2. Komponenty rozwoju gmin podregionu pilskiego
2.3. Komponent środowiskowy
W odniesieniu do agregacji cech dotyczących kwestii dobrostanu środowiska to zrealizowano go uwzględniając relację presja-stan-reakcja stosowaną do tego rodzaju analiz. Jeśli idzie o cechę ilość odpadów z gospodarstw domowych przypadających na 1 mieszkańca, niestety w związku z brakiem danych z lat 1996 i 2002 nie przyjęto jej do analizy spójności rozwoju. Niemniej, przeprowadzono odrębną analizę ilości odpadów dla lat 2005 i 2011, która wykazała, że z upływem lat mieszkańcy podregionu generują coraz mniej śmieci. Kwestią sporną pozostaje interpretacja takiego zjawiska, czy wynika to z bardziej proekologicznych postaw mieszkańców – wyrzucania mniejszej ilości śmieci, bądź lepszej ich segregacji, czy też funkcjonowania nielegalnych wysypisk śmieci. Pomimo to należy stwierdzić, że generalnie w podregionie wraz z upływem czasu wytwarzanych jest coraz mniej odpadów. Eksploatacja sieci wodociągowej (dm3) per capita, obrazująca proekologiczność postaw mieszkańców, zmalała wraz z upływem czasu, co wskazało na mniejsze zużycie wody z sieci wodociągowej, a więc wzrost świadomości ekologicznej. Kolejna zmienna- obsada zwierząt na 100 ha UR – była destymulantą i umożliwiła określenie wpływu rolnictwa na środowisko. Wartości nie podlegały większym zmianom pomiędzy badanymi latami poza gminą Kaczory, w której wielkość obsady zmalała pięciokrotnie od roku 1996 do roku 2010. Obszary o większej intensywności produkcji to gminy Połajewo i Damasławek na poziomie ok. 400 sztuk na 100 ha UR, natomiast o najmniejszej to Szydłowo, Okonek i Tarnówka – na poziomie 42 sztuki na 100 ha UR. Kolejna zmienna – odsetek ludności obsługiwanej przez komunalne oczyszczalnie ścieków – pozwala odnieść się do poziomu rozwoju infrastruktury prośrodowiskowej, w tym zarówno samej oczyszczalni jak i powiązanej z nią sieci kanalizacyjnej. Trend pozostał stały pomimo upływu czasu i napływu środków unijnych po 2004 r. Odsetek ludności obsługiwanej wzrósł z upływem czasu w gminach, które już wcześniej były podłączone do oczyszczalni ścieków, natomiast nie uległ zmianom w gminach, gdzie już w 1996 r. wartości były niewielkie jak np. Miasteczko Krajeńskie, Lipka i obszary wiejskie gminy Wągrowiec, co wynikało z bardzo niskiej gęstości zaludnienia. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej w m2/osobę obrazuje stan infrastruktury i długość sieci podłączonej do oczyszczalni ścieków, a więc zmienną uzupełniającą do poprzedniej badanej. W przypadku większości gmin, m.in. takich jak Budzyń, Kaczory czy Szydłowo wartości tej cechy wzrosły ponad dwukrotnie do 2010 r. Niemniej w przypadku niektórych gmin, takich jak Miasteczko Krajeńskie, Wyrzysk czy Okonek długość czynnej sieci
169 | S t r o n a
na osobę nie uległa zmianie od roku 2002. Z kolei odsetek mieszkań wyposażonych w centralne ogrzewanie świadczy o poprawie standardu życia. Najgorzej pod tym względem wyglądała sytuacja w gminie Skoki (51%) natomiast najlepiej w gminach miejskich Piła, Czarnków, Chodzież (90%). Odsetek mieszkań wyposażonych w gaz jest zmienną uzupełniającą w stosunku do zmiennej poprzedniej i świadczy o bardziej ekologicznej postawie mieszkańców gmin podregionu. Z drugiej strony pośrednio wskazuje na zamożność mieszkańców, ponieważ ogrzewanie gazowe jest uznawane za stosunkowo drogie rozwiązanie. Wartości tej cechy od 2010 r. nieznacznie zmalały, co świadczyło o coraz mniejszej popularności ogrzewania gazowego w nowo wybudowanych mieszkaniach, natomiast jeśli uwzględni się poziom zużycia gazu, to można zauważyć spadek niemal dwukrotny w odniesieniu do większości gmin. Przeanalizowano też emisję zanieczyszczeń pyłowych oraz gazowych ogółem, jednak dostępność danych jedynie dla niektórych miast i stopień zróżnicowania wartości między latami spowodowały, że zrezygnowano z uwzględniania tych zmiennych w analizie spójności. Ostatni agregat w tym komponencie określający atrakcyjność środowiska został opisany m.in. przez udział gruntów leśnych w powierzchni ogółem. Wartości były mocno zróżnicowane, lecz w badanym okresie dość stabilne. Zmienna wskazuje na rejony zwartych