ZAWO DOWEGO
poleca
Komisja Dosk
onalenia Zawodow ego
poleca
rzająca bezpośrednio do dochodzenia roszczenia przerywa bieg przedawnienia roszczenia, znalazło swój wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego („SN”)2. Skutek przerwania biegu przedawnie-nia następuje niezależnie od tego, czy ugoda została zawarta, czy do jej zawarcia nie doszło.
Wątpliwości dotyczyły także oceny, czy bieg przedawnienia przerywa tylko pierwszy wniosek o zawezwanie do próby ugo-dowej, czy także każdy kolejny wniosek. Było to skutkiem obser-wowanego w praktyce zjawiska, polegającego na wielokrotnym składaniu przez wierzycieli wniosków o zawezwanie do próby ugo-dowej jedynie w celu przerwania biegu przedawnienia. Praktyka prowadziła do wydłużania terminu przedawnienia i wzrostu obcią-żenia dłużnika z tytułu odsetek należnych za opóźnienie w płatno-ści, a w skrajnej sytuacji do uniemożliwienia przedawnienia wyma-galnego roszczenia. Z uwagi na wykorzystywanie postępowania pojednawczego wbrew jego pierwotnemu celowi w orzecznic-twie wystąpiła bardziej restrykcyjna interpretacja skutków zawe-zwania do próby ugodowej i wpływu składania kilku wniosków na bieg przedawnienia roszczenia. Przyjęto, że faktyczne przerwanie biegu przedawnienia powinno być zawsze oceniane w kontekście rzeczywistego celu zawezwania – niezależnie od tego, czy jest to pierwsze, czy kolejne zawezwanie do próby ugodowej. Ocenia-jąc, czy zawezwanie do próby ugodowej przerywa bieg terminu, sąd powinien badać, czy konkretne zawezwanie było czynnością, która potencjalnie mogła doprowadzić do realizacji roszczenia i czy to było jej celem3.
Skutkiem takiej linii orzecznictwa dominującym poglądem stało się stanowisko, zgodnie z którym zawezwanie do próby ugodowej, którego jedynym celem jest wydłużenie czasu możliwości docho-dzenia wierzytelności, nie jest czynnością zmierzającą bezpo-średnio do dochodzenia roszczenia, a tym samym czynność ta nie przerywa biegu przedawnienia4. Zawezwanie do próby ugodowej (art. 185 k.p.c.) może prowadzić do przerwania biegu przedaw-nienia roszczenia, jeżeli w treści wniosku w sposób jednoznaczny oznaczono przedmiot żądania i jego wysokość. Przerwa biegu przedawnienia następuje niezależnie od tego, czy ugoda została zawarta, a więc także wtedy, gdy postępowanie zakończyło się stwierdzeniem sądu, że do ugody nie doszło5.
Powstaje pytanie, kto ma stwierdzić, czy zawezwanie do próby ugodowej stanowi rzeczywistą próbę rozwiązania sporu, czy też jest jedynie próbą przerwania przez wierzyciela biegu przedawnie-nia roszczeprzedawnie-nia. Pierwotna liprzedawnie-nia orzecznicza, zgodnie z którą bada-nie to przeprowadza co do zasady sąd prowadzący proces o rosz-czenie objęte wcześniejszym wnioskiem ugodowym, w przypadku podniesienia zarzutu przedawnienia6, uległa zmianie po wyroku SN z 27 lipca 2018 r., VCSK 384/17, w którym stwierdzono, że
„to Sąd Rejonowy, do którego skierowano zawezwanie do próby ugodowej, powinien dokonać oceny wniosku nie tylko pod wzglę-dem formalnym, ale również pod kątem dopuszczalności w kon-tekście celu, w jakim został złożony. W przypadku ustalenia, że jedynym celem złożenia danego wniosku było uzyskanie przerwy biegu przedawnienia, Sąd odrzuca wniosek z uwagi na nadużycie uprawnień procesowych i sprzecznym z dobrymi obyczajami – art.
