Kompetencje nabywane w trakcie prac wolontarystycznych

w trakcie prac wolontarystycznych

Kompetencje analizowane są na gruncie nauk ekonomicznych, jak i społecz-nych. Pojęcie to występuje też w różnym znaczeniu (Czechowska-Bieluga, Kanios i in. 2009, s. 11). Kompetencje odnoszą się głównie do zachowań pracowników, przez co mają charakter dynamiczny, co znaczy, że są usta-wicznie rozwijane i doskonalone, nie są nabyte jednorazowo i niezmienne.

Kwalifikacje z kolei mają charakter statyczny, bowiem odnoszą się do zdo-bytego wykształcenia, jego poziomu, czy też wykonywanego zawodu, a potwierdzone są na drodze formalnego uznania w postaci dyplomu lub świadectwa. M. Sylburski zauważa, że dynamika zmian zachodzących na rynku pracy przyczynia się do odchodzenia od kwalifikacji zawodowych na rzecz kompetencji. Same kwalifikacje nie są już wystarczające, ponieważ muszą być uzupełnione o określone umiejętności (Sylburski 2010a, s. 70–71).

Należy jednak podkreślić, iż kwalifikacje są na rynku pracy czynnikiem premiującym, ponieważ rynek zawsze promował osoby wykształcone, o określonej wiedzy (Drozdowski 2002, s. 112). W Zaleceniach Parlamentu Europejskiego znajdujemy osiem kluczowych kompetencji, których potrze-buje współczesny człowiek, by efektywnie funkcjonować w modelu gospo-darki opartej na wiedzy i w erze globalizmu. Do kompetencji umożliwia- jących mu spełnienie powyższych założeń należą: porozumiewanie się w języku ojczystym, porozumiewanie się w języku obcym, kompetencje ma-tematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne, kompetencje informatyczne, umiejętność uczenia się, kompetencje społeczno-obywatel- skie, przejawianie inicjatywy i przedsiębiorczość, świadomość i ekspresja kulturalna (Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady, 2006). Pozwalają one aktywnie i efektywnie uczestniczyć w życiu społecznym, jak i zawodo-wym (Czechowska-Bieluga, Kanios i in. 2009, s. 7), wyznaczając jednocześ- nie kierunek działań o charakterze edukacyjnym. Kompetencje określane jako suma wiedzy, umiejętności i postaw, cech osobowości i umiejętności realizacji celów, często określane są generalnie jako umiejętności (Sylburski 2010a, s. 70), jednakże jest to duże uproszczenie. Według autora umiejętność można nabyć w trakcie nauki, ponadto jest ona niezależna od naszych emo-cji czy przekonań, natomiast kompetencje można dodatkowo kształtować poprzez rozwój. Oznacza to, że źródłem kompetencji są też przekonania, doświadczenie i emocje. Profile kompetencyjne kształtowane są poprzez strategie, działania, i kulturę organizacji (Sylburski 2010b, s. 78), a zatem nie są reprezentatywne i nie mogą być generalizowane. Jak zostało już wcześniej wyartykułowane, są one definiowane w terminach behawioralnych (Smółka 2010, s. 75), odnoszących się bezpośrednio do zachowań jednostki i wystę-pują w określonej postaci. Przedstawione klasyfikacje uwzględniają bardzo różnorodne kryteria w zależności od obszaru funkcjonowania jednostki, jej

życia prywatnego, zawodowego czy społeczno-publicznego. W tym kontek-ście nasuwa się uwaga, iż kompetencja jest umiejętnością efektywnego wy-korzystania i stosowania wiedzy w sytuacjach zawodowych, a sprawne nią zarządzanie będzie stanowiło przewagę konkurencyjną na współczesnym rynku pracy.

