komunikacja niewerbalna w cyberprzestrzeni a wyrażanie emocji

Komunikacja międzyludzka od początku Internetu przeszła duże przeobrażenie. Internauci odkrywają kolejne możliwości zastosowań tego rozwiązania technologicznego w najróż-niejszych aspektach codziennego życia. Medium to jest wykorzystywane, nie tylko w celu zdobywania informacji, ale również jako popularny sposób komunikowania się z innymi ludźmi. Pomiędzy komunikacją werbalną, a niewerbalną jest kilka podstawowych różnic:

– komunikowanie niewerbalne może być bardziej dwuznaczne i niezrozumiałe. Każdy gest może być różnie odbierany przez ludzi, natomiast uniwersalny znak lub słowo rozumiane jest przez każdego podobnie,

– komunikowanie werbalne ma postać krótką, przerywaną, symbole przypisywane są do określonego dźwięku lub ruchu warg,

– komunikacja niewerbalna angażuje wszystkie zmysły natomiast werbalna tylko słuch i wzrok za sprawą komunikacji niewerbalnej nie jesteśmy w stanie ukryć naszych uczuć, zdradza nas nasza postawa, gesty, mimika. Pisząc do kogoś list, bądź rozmawiając przez telefon jesteśmy w stanie ukryć nasze emocje,

– komunikowanie werbalne jest nabyte, wyuczone w efekcie nauki mowy, natomiast nie-werbalna jest spontaniczna,

– dzięki komunikacji niewerbalnej jesteśmy w stanie porozumieć się w każdym kraju, nie znając obcego języka, natomiast tylko za pomocą komunikacji werbalnej nie uda nam się tego uczynić²⁶. Jak zaznacza M. Szpunar, współcześnie komunikacja „face to face” ustępuje miejsca komunikacji „interface to interface”²⁷.

Komunikowanie niewerbalne jest dopełnieniem oraz wzmocnieniem komunikowania werbalnego. Składa się na nie kilka grup sygnałów:

24 Tamże, s. 46.

25 D. Kirkpatrick, Efekt Facebooka, Wolters Kluwer Polska sp. z o.o., Warszawa 2011, s. 202.

26 B. Dobek-Ostrowska Podstawy komunikowania społecznego, Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław 2002, s. 24–30.

27 M. Szpunar, Alienacja i samotność w Sieci vs grupowość i kapitał społeczny w Internecie, [w:] M. Sokołowski

– kinezjetyka – gesty, ruchy ciała, spojrzenie, mimika twarzy, – parajęzyk – cechy wokalne głosu,

– samoprezentacja – wygląd zewnętrzny człowieka,

– dotyk – uścisk dłoni świadczy o emocjonalnym przywiązaniu do rozmówcy, – proksemika – zachowanie dystansu interpersonalnego,

– chronemika – np. czas trwania zdarzenia, punktualność, – elementy otoczenia – oświetlenie, temperatura, kolor.

Dzięki komunikacji niewerbalnej wzmacniamy naszą wypowiedź, pozwala ona nam na ukazanie uczuć w większej skali, na utrzymanie płynności wypowiedzi, łagodzi napięcia.

W przypadku komunikacji bezpośredniej główne źródło informacji stanowią sygnały niewerbalne, a więc: wyraz twarzy, ton głosu, postawa, ruchy rąk, sposób patrzenia itp.²⁸ Na ich podstawie ludzie odbierają wysyłane przez drugą osobę komunikaty i łączą, bądź weryfikują je z ko-munikatami werbalnymi.

Komunikaty pośrednie są trudniejsze do odczytania. Między dwojgiem ludzi istnieje bariera, którą można, aczkolwiek nie trzeba przekraczać. Źródłem informacji o drugim człowieku jest nie tylko rozmowa z nim, ale także sposób, w jaki formułuje swoje wypowiedzi²⁹. Komunikacja w sieci, ze względu na swój pośredni wymiar, w znacznym stopniu utrudnia okazywanie emocji. Mimo to, wielu internautów nie chce rezygnować z tej formy porozumiewania się.

W wielu zakątkach Internetu na pierwszym planie są słowa, które piszemy, a obserwatorzy do naszej oceny mają niewiele ponad ciąg znaków w kodzie „ASCII” (zbiór znaków kodowanych, składający się z liter, cyfr oraz innych znaków drukowanych). Spora część wczesnych badań na temat wyrażania społecznych emocji w sieci, czyli tego, co prowadzi do powstania wrażenia, że jakaś osoba jest ciepła lub chłodna, wykazywała, że wszyscy sprawiamy wrażenie chłodniejszych, bardziej skoncentrowanych na zadaniu i bardziej wybuchowych, niż jesteśmy w rzeczywistości³⁰. Nie znaczy to jednak, że osoby poznawane w Internecie są chłodne i skryte w rzeczywistości.

Wręcz przeciwnie, większość użytkowników sieci, w kontaktach internetowych odkrywa się chętniej niż w świecie realnym, co jest spowodowane wysokim poczuciem anonimowości w cyberprzestrzeni.

W rozmowie wirtualnej nie ma możliwości operowania językiem ciała. Wykorzystujemy do tego celu czcionkę, którą widzimy na ekranie monitora. Bardzo trudno z tych symbo-licznych znaków odczytać emocje rozmówcy oraz ich ekspresję. Trudno ocenić czy osoba, z którą rozmawiamy mówi prawdę, kłamie, żartuje, czy ironizuje itp. Takie subtelności wyrażane są w świecie realnym przez mowę ciała: gesty, mimikę twarzy, intonację głosu.

