Kompetencje realizatorów edukacji kulturalnej

wytworów jak książki, zbiory opowiadań, reportaże, szkolne gazetki, kalendarze szkolne, foldery, a nawet spoty reklamowe i dokumenty filmowe. Produkty działalności edukacyjnej związanej

3. Kompetencje realizatorów edukacji

kulturalnej

z kulturą to elementy, które stosunkowo łatwo się upowszechnia, tym samym zyskując potencjal-nie wyższą ocenę w środowisku

Biorąc pod uwagę wymienione przykłady łatwo zauważyć, że głównym kryterium oceny efek-tywności i jakości działań realizowanych w ramach edukacji kulturalnej jest zewnętrzna uznawal-ność. Jednak zdarzają się także inne sposoby oceny tej działalności. Jeden z dyrektorów mówi:

zawsze było: „a w jaki to jest dzień i jakie lekcje nam przepadną?” To była motywacja do podjęcia decyzji czy idziemy do teatru, czy nie, a w tej chwili nie ma już tego rodzaju pytań. (…) I wydaje mi się, że jest to jakieś osiągnięcie nasze, że młodzież chętnie, chętnie idzie do teatru.

W tym miejscu analizy warto zatrzymać się na jednym z wątków, który nie pojawia się wprost w wypowiedziach respondentów, ale wyraźnie się w nich zaznacza, mianowicie znaczą-co nobilitowana jest grupa celów, określona często „marketingiem edukacyjnym”. Wydaje się bowiem, że wskazywane przez respondentów definicje, określenia, formy realizacji i ich oceny oraz sprzyjające tej realizacji kompetencje w zakresie edukacji kulturalnej służą głównie jed-nemu celowi, jakim jest podniesienie atrakcyjności instytucji w oczach przyszłych odbiorców jej oferty. Szkoły oraz instytucje oświaty pozaszkolnej wydają się mnożyć interesujące formy w zakresie działalności określanej jako edukacja kulturalna, aby pozyskać możliwie wielu od-biorców. Liczba uczniów i uczestników zajęć warunkuje bowiem osiągnięcie innego celu, jakim jest dotacja finansowa na działalność. Ta zaś przekłada się na zapewnienie ciągłości procesu kształcenia na poziomie zapewniającym utrzymanie instytucji i jej pracowników. Co więcej, uzyskanie uznania w oczach lokalnych decydentów (tu – samorządów) również warunkuje wy-mierne finansowo efekty. Jak wynika pośrednio z uzyskanych wypowiedzi, liczy się w tej dzie-dzinie liczba laureatów olimpiad, konkursów przedmiotowych i artystycznych, nagród zdoby-tych na festiwalach rangi lokalnej, regionalnej czy międzynarodowej, ilość produktów w postaci wydawnictw, filmów czy zrealizowanych projektów (najchętniej rangi międzynarodowej). Te wymierne efekty są dla lokalnych władz wskaźnikiem jakości pracy placówki oświatowej. Inne czynniki wydają się mieć dużo mniejsze znaczenie. Może pojawić się więc obawa, że promowa-nie przez placówki oświatowe takich a promowa-nie innych działań kulturalnych promowa-nie tyle wynika z przeko-nania o ich wartości, ile z chłodnej kalkulacji zysków i strat. Pojawiają się jednak wypowiedzi,

świadczące o występowaniu również innego sposobu myślenia o edukacji kulturalnej i jej ce-lach, przez jednego z respondentów podsumowane w taki sposób: jeśli coś robimy to nie po to, żeby tam nazwać jakoś, że to jest pierwsze miejsce, drugie miejsce, dziesiąte miejsce, udział, tylko żeby oni kochali życie w takim klimacie dobrej książki, dobrego spektaklu, dobrej sztuki, dobrej muzyki. Wypowiedź ta wyraźnie wskazuje, że mimo systemowych mechanizmów i marketingo-wych działań spotyka się w tym środowisku postawy broniące edukacji, której celem nie jest dostarczanie atrakcyjnego (z punktu widzenia gminnych środowisk zarządzających) „produktu edukacyjnego”, ale wspieranie rozwoju dzieci i młodzieży.

Z analizy uzyskanych wypowiedzi wynika, że w placówkach oświatowych funkcjonują co naj-mniej dwie kategorie realizatorów edukacji kulturalnej. W pierwszej mieszczą się osoby, które zdaniem respondentów w sposób naturalny – bo związany z programem kształcenia – realizują te działania. Do grupy tej zalicza się wychowawców klas, polonistów, nauczycieli wiedzy o kultu-rze, historyków, nauczycieli języków obcych, nauczycieli plastyki i muzyki oraz nauczycieli zinte-growanej edukacji wczesnoszkolnej, w jednym przypadku – nauczycieli wychowania fizycznego.