Na podstawie literatury przedmiotu można określić wachlarz umie- jętności i kompetencji, które zostają zdobyte lub doskonalone przez wolon-tariuszy, dlatego też warto jeszcze raz przedstawić ich różnorodność, do najważniejszych zaliczając przede wszystkim: umiejętność efektywnego komunikowania się, umiejętność rozwiązywania konfliktów, samodzielność w podejmowaniu decyzji i działaniu, odpowiedzialność, umiejętność pracy indywidualnej, jak i zespołowej, dobrą organizację pracy własnej, jak rów-nież umiejętność zarządzania zespołem, umiejętność zagospodarowania czasu, znajomość funkcjonowania placówek administracyjnych, umiejętność obsługi urządzeń biurowych oraz specjalistycznych programów kompute-rowych, asertywność, a także umiejętność negocjacji, praktyczną znajomość języka obcego (w przypadku wyjazdów zagranicznych), umiejętność strate-gicznego myślenia, planowania i przewidywania skutków podejmowanych działań, dokładność, sumienność i gotowość do współpracy.

Ryc. 4. Kompetencje, jakie rozwijają wolontariusze (1). Źródło: K. Krzyczkowski, Wolon-tariat krok do kariery, Warszawa 2011, s. 15

Wolontariat to specyficzna działalność, a rozpatrywana na tle mechani-zmów rynkowych może być postrzegana jako swoista kuźnia charakterów, miejsce samorealizacji, staż do przyszłej pracy zawodowej (Ciesiołkiewicz 2002, s. 10). Aktywność wolontariacka kształtuje elementy budujące

kompe-Otwartość i gotowość na nowe kontakty Talenty organizacyjne

Aktywne słuchanie Kompetencje lidera Umiejętność dopasowania się do grupy roboczej i współpraca Umiejętności komunikacyjne

Umiejętność pracy w zespole i kierowanie podziałem obowiązków Umiejętność konstruktywnej krytyki Umiejętność dostosowywania własnego zachowania do okoliczności

Umiejętność konstruktywnego rozwiązywania konfliktów Kreatywność i otwartość na innowacje

tencje, do których należą: zdolności, cechy osobowości i doświadczenie.

W kontekście sytuacji młodych ludzi na rynku pracy i jego wymagań, sta-nowią one lub mogą stać się atutem w trakcie poszukiwania pracy.

Ryc. 5. Kompetencje, jakie rozwijają wolontariusze (2). Źródło: K. Krzyczkowski, Wolon-tariat krok do kariery, Warszawa 2011, s. 16

Ryciny 4. i 5. przedstawiają wyniki podsumowujące badania, które zo-stały przeprowadzone w ramach projektu Assessing Voluntary Experience in a Professional Perspective (Ocena doświadczeń pracy wolontarystycznej w perspektywie pracy zawodowej)². Wskazują one zróżnicowanie w opi-niach badanych w odniesieniu do poziomu kształtowania kompetencji na-bywanych w trakcie wykonywania prac wolontarystycznych. Do kompe- tencji rozwijanych przez wolontariuszy w najwyższym stopniu należą:

otwartość i gotowość do zawierania nowych znajomości, umiejętności ko-munikacyjne, kreatywność i otwartość na innowacje, organizacja pracy włas- nej, gotowość do niesienia pomocy oraz wypracowanie sobie opinii osoby godnej zaufania. Przeprowadzone badania wskazały, że respondenci nie zwiększają swoich umiejętności w zakresie korzystania z komputera, nisko oceniają nabywanie umiejętności z zakresu kompetencji lidera, umiejętności stosowania konstruktywnej krytyki, public relations, umiejętności

reprezen-________________________

2 Projekt finansowany był ze środków Programu Leonardo da Vinci (2003–2006). Badanie zostało przeprowadzone na grupie 56 organizacji pozarządowych i instytucji publicznych w całym kraju współpracujących z wolontariuszami. Grupa badawcza rekrutowała się zarów-no z terenów dużych miast, jak i również z małych miejscowości oddalonych od dużych aglomeracji. Placówki te były typowane do badania przez Regionalne Centra Wolontariatu.