kompleksów leśnych i obszary o niekorzystnych warunkach zagospodarowania rolniczego w gminach Jastrowie i Wieleń. Udział trwałych użytków zielonych do ogółu gruntów rolnych wzrósł pomiędzy latami 1996 a 2002, natomiast w 2010 tylko nieznacznie w gminach Krzyż Wielkopolski, Miasteczko Krajeńskie, Ujście i Zakrzewo, co mogło być rezultatem wcześniej już wspomnianej ponownej uprawy łąk nadnoteckich po akcesji Polski do UE. Udział łąk zmalał w 2010 r. jedynie w przypadku gminy Czarnków. Ostatnią cechą opisującą ten agregat była liczba korzystających z noclegów (głównie w agroturystyce) na 1 tys. mieszkańców. Niestety dane były dostępne tylko dla 9 gmin, co uniemożliwiło kompleksową ocenę zjawiska. Natomiast w przypadku tych gmin, dla których dane były osiągalne stwierdzono, że liczba korzystających z noclegów wzrosła w przypadku większości gmin, poza gminą Margonin, gdzie pozostała na niezmienionym poziomie. Jeśli idzie o udział powierzchni parków narodowych, krajobrazowych i rezerwatów przyrody w powierzchni ogółem to wartości tej cechy nie uległy zmianom w latach 1996-2010. Wzrosły one jedynie (nieznacznie) w gminach Lubasz, Kaczory i Wyrzysk, co świadczy o stabilnej polityce ochrony użytków podregionu. Inna zmienna, to nakłady na ochronę środowiska w relacji do ogółu wydatków, która świadczy o randze ochrony środowiska w polityce samorządów lokalnych. W większości gmin wartości wzrosły, co dowodzi rosnącej świadomości ekologicznej władz oraz kierunkowego wydatkowania środków z budżetu związanego z realizacją projektów unijnych. Ostatnia ze
170 | S t r o n a
zmiennych – średnie wydatki budżetu gminy na ochronę środowiska na 1 mieszkańca -przedstawiała tendencję rosnącą w latach 1996-2002.
1996 2002
2010
Rys. 40. Rozkład przestrzenny udziału komponentu środowiskowego w rozwoju gmin podregionu pilskiego w latach 1996, 2002 i 2010
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS (Bank Danych Lokalnych) z lat 1996,
2002 i 201073
73 Ludność korzystająca z oczyszczalni (NTS-5, 1995-2014), Sieć gazowa (NTS-5, 2000-2014), Indywidualne gospodarstwa rolne prowadzące produkcję zwierzęcą (NTS-5, 1996), Gospodarstwa wg rodzaju i pogłowia zwierząt (NTS-5, 2002), Pogłowie zwierząt gospodarskich (bydło, trzoda chlewna, konie, drób) (NTS-5, 2010), Powierzchnia użytków rolnych (NTS-5, 1995-2005), Lasy i grunty leśne (NTS-5, 1995-2005), Wydatki w Dziale 900 – Gospodarka komunalna i ochrona środowiska (NTS-5, 2001-2014)
171 | S t r o n a
Zauważono zróżnicowanie przestrzenne rozkładu tej zmiennej. W przypadku gminy Krajenka wartości wzrosły trzykrotnie, a w gminach Okonek i Margonin dwukrotnie w stosunku do pozostałych gmin. O rozkładzie przestrzennym zmiennych opisujących komponent środowiskowy w głównej mierze zadecydowały uwarunkowania geologiczne, przyrodnicze a w mniejszym stopniu osadnicze badanego obszaru. Analiza rozkładu przestrzennego gmin o wysokich i niskich wartościach wskaźnika pozwala na stwierdzenie, że komponent hasłowo określany środowisko, osiągał wyższy poziom w gminach w części centralnej podregionu, natomiast niższy był w części południowowschodniej i północnowschodniej badanego podregionu. Można również zaobserwować, że rozkład przestrzenny gmin według wartości wyróżnionego komponentu uległ większym zmianom w okresie poakcesyjnym, niż przed 2004 rokiem. Przemiany te mogły wynikać z pojawienia się możliwości współfinansowania ze środków unijnych inwestycji gminnych, m.in. rozbudowy i modernizacji sieci wodociągowo-kanalizacyjnych. Ogólnie biorąc zaobserwowano wzrost liczby gmin o średnich wartościach wskaźnika oraz spadek gmin o najniższym jego poziomie.
Agregat przestrzenny został opisany tylko przez dwie zmienne – stosunek liczby ludności miejskiej do wiejskiej, wskazujący na poziom urbanizacji podregionu oraz gęstość sieci drogowej określonej przez stosunek długości dróg gminnych do powierzchni gminy. Niestety nie było możliwości pozyskania innych danych różnicujących gminy w tym zakresie. Obie zmienne nie podlegają większym zmianom ani w przestrzeni, ani w badanym okresie, zauważono jedynie niewielki spadek mieszkańców wsi w gminach Wysoka, Skoki i Okonek.