Kontrola zwalczania BSE w prawie krajowym

BSE zostało włączone do chorób zwalczanych z urzędu na mocy przepisów ustawy z 22 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz Państwowej Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. 1997 r. Nr 60 poz. 369). Do tego momentu każdy przypadek wystąpienia BSE w Polsce byłby zwalczany na podstawie rozpo-rządzenia Prezydenta RP z 22 sierpnia 1927 r. o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych, które dopuszczało zwalczanie zakaźnych jednostek chorobowych występujących w kraju po raz pierwszy u zwierząt. Ustawa, która weszła w życie 15 grudnia 1997 r., zamknęła siedem-dziesięcioletni okres obowiązywania rozporządzeń w polskim porządku prawnym. Rozpo-rządzenia te od chwili wejścia w życie, nowocześnie i kompleksowo regulowały kwestie: zwal-czania zaraźliwych chorób zwierzęcych i badania zwierząt rzeźnych oraz mięsa. O nowocze-sności rozwiązań ustawowych tych aktów prawnych w chwili ich wydania świadczyć może fakt, iż mimo zmian ustrojowych, zmian podziałów administracyjnych, postępu w przedsię-wzięciach profilaktycznych i metodach zwalczania chorób nowelizacje ich były nieliczne. Po roku 1945 rozporządzenia były nowelizowane trzykrotnie.

W rozdziale czwartym ustawy została unormowana procedura związana ze zgłaszaniem, wykrywaniem i likwidacją chorób zakaźnych zwierząt. Do 2003 r. ustawa ta była nowelizo-wana sześciokrotnie. Na podstawie ustawy wprowadzono szereg rozwiązań prawnych naka-zujących kontrolę nad BSE w Polsce. Środki administracyjne tej jednostki chorobowej miały być wprowadzone na mocy rozporządzeń wydanych przez ministra właściwego do spraw rol-nictwa. W październiku 1999 r. badaniami w kierunku wykrywania BSE bydła objęto zwie-rzęta padłe, poddane ubojowi lub zabite, u których wystąpiły przyżyciowo objawy ze strony centralnego układu nerwowego, pobierając mózg z móżdżkiem i rdzeniem przedłużonym do badań histopatologicznych (Dz. U. 1999 r. Nr 93 poz. 1080). Zakaz wprowadzania do obrotu pasz i dodatków paszowych przeznaczonych dla przeżuwaczy, które zawierały przetworzone białko ssaków, wprowadzono w marcu 1999 r. (Dz. U. 1999 r. Nr 30 poz. 295). Zmiana tego przepisu nastąpiła w kwietniu 2001 r., rozszerzając zakaz skarmiania o białko zwierząt z wy-jątkiem białka mleka (Dz. U. 2001 r. Nr 22, poz. 253). Ustalono także wymogi do utylizacji zwierząt padłych, odpadów poubojowych w styczniu 1999 r. Zwłoki zwierzęce i ich części oraz odpady poubojowe pochodzące od zwierząt, których mięso zostało uznane za niezdatne do spożycia, powinny być ogrzewane do wewnętrznej temperatury co najmniej 1330C przez 20 minut przy ciśnieniu 3 barów, przy czym wielkość cząstek surowca przed przetworzeniem nie powinna być większa niż 50 mm. W zakładach utylizacyjnych należało zapewnić system rejestracji parametrów, a jego wyniki przechowywać w formie pisemnej przez okres dwóch lat (Dz. U. 1999 r., Nr 3, poz. 23).

Z punktu widzenia prawa klasyfikacja odpadów zwierzęcego pochodzenia zgodnie z wymogami UE wprowadzona została wraz z nowelizacją ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. 1999 r. Nr 66, poz. 732). W jej wyniku minister właściwy do spraw rolnictwa w dniu 19 marca 2001 r. dokonał zmian w czterech rozporządzeniach:

w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych wymaganych ➢

przy uboju zwierząt rzeźnych oraz rozbiorze i składowaniu mięsa (Dz. U. 2001 r. Nr 22, poz. 253),

w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych wymaganych ➢

przy zarobkowym przewozie zwierząt, niejadalnych surowców zwierzęcych i ich skupie (Dz. U. 2001 r. Nr 22, poz. 253),

w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych wymaganych ➢

przy zbieraniu, przetwarzaniu, grzebaniu lub spalaniu zwłok zwierzęcych i ich części (Dz. U. 2001 r. Nr 22, poz. 256),

w rozporządzeniu w sprawie badania, oceny i znakowania mięsa, wykorzystania mięsa ➢

o ograniczonej przydatności do spożycia, mięsa niezdatnego do spożycia oraz prowadze-nia dokumentacji z tym związanej (Dz. U. 2001 r. Nr 22 poz. 256).

