Kompetencje kierowcy – operatora. Obsługa codzienna ciągnika rolniczego

Według Krajowego Standardu Kompetencji Zawodowych [2013], kierowca ciągnika rolniczego eksploatuje i prowadzi ciągnik rolniczy z przyczepami oraz zagregowanymi narzędziami i maszynami rolniczymi i innymi środkami technicznymi.

Zawód ten wywodzi się z tzw. grupy wielkiej – Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, z grupy elementarnej – Operatorzy wolnobieżnych maszyn rolniczych i leśnych.

Zgodnie z zaleceniami zawartymi w Krajowym Standardzie Kompetencji Zawodowych [2013], kierowca ciągnika rolniczego powinien cechować się zdolnością prawidłowego, logicznego myślenia, wyobraźnią, zdolnością do podejmowania decyzji, a także spostrzegawczością i zdolnością do skupienia uwagi. Bardzo ważna jest zdolność koncentracji i podzielności uwagi, gdyż często musi on obserwować jednocześnie wiele

parametrów pracy ciągnika i współpracujących z nim środków technicznych.

Kierowca ciągnika rolniczego musi cechować się odpowiedzialnością podczas jazdy oraz wykonywania prac polowych, oraz sumiennością podczas codziennej i okresowej obsługi pojazdu. Sprawdzanie stanu technicznego pojazdu przez kierowcę przed każdym wyjazdem w trasę oraz po każdych 8–10 odpracowanych motogodzinach zwiększa samopoczucie (pewność) kierowcy i komfort jazdy, a ponadto zmniejsza ryzyko wypadku [CIOP, online, Zetor Proxima, online]. Typowe czynności zaliczane do obsługi codziennej i sprawdzania stanu technicznego wpływającego bezpośrednio na bezpieczeństwo jazdy to [Zetor Proxima, online, CIOP, online]:

 sprawdzenie szczelności układu paliwowego;  sprawdzenie poziomu oleju w silniku;

 sprawdzenie szczelności połączeń układu chłodzenia silnika oraz ilości płynu chłodzącego w zbiorniczku wyrównawczym;

 sprawdzenie szczelności hydraulicznego układu hamulcowego, hydraulicznego układu wyłączania sprzęgła oraz poziomu płynu hamulcowego w zbiorniczku wyrównawczym;

 sprawdzenie szczelności układu pneumatycznego oraz hydraulicznego, hamulców oraz sprawności hamulców ciągnika z przyczepą;

 sprawdzenie poziomu oleju w zbiorniczku hydrostatycznego układu kierowniczego;

 sprawdzenie ciśnienia powietrza w oponach przednich i tylnych (ciśnienie powinno być dostosowane odpowiednio do charakteru wykonywanej pracy);  po zasygnalizowaniu wskaźnika zanieczyszczenia przeprowadzić czyszczenie

filtra powietrza;

 sprawdzenie i (w razie potrzeby) wyczyszczenie filtrów powietrza wentylacji kabiny umieszczonych w przedniej części okapu dachu;

 sprawdzenie stanu technicznego wszystkich elementów układu zawieszenia (TUZ) oraz systemów zaczepu ciągnika i przyczepy;

 sprawdzenie działania wycieraczek, reflektorów, lamp i tablic;  sprawdzenie ważności gaśnicy lub gaśnic.

Po uruchomieniu silnika:

układu kierowniczego, układu smarnego silnika oraz lampka kontrolna ładowania akumulatora;

 sprawdzenie działania oraz szczelności obwodów hydraulicznych układu kierowniczego;

 kontrola działania i skuteczności hamulców ciągnika;

 kontrola działania i skuteczności hamulców przyczepy lub naczepy.