Badanie było zrealizowane w na przełomie października i listopada 2004 r.

tacyjnych oraz zawodowych, natomiast zdobywają doświadczenie z zakresu kontaktu z profesjonalistami, organizacji pracy zgodnie z pełnioną rolą lub funkcją, wsparcia psychologicznego i motywacyjnego, kontaktu z benefi-cjentami oraz partnerami. Mają możliwość sprawdzenia swojej samodziel-ności, jak i umiejętności pracy w grupie. Ponadto kształtują kompetencje związane z zarządzaniem organizacją i/lub ewaluacją jej działań, wspar-ciem operacyjnym i technicznym pracowników etatowych, podejmowaniem kluczowych decyzji i konfrontowaniem ich z innymi. Wzbogacają również swoją wiedzę i umiejętności w odniesieniu do różnorodnych obowiązków i szkoleń czy wyboru pracy zgodnej z preferowanymi wartościami. W ra-mach długoterminowej współpracy z organizacjami sektora pozarządowego wolontariusze nabywają także kompetencje kluczowe, do których należą wspomniane już porozumiewanie się w języku ojczystym, porozumiewanie się w językach obcych, kompetencje matematyczne i podstawowe kompe-tencje naukowo-techniczne, kompekompe-tencje informatyczne, umiejętność ucze-nia się, kompetencje społeczne i obywatelskie, inicjatywność i przedsię- biorczość, świadomość i ekspresję kulturalną, potrzebne do samorealizacji, rozwoju osobistego, aktywności obywatelskiej i integracji społecznej. Cen-trum Wolontariatu w jednej ze swoich publikacji określa dwanaście cech idealnego kandydata do pracy. Kształtowane są one między innymi przez pracę wolontarystyczną, a należą do nich: wiedza fachowa, samodzielność w podejmowaniu decyzji, chęć podnoszenia kwalifikacji, doświadczenie zawodowe, dyspozycyjność, umiejętność współpracy, lojalność wobec pra-codawcy, umiejętność organizowania sobie pracy, umiejętność tworzenia dobrego obrazu firmy/organizacji, umiejętność adaptacji, umiejętność kie-rowania ludźmi, komunikatywność (Centrum Wolontariatu 2007).

Podsumowując rozważania dotyczące kompetencji i umiejętności na-bywanych w trakcie świadczenia usług wolontarystycznych, można sformu-łować następujące wnioski: po pierwsze, wolontariat kształtuje umiejętności wolontariuszy w wielu dziedzinach, w różnym stopniu; po drugie, nabyte umiejętności i zdobyte doświadczenie są tożsame z oczekiwaniami praco-dawców wobec kandydatów, co potwierdza, że wolontariat jest jedną z możliwości nauki i zdobywania cennego doświadczenia; po trzecie, świad- czenie usług wolontarystycznych, może sugerować występowanie u kandy-data do pracy określonych cech charakteru, które w procesach rekrutacyj-nych odgrywają coraz większą rolę.