W ramach przeprowadzonego procesu legislacyjnego określono kolejno:

definicje materiałów szczególnego ryzyka – SRM, procedury postępowania z tymi mate-➢

riałami oraz zakaz uboju zwierząt podejrzanych o BSE,

definicje niejadalnych surowców zwierzęcych, obejmujących SRM, łącznie ze zwłokami ➢

lub częściami zwłok zwierząt,

zakaz przetwarzania innych odpadów poubojowych w zakładach utylizacyjnych, które ➢

zajmują się destrukcją SRM,

oraz wprowadzono obowiązek przepoławiania tusz owiec i kóz powyżej dwunastego mie-➢

siąca życia, rejestracje wyników badań poubojowych bydła w poszczególnych grupach wiekowych, tj. do 12 miesięcy, od 12 do 30 miesięcy oraz powyżej 30. miesiąca życia, jak również obowiązek usuwania barwienia i segregowania SRM w rzeźniach i zakładach ➢

rozbioru mięsa oraz utylizacji i spalania tych odpadów. Wszystkie czynności z tym zwią-zane powierzono nadzorowi urzędowych lekarzy weterynarii.

W kwietniu 2001 r. rozszerzono monitoring bydła w kierunku BSE. Badaniami kontrol-nymi objęto:

wszystkie zwierzęta padłe i zabite z konieczności bez określonej przyczyny śmierci, ➢

wszystkie zwierzęta wykazujące przyżyciowo objawy kliniczne ze strony centralnego ➢

układu nerwowego,

3% bydła poddawanego ubojowi powyżej 30. miesiąca życia, ➢

całe pogłowie bydła importowanego z państwa, w którym wystąpiło BSE (Dz. U. 2001 r. ➢

Nr 43, poz. 487).

Szczegółowe procedury postępowania urzędowych lekarzy weterynarii z SRM zostały przyjęte Instrukcją Głównego Lekarza Weterynarii (GIW hig. EU. SRM/1/01). Instrukcja ta została wydana dnia 15 stycznia 2001 r., a zaczęła obowiązywać od 1 kwietnia 2001 r. W sierp-niu 2001 r. Sejm uchwalił ustawę o środkach żywienia zwierząt (Dz. U. 2001 r. Nr 123, poz. 1350). Ustawa regulowała sprawy stosowania w żywieniu zwierząt gospodarskich materiałów paszowych z tkanek zwierząt. Ustawa określała obowiązki zwalczania BSE, poprzez zawiada-mianie organów IW o każdym przypadku padnięcia bydła, owiec i kóz.

W lipcu 2002 r. minister właściwy do spraw rolnictwa wydał rozporządzenie w sprawie znakowania bydła (Dz. U. 2002 r. Nr 131, poz. 1114). Akt ten uregulował zasady:

oznakowania bydła, w tym wzory identyfikacyjne dla tych zwierząt (kolczyki), ➢

wydawania i zwracania paszportów bydła, ➢

prowadzenia rejestrów bydła oznakowanego i zaopatrzonego w paszporty, ➢

prowadzenia ksiąg rejestracji bydła. ➢

Ostania nowelizacja ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz Inspekcji Weterynaryjnej nastąpiła 14 lutego 2003 r. (Dz. U. 2003 r. Nr 52, poz. 450). Ustawa weszła w życie 28 kwietnia 2003 r. W nowelizowanej ustawie w art. 27 ust. 6 głosami PSL i Samoobrony wprowadzono zapis, że na terenie gospodarstwa dopusz-cza się ubój świń, cieląt oraz owiec i kóz na użytek własny, co było niezgodne z przepisami UE w zakresie zwalczania BSE. Do 27 stycznia 2004 r. do ww. ustawy w MRiRW wydano 70 rozporządzeń wykonawczych, w tym 12 dotyczyło kontroli nad BSE. Wydawane rozpo-rządzenia miały na celu dostosowanie polskiego prawa weterynaryjnego do przepisów UE. W związku ze zbliżającym się terminem członkostwa Polski w UE złożono wizytę w dyrekcji GD SANCO, której celem było zapoznanie się ze stopniem implementacji weterynaryjnych przepisów wspólnotowych z prawodawstwem polskim. Materiałami do omówienia były przy-gotowane przez Polskę tabele zgodności do wskazanych przez UE aktów prawnych. Tabele to wykaz aktów głównych, dokumentów aplikacyjnych i polskie teksty prawne znajdujące się w polskich przepisach. Spośród analizowanych 89 grup tematycznych 41 nie znajdowało im-plementacji w polskich przepisach, pozostała część była zaimplementowana w sposób czę-ściowy. Dlatego stopień implementacji wymagał szczegółowej weryfikacji.