Internauci, aby wyrazić swoje emocje, posługują się pośrednimi formami, które niestety nie są doskonałe. Wielkość czcionki – pisanie drukowanymi literami przyjęte jest, jako krzyk, opisywanie swoich ruchów, zachowań, reakcji, co jest równoznaczne z większą ekspresją wypowiedzi. Pojawiają się ponadto określone znaki graficzne, które mają jedynie na celu zaznaczyć uczucia. Poprzez wykorzystanie znaków, jakie można znaleźć na klawiaturze, internauci wyrażają swoją radość czy smutek.

28 K. Kacprzak, R. Leppert, Związki miłosne w sieci, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2013, s. 22.

29 Tamże, s. 23.

30 P. Wallace, Psychologia Internetu, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2004, s. 26.

Najpopularniejszą formą wyrażania emocji w Sieci są „emotikony”, zwane też „uśmieszkami”,

„buźkami” i „minkami” co odpowiada angielskiemu „smileys”. Tworzą one kombinacje znaków, kojarzące się z konkretnymi obrazami, które przywołują określone desygnaty lub niewerbalne za-chowania komunikacyjne³¹.

Poza graficznymi symbolami emocji, w cyberprzestrzeni do obrazowania stanów uczu-ciowych stosuje się również akronimy. Akronimy to skróty popularnych wyrażeń tworzonych od  pierwszych liter, które zostały zaadoptowane do  języka sieciowego. Przykładami mogą być np. skróty: ocb = o co biega (czyli o co chodzi), zw = zaraz wracam³².

Coraz bardziej popularne staje się komunikowanie z wykorzystaniem kamerek inter-netowych. Rozmawiający widzą się nawzajem i, choć nie mogą się dotknąć, mogą zobaczyć reakcje drugiej osoby i rozmawiać z nią „twarzą w twarz”.

Komunikowanie się w świecie wirtualnym różni się od komunikacji bezpośredniej, jednak ma swoje zalety. Brak komunikacji niewerbalnej ma swoje pozytywne strony, ponieważ mniej znaczące są wskazówki dotyczące wyglądu fizycznego, statusu, płci. Uczestnicy komunikacji online rzadziej popadają w schematyczne oceny czy atrybucje, dotyczące zachowań innych ludzi³³. Co za tym idzie, nowopoznana w cyberprzestrzeni osoba jest oceniania za swoje cechy związane z zachowaniem, za sposób wypowiedzi, częstotliwość przebywania w sieci, częstość komuni-kowania się, za wyrażane poglądy, przejawiane zainteresowania, a nie za wygląd zewnętrzny.

Kolejną zaletą komunikowania się w Internecie jest łatwość nawiązywania kontaktów. Styl życia współczesnych ludzi cechuje się pośpiechem, brakiem czasu, niepewnością jutra oraz wieloma zahamowaniami. Coraz ciężej jest nawiązać długotrwałe relacje z innymi ludźmi, głównie ze względu na brak czasu. Internet daje możliwość poszukiwania i poznawania ludzi w dowolnym, wybranym przez siebie momencie. Niezależnie, czy jest to przerwa w pracy, droga do szkoły, odpoczynek po całym dniu czy też poranne rozbudzanie umysłu.

Komunikowanie się w sieci jest szczególnie istotne dla osób nieśmiałych lub z zani-żoną samooceną. Przyjaźń tworzona w cyberprzestrzeni ma charakter kompensacyjny dla osób, które z uwagi na blokady lękowe mają trudności w nawiązywaniu relacji przyjaźni w realności³⁴. Cyberprzestrzeń daje im poczucie anonimowości, co z kolei przyczynia się do bardziej pew-nego sposobu bycia. Poza tym, w cyberprzestrzeni można ukryć cechy, których dana osoba się wstydzi. Jeżeli w świecie realnym oceniania jest na podstawie swojej wagi, wzrostu czy też jakiegoś defektu na ciele, w Internecie będzie czuła się pewniej, ponieważ dopóki sama nie ujawni tej informacji, osoba, z którą się komunikuje nie będzie miała o tym pojęcia.

Osoby, które są przeciwieństwem osób nieśmiałych, nieatrakcyjnych również mogą szukać w sieci innego rodzaju komunikacji z ludźmi. W sieci znajduje się również spora liczba osób, które dobrze radzą sobie z kontaktami interpersonalnymi i oceniane są jako atrakcyjne. Wykorzystują one Internet, aby poznać kogoś, kto będzie cenił ich cechy charakteru, a nie wygląd³⁵.

31 J.  Grzenia, Komunikacja językowa w  Internecie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 137–138.

32 M. Rudy-Muża, Internetowe lustro autoprezentacji, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011, s. 92.

33 K. Kacprzak, R. Leppert, Związki miłosne w sieci…, s. 31.

34 W. Branicki, Przyjaźń w relacjach zapośredniczonych przez technologię, [w:] M. Sokołowski (red.), Nowe media i wyzwania współczesności, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2013, s. 168.

Kolejną grupą, której łatwiej jest komunikować się w cyberprzestrzeni to osoby niepeł-nosprawne. Nie zawsze są akceptowane w społeczeństwie, dlatego też udzielają się w sieci.

Często przystępują do portali społecznościowych, aby mieć okazję komunikować się z ludźmi, z którymi w życiu realnym nie mieliby szans porozmawiać. Komunikacja przez Internet i współudział osób niepełnosprawnych w tworzeniu i rozwijaniu społeczności sieciowych jest szansą na przezwyciężenie wszelkich ograniczeń³⁶. Zamknięci w swoich domach, chcą uniknąć opinii wygłaszanych na ich temat przez ludzi zdrowych. Stosując techniki autoprezentacyjne mogą zdobyć sympatię, szacunek oraz polepszyć własną samoocenę.