Rozdział 2

Edukacja i rynek pracy jako konteksty współczesnego wolontariatu

2.1. Funkcjonowanie jednostki w warunkach ponowoczesności

Rozwój człowieka uwarunkowany jest szeregiem zróżnicowanych czynni-ków, a procesy socjalizacyjne, którym podlega, obejmują wiele jednostek, grup i instytucji społecznych. W trakcie procesu uspołeczniania człowiek uczy się podstawowych zasad panujących w społeczeństwie, pełni także ko-lejne przypisane mu funkcje społeczne: dziecka, kolegi, męża czy żony, ucznia oraz pracownika (Goodman 1997, s. 367). Okres edukacji i pracy po-zwala nabyć określone wzory zachowań, praw i obowiązków, jednakże rze-czywistość ponowoczesna jest dynamiczna i nie tworzy stabilnych uniwer-salnych struktur, według których można działać. Zygmunt Bauman określa rzeczywistość XXI wieku jako płynną i nieprzewidywalną, podkreślając jed-nocześnie, że ten sam stan skupienia odnosi się do gazów i cieczy. Metafora ta ma na celu ukazanie niestałości formy i charakterystykę przestrzeni, w której żyjemy. Niestałość czy brak określonej formy sprzyja przyjmowa-niu kształtu niezbędnego w danym momencie, pozwala to omijać przeszko-dy, przenikać je, płynność pozwala być zawsze w ruchu, być zmiennym, elastycznym i plastycznym, co jest dokładnym odzwierciedleniem współ-czesności (Bauman 2006, s. 5–7) oraz panującej natychmiastowości. Z. Bau-man podkreśla, że wszystko, co nas otacza, ulega przedawnieniu, dezaktu-alizacji i przemijaniu. Nie ma zatem sensu opierać się na tym, co było kiedyś, ani też prognozować czegokolwiek na podstawie tego, co jest dziś, bowiem jutro jest niewiadomą (Bauman 2007, s. 5–6). Współczesne, pono-woczesne społeczeństwo jest roszczeniowe i nie widzi sensu w swoim życiu, przez co kompensuje jego brak wzmożoną konsumpcją. Sens życia zastępo-wany jest przez rozrywkę, sukces, pieniądze, prestiż i poważanie społecz- ne, wzrost obfitości w formie fizycznej, technicznej i ekonomicznej. Można również zaobserwować trend wyrażający się w podwójnym posiadaniu

(Marquard 1994, s. 38) telewizorów, aut, domów, zawodów (ukończonych różnych kierunków studiów), małżonków i miejsc zatrudnienia. Chęć po-siadania odnosi się do rzeczy, miejsc, a nawet ludzi. Zauważalna jest ten-dencja do rozluźniania się więzi międzyludzkich, praw, zobowiązań co skutkuje zmianą postaw i zanikiem wzorców (Bauman 2006, s. 8–9). Kontak-ty międzyludzkie stają się powierzchowne, a brak zobowiązań i odpowie-dzialności – znakiem rozpoznawczym współczesnych czasów (Bauman 2007, s. 10). Nowoczesność charakteryzuje się brakiem stabilnych znaczeń, gdyż wszystko może zostać przewartościowane. Współczesność pozbawiona jest wytycznych, punktów orientacyjnych, a w konsekwencji brak kodeksów i zasad staje się coraz bardziej widoczny, „rozpuszczeniu” ulegają postawy lojalnościowe, prawa zwyczajowe i zobowiązania (Bauman 2006, s. 11–15).

Oznacza to, że człowiek nie powinien przywiązywać się do miejsc, ludzi, rzeczy, ponieważ nie stanowią one żadnej wartości stałej. Nie mogą one również stanowić podstawy do dalszych planów, bowiem ulegną przemia-nie lub całkowitej zmiaprzemia-nie w krótszej lub dłuższej perspektywie czasowej.

Naturalną konsekwencją rozwoju cywilizacji jest także zmiana systemu wartości, wynikająca z poprawy sytuacji ekonomiczno-gospodarczej i zmia-ny hierarchii potrzeb. W ponowoczesności nie ma jednego słusznego syste-mu wartości, jest on jedynie subiektywnym konstruktem każdej jednostki, składającym się z jej indywidualnych zapotrzebowań w danym momencie.

Nawiązując do teorii Tofflera, wartość życia ludzkiego i jego sens, reprezen-towane przez pracę zawodową, sposoby spędzania czasu wolnego i relacje interpersonalne, można rozpatrywać w związku z występowaniem określo-nej fali rozwoju technologicznego (Toffler 1997, s. 8). Zgodnie z założeniami pierwszej fali jednostka żyła po to, by pracować, fala druga pozwoliła jed-nostkom na korzystanie z życia dzięki możliwości podróżowania i szybsze-go komunikowania się. Fala trzecia, będąca w początkowej fazie, kładzie nacisk na indywidualizację życia wszystkich jednostek, a informację i dostęp do niej traktuje jako siłę napędową współczesnej cywilizacji (Grodek 2005, s. 3–8). Zmiany te wpłynęły na kształtowanie się sposobu funkcjonowania człowieka w odniesieniu sfery prywatnej, rodzinnej, społecznej, jak i zawo-dowej, poprzez reorientację mentalności pracodawców i pracowników.