Potwierdzają to następujące opinie: nauczyciele języka polskiego, historii czy wiedzy o społeczeń-stwie najbardziej się nadają; lub: edukacja kulturalna jest wpisana w program wychowawczy i prak-tycznie każdy wychowawca ma w swoim zakresie tą dziedzinę realizacji programu wychowawczego.

W opinii dyrektorów najlepiej przygotowani merytorycznie do realizacji takich zajęć są jednak poloniści: Wynika to po prostu z realizacji podstawy programowej (…). No i jest nierozerwalnie zwią-zana edukacja kulturalna z nauczaniem języka polskiego. Najbardziej kompetentni są nauczycie-le języka polskiego, bo jednak język polski jest związany siłą rzeczy z kulturą, a nawet: poloniści w szczególniejszy sposób się w to włączają, bo oni najczęściej jakby już z przydziału mają zajęcia też te pozalekcyjne, np. kółko filmowe, mają kółka języka polskiego, gdzie też elementy wiedzy o sztuce są. Diagnozę tę potwierdza jeden z nauczycieli polonistów: na studiach polonistycznych mamy ta-kie przedmioty, które pozwalają na rozpoznanie tematu, no to jedna z polonistek, która właśnie uczy tego przedmiotu, tego woku-u, uznała, że to jej wystarczy, no więc ja myślę, że ona robi dobrą robotę.

Przekonanie o naturalnym związku języka polskiego z kulturą jest tak powszechne, że trudno zna-leźć wypowiedź, w której nauczyciel polonista nie byłby wiązany z obszarem edukacji kulturalnej.

Na podobnych zasadach, z kompetentną realizacją edukacji kulturalnej, łączy się przedstawi-cieli drugiej grupy pracowników. Są to głównie bibliotekarze, nauczyciele świetlic szkolnych i pe-dagodzy szkolni. Tutaj również wskazuje się na kompetencje kierunkowe, łącząc je z grupą zawo-dową bibliotekarzy. Respondenci podkreślają: bibliotekarz, choćby nawet dlatego, że wypożyczając książki czy sugerując uczniom literaturę jakby bliski jest tej kulturze; i następnie: bibliotekarz jest ukierunkowany na edukację taką medialną, edukację czytelniczą. I tutaj skupia się na konkursach i zainteresowaniach związanych głównie z czytelnictwem, lub: mamy również jednego z biblioteka-rzy – młodą dziewczynę, jest po prostu rewelacyjna, myśląca, bo często w wielu tych projektach bie-rze udział, mniejszych, większych, często je inicjuje. W drugiej kolejności wymieniani są nauczyciele świetlicy: Najlepsze kompetencje w szkole: na pewno nauczyciele świetlicy, bo oni mają taką wielo-aspektowość, bo tam jest i kwestia zajęć plastycznych, i kwestie zajęć teatralnych; Świetlica prowa-dzi szeroki zakres zadań związanych z organizacją różnego rodzaju imprez kulturalnych w szkole. I to takich okazjonalnych jak Dzień Babci, Dzień Dziadka, jak po jakieś takie przedstawienia jasełkowe i zupełnie przypadkowe, umilające nam tutaj czas w szkole. Do grupy tej zalicza się także szkolnych pedagogów: a to jest spowodowane też tym, że pedagog szkolny nie ma lekcji jako takich, więc ma więcej czasu żeby koordynować te zagadnienia. I chociaż pedagogom szkolnym nie przypisuje się konkretnych zadań, to w wielu opiniach stanowią kadrę wspomagającą w realizacji form i projek-tów realizowanych przez innych nauczycieli.

Warto podkreślić, pojawiają się również wypowiedzi, które w kompetentnej realizacji edukacji kulturalnej podkreślają wagę kompetencji osobowych nauczycieli. Jeden z respondentów okre-śla je tak: każdy nauczyciel realizuje [edukację kulturalną przyp. aut.], bo każdy nauczyciel jest nauczycielem swojego przedmiotu, ale równocześnie wychowawcą młodzieży, bo każde spotkanie z młodzieżą to jest spotkanie z mistrzem, a więc musi swoją postawą mówić, że jest dobrze wycho-wany. Wysoka kultura osobista jest jednocześnie jednym z kryteriów wyboru realizatorów edu-kacji kulturalnej w placówce oświatowej. Jednak nie jest to element najważniejszy. Respondenci wskazują jako pierwszoplanowe inne cechy, w tym pasję i własne zainteresowania, dobry kontakt z dziećmi i młodzieżą, ochotę do pracy, merytoryczne kwalifikacje (tutaj – przedmiotowe), inicja-tywność i pomysłowość, interesującą (tu – przyciągającą) osobowość oraz charyzmę. Respondenci