3 k.p.c.” [obecnie także art. 41 k.p.c. – dopisek G.K.]. Uprawnie-nie sądów rejonowych do odrzucenia wniosku o zawezwaUprawnie-nie do próby ugodowej, którego celem jest jedynie przerwanie przez
wie-rzyciela biegu przedawnienia roszczenia, wynika z zastosowania w drodze analogii z art. 199 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Ocena dopuszczalności przyjęcia wniosku o zawezwanie do próby ugo-dowej powinna być przeprowadzona przez sąd, który oceni rze-czywisty cel wniosku nie tylko na podstawie samej jego treści, ale również na podstawie wszelkich okoliczności sprawy oraz stano-wiska strony dłużnika, np. ustalenia, że jest to kolejny wniosek złożony przez wierzyciela co do tej samej wierzytelności. Doko-nując oceny, sąd może wniosek taki odrzucić. Na postanowienie o odrzuceniu wniosku przysługuje zażalenie do innego składu tego samego sądu (zażalenie poziome).
Jeżeli sąd, do którego wpłynął wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, przeprowadził postępowanie pojednawcze, to bieg przedawnienia roszczenia nim objętego został skutecznie przerwany i w późniejszym procesie o to samo roszczenie, sąd prowadzący postępowanie nie może badać rzeczywistego celu zawezwania7.
Stanowisko SN podlega zmianie, bowiem w wyroku z 17 czerwca 2021 r., II CSKP 104/21, stwierdził on, że „każde zawezwanie do próby ugodowej przerywa bieg przedawnienia, zaś cele towarzyszące wierzycielowi – wnoszącemu drugie i następne zawezwanie do próby ugodowej – nie podlegają badaniu”.
Brak jednolitości orzecznictwa i jego zmienność spowodowały, że problem został zauważony także przez ustawodawcę. Na mocy ustawy z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępo-wania cywilnego oraz niektórych innych ustaw8 oprócz podniesie-nia opłaty od zawezwapodniesie-nia do próby ugodowej (art. 19 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych9) do k.p.c. wprowadzono przepis ogólny o zakazie czy-nienia użytku z uprawnień niezgodnego z ich celem (nadużycie prawa procesowego – art. 41 k.p.c.) oraz nowe wymogi formalne wniosku ugodowego (art. 185 § 11 k.p.c.). Zmiana ta wpłynęła na zmniejszenie zjawiska nadużywania zawezwań do próby ugodo-wej do przerywania biegu przedawnienia roszczeń, jednak go nie wyeliminowała. Pomimo tej zmiany skutek zawezwania do próby ugodowej w postaci przerwania biegu przedawnienia roszczenia pozostał niezmieniony.
Sytuację tę całkowicie zmienia ustawa z dnia 2 grudnia 2021 r.
Ustawa ta przerywa spory co do skutków dla przedawnienia rosz-czenia wynikających z zawezwania do próby ugodowej, bowiem w przeciwieństwie do obecnej regulacji (gdzie skutkiem jest prze-rwanie biegu przedawnienia roszczenia) po 30 czerwca 2022 r.
skutkiem tym będzie jedynie zawieszenie biegu przedawnienia roszczenia na czas trwania postępowania pojednawczego.
2 Zob. m.in. wyroki SN z: 3 czerwca 1964 r., II CR 675/63; 25 listopada 2009 r., II CSK 259/09 i 16 kwietnia 2014 r., V CSK 274/13 oraz postanowienie SN z 11 kwietnia 2008 r., II CSK 612/07.
3 Zob. m.in. wyroki SN z: 28 stycznia 2016 r., III CSK 50/15 i 10 stycznia 2017 r., V CSK 204/16 oraz postanowienie SN z 19 kwietnia 2018 r., V CSK 586/17.