Jedynym życiem, jakie zna nowoczesność, a tym samym człowiek no-woczesny, jest „życie do wykonania”. Życie nowoczesnego człowieka nie jest dane, a „zadane”, wymaga coraz większych poświęceń i starań. Według Baumana praca w płynnej nowoczesności zyskała swoją rangę i znaczącą wartość, ponieważ dzięki niej jednostka ma możliwość kształtowania ota-czającej rzeczywistości, która jest bezkształtna i nietrwała (Bauman 2006, s. 209–212). Życie ludzkie porównane zostaje do wyścigu. Człowiek zmu-szony jest wziąć w nim udział z obawy przed wykluczeniem społecznym

lub wyrzuceniem na „śmietnik”, przez co autor rozumie jednostki poza spo-łeczeństwem, które nie zdążyły się przystosować do zmian. Z. Bauman od-nosi się także do tożsamości i poczucia własnego ja, budowania ich z ele-mentów dostarczanych przez otaczającą nas rzeczywistość. Jest to możliwe, ponieważ współczesność nie wyznacza i nie chce wyznaczać żadnych gra-nic. Daje to człowiekowi sposobność zerwania w każdej dowolnej chwili z dotychczasowym życiem i przeistoczenia się w kogokolwiek chce, dlate- go zgodnie z poglądami Baumana ważne jest, by w tych „płynnych wa- runkach” człowiek posiadł umiejętność pozbywania się rzeczy, a nie ich zdobywania, a tym bardziej przywiązywania się do nich (Bauman 2007, s. 10–16). Obserwowany jest nowy sposób życia. W tej epoce pojawiają się nowe produkty, nowi ludzie, kultura i informacje (Kwiatkowska 2011, s. 13).

Cywilizacja dnia dzisiejszego weszła w nową fazę, współczesność stawia przed jednostkami i grupami społecznymi zróżnicowane wymagania. Nowy ład społeczny kładzie nacisk na zaktywizowanie jednostek i grup społecz-nych, bowiem rola państwa w tym zakresie jest stopniowo ograniczana (So-larczyk-Ambrozik 1999b, s. 39). Społeczności wielkomiejskie charakteryzują się zanikiem takich cech jak życzliwe zainteresowanie pozostałymi człon-kami społeczności, chęć niesienia pomocy, troska o wspólne dobro, poczucie przynależności i bezpieczeństwa. Zauważalnym jednak staje się odradzanie wyżej wymienionych w społecznościach lokalnych, a źródeł tego zjawiska należy szukać w wyzwaniach współczesności (Solarczyk-Ambrozik 2009, s. 115). Narasta zobojętnienie wobec drugiego człowieka, osamotnienie i pa-tologie społeczne (Dyoniziak, Iwanicka i in. 1994, s. 67), przy jednoczesnym zwiększeniu potrzeby sprawstwa, czyli możliwości kierowania własnym życiem oraz ponoszenia odpowiedzialności za podjęte w obszarze kreowa-nia własnej biografii ryzyko (Solarczyk-Ambrozik 2009, s. 137).

Za rozwojem gospodarki opartej na wiedzy podąża również reorganiza-cja instytucji tworzących wiedzę. Siła społeczeństwa tkwi w zgromadzonych zasobach wiedzy i umiejętności ich efektywnego wykorzystania. Inwesto-wanie w kapitał ludzki może być rozpatrywane z poziomu mikro – odno-sząc się do indywidualnych, świadomych decyzji i zachowań jednostek, lub też z poziomu makro – w odniesieniu do polityki państwa w zakresie szko-leń oraz inwestycji w badania i rozwój (Fazlagić 2009, s. 28–37). Powyższe tezy wskazują na indywidualizm we wszystkich sferach życia człowieka, budowany w oparciu o zabezpieczenie swojej przyszłości i zaspokojenie własnych potrzeb w pierwszej kolejności. Każdy jest odpowiedzialny tylko za siebie. Kto w społeczeństwie konsumpcyjnym nie potrafi „bawić się” i ko- rzystać z życia, jest na jego tle plamą i rysą, której należy się pozbyć. Współ-czesnym ludziom doskwiera brak środków do budowy solidnej i trwałej tożsamości. Ponadto jak wskazuje Bauman, okazuje się, że tożsamość na całe

życie staje się balastem, kulą u nogi, ponieważ nie pozwala w pełni być wol-nym, krępuje ruchy i nakazuje postępować zgodnie z określonymi dla toż-samości normami i wartościami (Bauman 2000, s. 29–52).