podkreślają w wypowiedziach znaczenie zamiłowania i pasji nauczycieli do określonych działań i dziedzin kultury – w ich opinii jest to najważniejszy czynnik kwalifikujący nauczyciela do realiza-cji określonych zajęć, bo powinna to być osoba, która sama dobrze orientuje się w kulturze, sama się tym interesuje, a jednocześnie potrafi zachęcić młodzież, zorganizować im wyjścia, czy zajęcia oraz samodzielnie potrafi je zainicjować. Dyrektor odpowiedzialny za koordynację pracy placówki przyjmuje z reguły takie propozycje entuzjastycznie, umieszczając je potem w grafiku zajęć, np.:

najczęściej odbywa się to oddolnie – jak ktoś chce, to robi, a my to gdzieś tylko potem sobie ogar-niamy czy tam spisujemy, nadajemy jakieś ramy nadające się do protokołów. W żadnej z analizo-wanych wypowiedzi nie pojawiły się stałe reguły doboru nauczycieli do realizacji zajęć w zakresie edukacji kulturalnej. Biorąc pod uwagę wcześniejsze wypowiedzi, wg których jest to dziedzina

„przenikająca” wszystkie programy i formy kształcenia, to uzasadnionym w opinii respondentów wydaje się podgląd, że każdy nauczyciel, w każdej formie pracy realizowanej w szkole, wypełnia dany element edukacji. Nie ma zatem specjalnej potrzeby aby wyłaniać jakieś dodatkowe sposo-by, zapewniające jej właściwą realizację, ze specjalistycznymi kompetencjami włącznie.

Wziąwszy pod uwagę podstawowe czynniki warunkujące realizację zadań w zakresie eduka-cji kulturalnej, jakimi są pasja i zainteresowania nauczycieli, niektórzy z respondentów widzą potrzebę rozwijania tych właśnie cech. Rozwój ten ma sprzyjać jeszcze większemu zaangażowa-niu nauczycieli w pracę szkoły i przyciągazaangażowa-niu większej ilości uczniów zainteresowanych wybraną dziedziną kultury. Począwszy od bardzo ogólnych, typu; nauczyciel powinien jeździć po świecie, oglądać, zwiedzać muzea, czytać literaturę, kupować książki (…) czy nauczyciela na to stać? po bar-dzo konkretne: ja chętnie bym skończyła jakieś studium dla nauczycieli, powiedzmy aktorskie (…) oczywiście ze mnie żadnej aktorki nie będzie, ale chodzi tutaj o to aby wspomagać pracę kółka;

w moim przypadku na pewno musiałyby być poprawione kompetencje, że tak powiem, z odbioru dzieła sztuki, na przykład jakieś warsztaty doskonalące jak pracować z obrazem, jak pokazać, jak przede wszystkim zachęcić młodzież do odbioru sztuki; pojechać do kina, zobaczyć jak wygląda od kuchni. Większość z podawanych propozycji doskonalenia ma bardzo konkretny, warsztatowy charakter, wskazując jednocześnie na świadomość braków w zakresie konkretnych umiejętności.

Braki te odnoszą się głównie do sfery „rzemiosła artystycznego”. Zdobycie tych umiejętności po-wiązane jest z pożądanymi sposobami dokształcania, które określane są jako: krótkie formy ale bardzo gęste, bardzo takie praktyczne nastawione na działanie. (…) Nie przyswajanie sobie wiedzy, tylko raczej działalność warsztatowa ponieważ, jak twierdzi jeden z respondentów: uważam, że ta wiedza, którą posiadamy, jest wystarczająca, formalnie uważam, że nie tędy droga. Powinny to być warsztaty, na których: żebym ja mogła się na chwilkę wczuć w rolę takiego ucznia i spróbować tak namacalnie, praktycznie pewne rzeczy zgłębić. Dlatego też zajęcia warsztatowe powinni prowadzić praktycy, którzy odnieśli sukces w tym działaniu, a wśród nich aktorzy, reżyserzy, filmowcy, artyści plastycy, muzycy itd., najlepiej w wyspecjalizowanych placówkach – teatrach, kinach, muzeach lub ośrodkach kultury. W niektórych opiniach pojawiają się też inne postulowane formy dokształ-cania, czyli spotkania z animatorami kultury, ludźmi kultury którzy mają doświadczenie, szerokie doświadczenie w organizowaniu tego życia kulturalnego, nie na etapie szkoły, ale nie wiem – gminy,