4 Zob. wyrok SN z 10 kwietnia 2018 r., II CSK 694/17 z 10.04.2018 r.
5 Zob. wyrok SN z 16 kwietnia 2014 r., V CSK 274/13.
6 oraz 10 kwietnia 2018 r., II CSK 694/17.
7 Zob. wyrok SN z 27 lipca 2018 r. V CSK 384/17.
Należy pamiętać, że w przeciwieństwie do przerwania biegu terminu przedawnienia powodującego konieczność liczenia ter-minu przedawnienia od początku, w przypadku zawieszenia termin przedawnienia biegnie dalej od chwili, w której ustała przyczyna zawieszenia, a nie rozpoczyna się na nowo. Oznacza to, że termin przedawnienia ulega przedłużeniu jedynie o czas trwania prze-szkody w dochodzeniu roszczenia. Uchwalona zmiana ograniczy znacznie praktykę składania przez wierzycieli wniosku o zawezwa-nie do próby ugodowej jedyzawezwa-nie w celu przerwania biegu przedaw-nienia. Pozwoli również na wyjaśnienie sytuacji procesowej stron prowadzących spory oraz przywróci postępowaniu pojednaw-czemu jego pierwotny cel, jakim jest zawarcie ugody definitywnie kończącej spór.
Zmiana spowoduje, że interesy dłużnika będą chronione przez zmobilizowanie wierzyciela do dochodzenia wierzytelności w moż-liwie jak najkrótszym terminie, tzn. bez podejmowania zbędnych czynności bądź podejmowania wielokrotnie tych samych czyn-ności, które mają na celu jedynie przedłużenie terminu przedaw-nienia. Zapobiegnie też praktyce działaniu wierzyciela w celu zwiększenia kwoty odsetek naliczanych za opóźnienie w płatno-ści. Rozwiązanie będzie też korzystne dla wierzyciela, bowiem niezwłoczne dochodzenie wierzytelności zwiększa szanse powo-dzenia ich ewentualnej egzekucji i pozwala na zapewnienie stabil-ności obrotu prawnego. Jednocześnie po złożeniu wniosku bieg terminu przedawnienia ulegnie wstrzymaniu na czas jego rozpo-znania, przez co interes wierzyciela również nie ucierpi.
Obecnie Kodeks cywilny nie wymienia expressis verbis zawe-zwania do próby ugodowej jako czynności powodującej przerwa-nie lub zawieszeprzerwa-nie biegu przedawprzerwa-nienia. Powszechprzerwa-nie przyjmuje się jednak, że wniosek taki powoduje przerwanie biegu przedaw-nienia roszczenia na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.c., zgodnie z którym „bieg przedawnienia przerywa się: przez każdą czyn-ność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpozna-wania spraw, lub egzekworozpozna-wania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia, albo zaspokojenia, lub zabezpieczenia roszczenia”. Ustawa z dnia 2 grudnia 2021 r. zmieni skutki złoże-nia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej; wniosek taki nie będzie powodował przerwania biegu przedawnienia, lecz będzie powodował jego zawieszenie. Wynika to ze zmienionej treści art.
121 pkt 6 k.c., zgodnie z którym „bieg przedawnienia nie rozpo-czyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu: pkt 6) co do roszczeń objętych wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej – przez czas trwania postępowania pojednawczego”.
W wyniku tego nastąpi całkowita zmiana skutków złożenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Po wejściu w życie ustawy zawezwanie do próby ugodowej nie będzie powodowało ponownego rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia, lecz jedy-nie zawieszejedy-nie tego terminu przez czas trwania postępowania przed sądem rejonowym. W konsekwencji wskutek złożenia wnio-sku okres przedawnienia będzie mógł zostać wydłużony jedynie o kilka miesięcy, nie zaś o termin przedawnienia przewidziany dla roszczeń danego rodzaju. W przypadku zbliżania się terminu
przedawnienia złożenie wniosku da wierzycielowi czas na przygo-towanie pozwu i jego złożenie w sądzie.