Specjaliści i badacze, podejmujący dyskurs o ponowoczesności, tacy jak Bauman, Toffler, Giddens czy Beck, podkreślają, iż pojawia się zupełnie no-wa jakość życia, której cechy charakterystyczne stanowią: nastawienie na konsumpcję i czerpanie przyjemności z życia, wzrost znaczenia informacji, tandetny-powierzchowny tryb i styl życia, wzrastająca rola i wszechobec-ność mass mediów, rozproszenie i utajenie władzy. Ponowoczeswszechobec-ność wymu-sza na jednostce zaufanie do złożonych systemów technologicznych, które są podstawą funkcjonowania firm i instytucji. Do cech znamiennych pono-woczesności należy zaklasyfikować wzrost znaczenia kultury masowej – popkultury, brak jednolitego kanonu kultury, pluralizm kultur i gustów, kryzys tożsamości i tradycyjnych autorytetów oraz grup odniesienia, jak również wszechobecne ryzyko. Osobowość ponowoczesna budowana jest przez hedonizm, szybkość i zmienność, zanik potrzeby wspólnotowości, skrajny indywidualizm, egocentryzm, merkantylizm, konsumpcjonizm, in-strumentalizm, niezdolność do odraczania gratyfikacji, ograniczenie per-spektywy kreacji i jej źródeł oraz problemy z tożsamością (Wysocka 2013, s. 75). Coraz więcej osób żyje dla siebie, a nie dla innych (Roter, Olszańska 2010, s. 289). Według Baudrillarda współczesny świat ma charakter hiperbo-liczny i odhumanizowany (Baudrillard 1998, s. 15). Dzisiejsze społeczeństwo charakteryzuje się poszukiwaniem sensu życia (a raczej jego próbą) i wyso-kim poziomem roszczeniowości, rekompensując je wzmożoną konsumpcją.

Nieumiejętność lub też niemożliwość określenia sensu życia powoduje za-stępowanie go obfitością form fizycznych, technicznych i ekonomicznych w postaci rozrywki, sukcesu, prestiżu, wyglądu. Świat konsumpcji jest dla współczesnego młodego człowieka normalnym, naturalnym i jedynym, jaki zna. Rzeczywistość, w jakiej przyszło im żyć, stwarza nieograniczone moż-liwości, daje wolność, z której nie wszyscy potrafią skorzystać.

Opisując ponowoczesność jako tło edukacji i pracy, należy odnieść się także do zmian zachodzących w kulturze. Kultura definiowana jako cało-kształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości i danej społeczności, obrazujący poziom rozwoju umysłowo-społeczno-moralnego, wyznawa- ne wartości, tradycje i obyczaje, przekazywana z pokolenia na pokolenie w procesie socjalizacji (Kupisiewicz, Kupisiewicz 2009, s. 90) ma ogromny wpływ na funkcjonowanie jednostek. Niegdysiejszy podział na kulturę ma-sową (niską) i elitarną (wysoką) traci obecnie na znaczeniu za przyczyną dynamicznego rozwoju mass mediów. Pojęcie kultury ewoluowało, mamy do czynienia w wieloma jej rodzajami i formami, od kultury duchowej, sym- bolicznej, materialnej poprzez kulturę społeczną, narodową, ludową, niszo-