W resorcie rolnictwa stwierdzono, że brak jest dalszej możliwości nowelizacji ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz Inspekcji Weterynaryjnej, tak aby w niej zaimplementować 100 grup przepisów wspólnotowych w za-kresie weterynarii. W związku z tym przyjęto koncepcję opracowania sześciu ustaw w zakre-sie weterynarii:

o weterynaryjnej kontroli granicznej, ➢

o wymogach przywozowych i handlu w obrębie UE, ➢

o zdrowiu zwierząt, ➢

o higienie środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego, ➢

o Inspekcji Weterynaryjnej, ➢

o rejestracji i identyfikacji zwierząt. ➢

Zgodnie z przyjętą koncepcją Sejm Rzeczpospolitej Polskiej w dniu 11 marca 2004 r. uchwa-lił ustawę o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczania chorób zakaźnych zwierząt (Dz. U. 2004r. Nr 69, poz. 625). Do ustawy tej wydane zostały cztery rozporządzenia dotyczące moni-torowania, zapobiegania i zwalczania BSE w Polsce.

W rozporządzeniu w sprawie powiadamiania o chorobach zakaźnych zwierząt podlega-jących obowiązkowi notyfikacji w UE (Dz. U. 2004 r. Nr 94, poz. 920) BSE zostało umieszczo-ne jako choroba podlegająca notyfikacji. Rozporządzenie nałożyło obowiązek na Główumieszczo-nego Lekarza Weterynarii, nie później niż przed upływem 24 godz. od wyznaczenia pierwotnego ogniska choroby lub zniesieniu środków podjętych w celu zwalczania jednej z chorób zakaź-nych wymieniozakaź-nych w załączniku Nr 1, powiadamiania o tym Komisję Europejską i pozostałe państwa członkowskie UE. Przepisy tego rozporządzenia wdrażają do prawa polskiego posta-nowienie dyrektywy z dnia 21 grudnia 1982 r. (82/894/EWG) w sprawie zgłaszania chorób zwierząt we Wspólnocie (Dz. Urz. WE L 378 z 31.12.1982).

W kolejnym rozporządzeniu w sprawie wykazu chorób zakaźnych zwierząt, dla których sporządza się plany gotowości i ich zwalczania (Dz. U. 2004 r. Nr 108, poz. 1153), BSE zostało włączone do wykazu chorób zakaźnych zwierząt, dla których Główny Lekarz Weterynarii sporządza plany gotowości ich zwalczania i przekazuje je do zatwierdzenia Komisji Europej-skiej. Przed przystąpieniem do UE GIW przedłożył Komisji plany gotowości zwalczania dzie-więtnastu jednostek chorobowych w Polsce, w tym również BSE. Rozporządzeniem z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie zoonoz oraz czynników zoonotycznych (Dz. U. 2004 r. Nr 130, poz. 1394) BSE zostało włączone ponadto do wykazu 20 jednostek chorobowych o charakterze zoonoz podlegających w Polsce monitorowaniu i rejestrowaniu. O wykryciu takiej zoonozy lub czynnika zoonotycznego powiatowy lekarz weterynarii powiadamia państwowego powia-towego inspektora sanitarnego. Przepisy rozporządzenia wdrożyły postanowienia dyrektywy (92/117/EWG) dotyczącej środków ochronnych przed określonymi chorobami odzwierzę-cymi i odzwierzęodzwierzę-cymi czynnikami chorobotwórczymi u zwierząt i w produktach pochodze-nia zwierzęcego, w celu zapobiegapochodze-nia zakażeniom i zatruciom przenoszonym przez żywność (Dz. Urz. WE L 062 z 15.03.1993).

W grudniu 2004 r. wydano rozporządzenie w sprawie określenia jednostek chorobo-wych, sposobu prowadzenia kontroli oraz badań kontrolnych zakażeń zwierząt (Dz. U. 2004 r. Nr 282, poz. 2813). Badaniami kontrolnymi objęto bydło:

powyżej 30. miesiąca życia poddane ubojowi, ➢

powyżej 24. miesiąca życia poddane ubojowi z konieczności, ➢

powyżej 24. miesiąca życia poddane ubojowi związanemu ze zwalczaniem chorób zakaź-➢

nych zwierząt,

powyżej 24. miesiąca życia bydło, które padło, ➢

w każdym wieku bydło padłe lub zabite, jeżeli wykazywało objawy neurologiczne. ➢

Jeżeli wynik badania przy zastosowaniu metody histopatologicznej jest niejednoznaczny, próbkę bada się przy zastosowaniu metody immunocytochemicznej lub immunoblottingo-wej.

Powyższe rozporządzenie znowelizowano w lutym 2006 r. (Dz. U. 2006 r. Nr 44, poz. 315), przepisując wiernie treść załącznika III rozdziału A części I Rozporządzenia (999/2001/WE). W dniu 2 kwietnia 2004 r. wydano ustawę o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (Dz. U. 2004 r. Nr 91, poz. 872).