Średni czas pracy kierowcy ciągnika rolniczego wynosi 4 – 6 godzin dziennie [Jachalski, online]. Są to średnie dane uwzględniające pracę w sezonie wiosenno – letnim i jesiennym, w którym pracy w gospodarstwie jest więcej, oraz zimowym, w którym często następuje przestój w pracy z ciągnikiem. Można więc przypuszczać, że średni czas pracy operatora ciągnika rolniczego w okresach intensywnych prac polowych przekracza 10 godzin dziennie. Wydłużony czas pracy i ciężkie warunki (zbyt wysoka/zbyt niska temperatura otoczenia, hałas, drgania, złe oświetlenie, długotrwała pozycja siedząca, spaliny itp.) powodują duże obciążenia fizyczne. Ale oprócz obsługi ciągnika związanej z jazdą i kontrolą techniczną poszczególnych układów mechanicznych, operator musi posiadać umiejętności obsługi maszyn i urządzeń współpracujących z prowadzonym przez niego pojazdem. Chodzi tutaj nie tylko o techniczną obsługę maszyn rolniczych wchodzących w skład pracującego na polu agregatu, ale również o kontrolę, nadzór i sterowanie urządzeniami technicznymi instalowanymi wewnątrz kabiny ciągnika. Stanowisko pracy współczesnego operatora (tj. kabina ciągnika rolniczego lub samojezdnej maszyny rolniczej) wyposażone jest w tzw. komputery pokładowe, czyli urządzenia sygnalizujące stan pracujących na polu maszyn oraz parametry pracy. Odpowiednie kwalifikacje operatora, dotyczące umiejętności wykorzystania zaawansowanych technologii nawigacyjnych i informatycznych oraz metod pozyskiwania i przetwarzania danych o charakterze przestrzennym umożliwiają osiągnięcie maksymalnej efektywności w produkcji rolniczej [Doruchowski 2008]. Jednak nabycie umiejętności sprawnego korzystania z osiągnięć technicznych rolnictwa precyzyjnego wymagają od operatora dużej wiedzy teoretycznej oraz praktyki w jednoczesnej obsłudze różnych urządzeń. Brak tej wiedzy oraz stres związany z brakiem umiejętności obsługi niezbędnych do pracy urządzeń powoduje u operatora duże obciążenie psychiczne.

Jedną z podstawowych kompetencji zawodowych operatora jest umiejętność prowadzenia (kierowania) ciągnika po wyznaczonym torze jazdy – bez zjeżdżania z tego toru. Wychylenie ciągnika poza wyznaczony tor jazdy może bowiem oznaczać – przykładowo – ryzyko niszczenia uprawnych roślin rosnących na plantacji w rzędach. Wyjaśnienie tego zagadnienia przedstawiono w dwóch przykładach: opryskiwanie herbicydem plantacji roślin oraz mechaniczne niszczenie (likwidacja) chwastów.

Stosowane obecnie herbicydy charakteryzują się niezwykłą skutecznością – aplikowane nawet w niewielkich ilościach (np. 0,2l/10000m²) pozwalają niszczyć chwasty pozostawiając nieuszkodzone rośliny uprawne. Herbicydy aplikowane są opryskiwaczami o szerokości nawet 51 m [Witamborski 2014]. Precyzyjne utrzymanie toru jazdy ciągnika jest gwarancją, że przy równoległych przejazdach zostaje pokryta równomiernie (nie dwukrotnie!) herbicydem cała powierzchnia plantacji, a nie pozostaną także fragmenty pola niepokryte herbicydem. Dwukrotne opryskanie pola (nałożenie się na siebie szerokości roboczej opryskiwacza przy równoległych przejazdach) spowoduje nie tylko zniszczenie chwastów ale także zniszczenie roślin uprawnych. Powierzchnia nie opryskana umożliwi, oczywiście, rozwój chwastów. Przy mechanicznej pielęgnacji (spulchnianie gleby, mechaniczne wycinanie chwastów) na plantacji kukurydzy sianej w rozstawie rzędów 900 mm i szerokości opon ciągnika 580 mm (ciągnik Dentz Fahr Silver 180) tolerancja odchyleń od toru jazdy wynosi 160 mm, tj. możliwe odchylenie od toru jazdy, aby nie najechać roślin uprawnych w rzędzie. Praktycznie zakres tolerancji odchyleń od toru jazdy jest mniejszy i wynosi maksymalnie 100 mm.

4.5. Systemy w rolnictwie precyzyjnym. Urządzenia wspomagające prowadzenie