wą, alternatywną, fizyczną, pracy, techniczną do masowej, popularnej, upo-zorowania, które tworzą nową rzeczywistość. W kulturze współczesnej jed-nostka „atakowana” jest natłokiem różnorodnych informacji dostarczanych przez mass media. Część otrzymywanych informacji nie ma większego zna-czenia. Ze względu na ich ilość nie zostaje poddana głębszej refleksji i selek-cji, jest bezkrytycznie przyjęta. Jak podaje R. Kubicki, kultura masowa uwo-dzi jednostkę obrazami świata, w którym to jest ona panem swojego losu (Kubicki 2010, s. 105). Powszechna obecność mediów już dawno wykroczyła poza ramy przekazywania informacji. Media przestały obiektywnie przed-stawiać świat, a zaczęły go kreować. Granica między tym, co jest rzeczywi-stością, a tym, co jest jej reprezentacją, jest nieomal niezauważalna, odbicie rzeczywistości staje się nowymi realiami funkcjonowania społeczeństwa.

Hiperrzeczywistość, definiowana jako stan ekstazy komunikacyjnej, zakłada całkowitą przeźroczystość stosunków międzyludzkich, opierających się na informacji (Dura 2004, s. 3). Wszystkie wyobrażenia, znaki, przedmioty, zdarzenia krzyżują się ze sobą, przenikają wzajemnie, wchodzą w interakcje.

Baudrillard uważa, że to właśnie kultura narzuca współczesnemu społe-czeństwu nowy ład (Baudrillard 1998, s. 29). Kiedyś sposoby rozumienia i interpretacji świata, a przy tym i siebie, wypracowywane były oddolnie, dzisiaj preparuje się kulturowe wzory, które wyprzedzają, symulują rze-czywistość. W kulturze upozorowania reprezentacje nie znajdują odniesie-nia w świecie rzeczywistym (Baudrillard 1997, s. 176), symbol odsyła do symbolu, nie do pierwowzoru czy źródła. Jak wskazuje Z. Melosik, kultura popularna straciła posiadane w przeszłości pejoratywne konotacje – stała się równoważna z dostarczaniem tak cenionej dziś przyjemności. Stanowi od-poczynek po ciężkiej pracy, jest optymistyczna, lekka, kolorowa, daje także swobodę wyboru (Melosik 2013, s. 46). Kultura popularna jest potężnym czynnikiem socjalizacyjnym i edukacyjnym, którego znaczenia nie można niwelować.

Szybkość i nieprzewidywalność zmian, obejmująca różne dziedziny ży-cia społecznego, wpływa na konstruowanie tożsamości jednostki. Obraz sa-mego siebie, a wraz z nim poczucie własnej wartości, podlegają gwałtownej dynamice zmian, których nie sposób przewidzieć, zakwestionować, ani też kontrolować. Tożsamość człowieka w modernizmie kształtowała się na gruncie uwarunkowań historycznych, wspólnych wartości i wydarzeń. Była silnie zakorzeniona w tradycji i dokładnie określała, kim się jest (Melosik 1995, s. 81). Dylematy tożsamościowe są naturalnym zjawiskiem dotyka- jącym wszystkie jednostki, jednakże w szczególny sposób dotykają osób młodych. Wynikają one, jak twierdzi M. Bernasiewicz, między innymi z po-działu pracy i wzrostu znaczenia merytokracji, laicyzacji życia publicznego, bierności, a nawet wycofania się rodziców z procesów wychowawczych

dzieci i młodzieży na rzecz finansowego i edukacyjnego bezpieczeństwa, multiplikacji stylów życia oraz rozwoju massmediów (Bernasiewicz 2010, s. 142). Tożsamość w kulturze popularnej wydaje się chwilowa i ulotna, co związane jest z tym, że dokonywanie nieustannych zmian staje się modne

dzieci i młodzieży na rzecz finansowego i edukacyjnego bezpieczeństwa, multiplikacji stylów życia oraz rozwoju massmediów (Bernasiewicz 2010, s. 142). Tożsamość w kulturze popularnej wydaje się chwilowa i ulotna, co związane jest z tym, że dokonywanie nieustannych zmian staje się modne