testu legalności.
Drugi istotny podział odwołuje się do zakresu zastosowania krajowych gwarancji proceduralnych. Z punktu widzenia tego kryterium możemy w y różnić gwarancje ogólne oraz specjalne. Podczas gdy te pierwsze służą bądź mogą służyć zapewnieniu wszystkich lub prawie wszystkich konwencyjnych praw i wolności, gwarancje specjalne pełnią taką funkcję tylko wobec niektó rych z nich, w kontekście pewnych rodzajów naruszeń.
N ie ulega wątpliwości, że przez proklamowanie prawa do skutecznego środka odwoławczego, które przysługuje każdemu, kogo prawa i wolności zawarte w Konwencji - a przez regułę odpowiedniego stosowania jej przepi sów - także w protokołach dodatkowych, zostały naruszone, umowa ta wpro wadza na grunt utworzonego wokół niej systemu generalną zasadę ubi ius,
ibi remedium141. Więcej zastrzeżeń w tej mierze mogą wzbudzić dwie pozo
stałe platformy normatywne, na podstawie których w systemie EKPC roz przestrzeniają się krajowe gwarancje proceduralne zaliczane przeze mnie do gwarancji ogólnych: obowiązki pozytywne, a zwłaszcza traktowane łącznie testy legalności i konieczności. Jak powyżej wskazano, koncepcja obowiąz ków pozytywnych zdaje się nie mieć naturalnych granic w obszarze praw i wolności. W istocie z obowiązku ich zapewnienia, o którym mówi art. 1 Konwencji, wynika możliwość wyciągnięcia pozytywnych konsekwencji także 0 charakterze proceduralnym wobec wszystkich tych uprawnień. Przekona nie to ucieleśnia się w orzecznictwie, w którym widoczny jest stały proces rozszerzania się koncepcji obowiązków pozytywnych na coraz to nowe gwa rancje.
Nieco inaczej rzecz się przedstawia w przypadku testów legalności 1 konieczności. Jako elementy składowe różnych mechanizmów ograniczają cych nie znajdują one zastosowania wobec praw absolutnych,
niepodlegają-147 Innym i słowy jes t środkiem „generalnym ”; por. H. van der W ilt, S. Lyngdorf, P roce d ura l O bligations Under the European Convention on H u m an R ights: Useful Guidelines for the Assessment o f ‘U n w illingn ess’ and ‘In a b ility ’ in the Context o f the C om plem entarity P rin cip le, „In tern ation al C rim inal L a w R eview ” 2009, t. 9, nr 1, s. 46.
cych żadnym restrykcjom. Krąg takich praw jest jednak ograniczony, nawet jeśli nie daje się sprowadzić do art. 3, art. 4 ust. 1, oraz Protokół nr 7 Konwencji, a także art. 1 Protokołu nr 13, których rzeczony charakter wyni ka z samego tekstu Konwencji i protokołów. Ponadto, koncepcja „prawa” rozwinięta w orzecznictwie w ramach testu legalności i obejmująca wymóg istnienia dostępnej i przewidywalnej podstawy prawnej oraz efektywnego środka kontroli, zdążyła już wykroczyć poza test legalności i jest przywoły wana w judykaturze Trybunału nie tylko jako jeden z warunków ingerencji w uprawnienia, ale też jako pozytywny element ich definicji. Rzeczywiście, póki co grupa praw, w kontekście których powołano się w orzecznictwie na efektywny środek kontroli, jest dość wąska, co jednak nie podważa potencja łu tej kategorii.
W oczywisty sposób do gwarancji specjalnych przynależą za to środki proceduralne przewidziane w art. 5 Konwencji. Wszystkie one służą wyłącz nie zapewnieniu prawa do wolności, co też podkreślane jest w strasburskim
case law. Pozostałe gwarancje specjalne składają się na szeroko rozumiany
rzetelny proces sądowy, chociaż sam Trybunał odmawia wywiedzenia środ ków przewidzianych w Protokole nr 7 z koncepcji rzetelnego procesu z art. 6 ust. 1 Konwencji. Wśród tych gwarancji można wyróżnić dalej gwarancje rzetelnego procesu w sprawach cywilnych (art. 6 ust. 1) oraz gwarancje rzetelnego procesu w sprawach karnych (art. 6 ust. 1-3 oraz art. 7 Konwencji, a także art. 2-4 Protokołu nr 7). Trzeba też dodać, że choć art. 5 nakierowany jest na swój własny cel i choć orzecznictwo nie zaadaptowało w pełni na gruncie jego ust. 3 i zwłaszcza 4 wszystkich wymogów z art. 6, to przecież w swym proceduralnym wymiarze przepis ten chroni także rzetelny proces148.
Można w tym miejsce zapytać, czy faktycznie prawidłowe jest klasyfiko wanie art. 6 do grupy gwarancji specjalnych. Przepis ten ma przecież, z jednej strony zakres szerszy od art. 13, bowiem dotyczy nie tylko konwen cyjnych praw i wolności, ale wszelkich praw i obowiązków o charakterze cywilnym oraz oskarżeń w sprawach karnych. Jednak z punktu widzenia samych uprawnień chronionych w systemie EKPC — a taki jest punkt odnie sienia w tym artykule — jego stosowanie wobec nich, przeciwnie niż art. 13, napotyka na konstrukcyjny problem z ich cywilnym i karnym charakterem. Ta terminologia, odwołująca się wszak do prawa krajowego, pokazuje też wyraźnie, że art. 6 nie był przewidziany do takiej generalnej ochrony — choć oczywiście wyobrażalne jest takie zreinterpretowanie kategorii praw cywil nych, by pomieścić w niej wszystkie prawa i wolności z Konwencji i protoko łów dodatkowych.
N a koniec trzeba zauważyć, że możliwość grupowania gwarancji specjal nych pokazuje ponadto inną cechę ich zbioru — mianowicie to, że są wśród nich gwarancje główne i ciążące do nich gwarancje akcesoryjne (np. prawo
148 p or. np. n . Ademovic, Bosnia and Herzegovina: The R ig h t to Liberty and Security o f the Person through Relevant Case Law , „R eview o f C entral and East European Law 2007” , nr 32, s. 389.
do sądu w sprawach karnych z art. 6 ust. 1 i ciążące do niego gwarancje z Protokołu nr 7 albo prawo do obrony i ciążące do niego pozostałe gwarancje z art. 6 ust.3 Konwencji).
T