Powstaje oczywiście pytanie, z jaką chwilą termin przedaw-nienia rozpocznie bieg na nowo w przypadku niezawarcia ugody przez strony na skutek braku woli lub niestawiennictwa na posie-dzeniu pojednawczym. Postępowanie pojednawcze jest przepro-wadzane na posiedzeniu jawnym niebędącym rozprawą, ponie-waż nie dochodzi na nim do merytorycznego rozpoznania sprawy.
Celem posiedzenia jest wyrażenie przez strony stanowiska co do możliwości zawarcia ugody i jej treści oraz próba nakłonienia stron do zawarcia ugody. W postępowaniu tym nie prowadzi się postę-powania dowodowego, gdyż nie zmierza ono do rozstrzygnięcia sprawy, a do zbliżenia stanowisk stron, wzajemnych ustępstw i finalnie – zawarcia ugody. Celem ugody jest skrócenie i zakoń-czenie sporu z chwilą jej zawarcia przed sądem. Nie wyłącza to obowiązku sądu co do wyjaśnienia okoliczności sprawy i związa-nych z nimi przesłanek ugody w granicach niezbędzwiąza-nych do prawi-dłowej oceny dopuszczalności jej zawarcia10. Sąd powinien także dbać, aby ugoda była zgodna z prawem i nie naruszała interesów stron postępowania.
W myśl art. 185 § 3 k.p.c. „z posiedzenia spisuje się protokół, a jeżeli doszło do ugody, osnowę jej wciąga się do protokołu”.
Zgodnie natomiast z § 124 ust. 1 zarządzenia Ministra Sprawiedli-wości z 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu dzia-łania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej11 „poza przypadkami przewidzianymi w § 65, zakreśla się numer porządkowy sprawy jako zakończonej, m.in. po zawar-ciu ugody w postępowaniu pojednawczym lub stwierdzeniu w tym postępowaniu przez sąd, że do pojednania nie doszło”. Należy zatem przyjąć, że w przypadku niezawarcia przez strony ugody i stwierdzenia tego do protokołu lub braku stawiennictwa której-kolwiek ze stron na posiedzeniu pojednawczym, termin przedaw-nienia roszczenia biegnie dalej od dnia następnego po posiedze-niu pojednawczym.
Nowe przepisy będą miały zastosowanie do postępowań pojednawczych, w których wniosek zostanie złożony po 30 czerwca 2022 r. Z tej perspektywy można się spodziewać lawi-nowego wzrostu wniosków składanych do sądów rejonowych w pierwszym półroczu 2022 r. Wierzyciele powinni do czasu wej-ścia w życie ustawy dokonać analizy swoich wierzytelności pod kątem zbliżania się terminu ich wymagalności i podjąć odpowied-nie kroki prawne. Skuteczne złożeodpowied-nie wniosku o zawezwaodpowied-nie do próby ugodowej do 30 czerwca 2022 r. i przeprowadzenie postę-powania pojednawczego będzie powodować, że termin przedaw-nienia wierzytelności zacznie biec na nowo po zakończeniu postę-powania pojednawczego (art. 124 § 2 k.c.). W przypadku złożenia wniosku po tej dacie postępowanie pojednawcze będzie skutko-wać jedynie zawieszeniem biegu przedawnienia i dalszym biegiem terminu przedawnienia po zakończeniu postępowania, co może w wielu przypadkach prowadzić do przedawnienia roszczenia.
Szerzej na temat omówionej ustawy zob. Ł. Nykiel, Nowela Kodeksu cywilnego i Kodeksu postępowania cywilnego.
Wybrane zagadnienia, w niniejszym numerze Temidium, s. 39.
10 Zob. postanowienie SN z 6 lipca 1999 r., I PKN 200/99.
11 Dz. Urz. MS Nr 5, poz. 22, ze zm