Wprowadzenie
Ostrze zanurzyło się delikatnie w mięśniu, następnie jednym elastycz-nym ruchem przeszyło jego długość. Czynność była perfekcyjnie opa-nowana. Plaster zwinął się bezwładnie na deskę do krojenia. Czarne mięso lśniło, ożywione przez ruch noża… Widziałam nóż wnikający w jędrne martwe ciało, otwierający je jak błyszczącą ranę. Stalowe ostrze sunęło po długości ciemnego kształtu. [Plastry mięsa] spadały równymi plaśnięciami — jak pocałunek na drewno1.
Narratorka zacytowanej powyżej powieści Rzeźnik (The Butcher) opisuje krojenie steków. Pracując podczas wakacji w sklepie rzeźniczym, przygląda się pracy rzeźnika uznając rozbieranie na części zwłok i krojenie „mięsa”
za bardzo podniecające, fantazjuje o seksie z nim. W powieści występują liczne przykłady opisujące krytycznie „erotyczny tour de force”, w których kobiety przypominają mięso, są opisywane jak części mięsa lub jak zwie-rzęta, albo używają mięsa jako metafory dla ich własnych ciał, pragnień i doświadczeń. Takie silne i jednocześnie wstrząsające skojarzenia są łatwo budowane; dzieło takie jak to opiera się na szeregu kulturowych tropów łączących seksualność i ciała pewnych zwierząt nie-ludzkich z pewnymi formami relacji płciowych (gender).
Tezy Carol Adams dotyczące płciowej polityki mięsa są zapewne zna-ne wielu czytelnikom. Adams twierdzi, że powiązazna-ne ze sobą i wzajemnie się konstytuujące narracje wokół płci (gender), gatunku i seksualności są widoczne w codziennych tekstach kultury popularnej dotyczących
pokar-1 A. Reyes: Rzeźnik. Powieść. Przeł. K. Szymanowska. Warszawa 1990.
mu i spożywania. Jej najbardziej znana praca, The Sexual Politics of Meat2, wykorzystuje teorię literatury dla wyjaśnienia genderyzowania (gendering) i naturalizowania (naturing) jedzenia jako praktyk społecznych. Adams przekonuje, że mięso jest najbardziej kulturowo znaczącym pożywieniem i jest identyfikowane jako męskie. Kobiety spożywają większe ilości jedzenia
„drugiej kategorii”, jak warzywa, zboża i rośliny strączkowe, jaja i produkty mleczne3. Jaja i produkty mleczne są „feminizowanym pożywieniem” nie tylko dlatego, że są kojarzone z kobiecą konsumpcją, ale także ponieważ są produktem ubocznym systemu reprodukcyjnego samic zwierząt4. Różnica w przynależności gatunkowej umożliwia produkcję i konsumpcję mięsa i — abyśmy mieli możliwość jedzenia mięsa — zwierzęta muszą być zarzynane i oprawiane. Adams twierdzi, że żywe zwierzę jest „nieobecnym referen-tem” pojęcia mięso (dosłownie nieobecnym przez bycie martwym). Dowodzi również, że żywe zwierzęta są zarówno materialnie, jak i dyskursywnie niewidzialne w popularnej kulturze „mięsnego” jedzenia.
Teoria płciowej polityki mięsa była podważana przez osoby związane z dziedziną nazywaną przeze mnie „bezkrytycznym posthumanizmem”.
Judith Jack Halberstam5, dla przykładu, dopatruje się „radykalnych” pojęć seksualności i przewrotu w relacjach płci kulturowych w tym, co nazywa
„Pixarvolt”, animowanych filmach bez udziału aktorów, które ilustrują ra-czej dziwne zastosowanie rzekomych „zwierzęcych wartości”. Halberstam (i inni, por. wkład Noreen Giffney i Myra J. Hird6) podkreśla płynność i zmienność w relacjach płci kulturowej i seksualności obrazowane w róż-nych formach kultury popularnej, które wdrażają „zwierzęce” tropy. Z tego punktu widzenia, Halberstam oskarżyła Adams o zbytnie uproszczenie i uogólnienie określeń, za pomocą których czyta obrazy, oraz rozumie-nia współczesnych form relacji płci kulturowych7. Tezy Adams dotyczące seksualnej polityki mięsa miały się również odnosić do pewnych typów amerykańskiej kultury popularnej, jak i być uzależnione od kilku wybra-nych przykładów. Podczas gdy zgodziłabym się, iż Adams używa mocwybra-nych przykładów do zobrazowania swoich racji — zwłaszcza w swojej nowszej książce The Pornography of Meat8 — będę tutaj bronić jej ogólnych tez. Po
2 C.J. Adams: The Sexual Politics of Meat. Cambridge 1990.
3 C.J. Adams: The Sexual Politics…, s. 26.
4 C.J. Adams: The Sexual Politics…, s. 27.
5 J. Halberstam: Animating Revolt/Revolting Animation: Penguin Love, Doll Sex and the Spectacle of the Queer Nonhuman. W: Queering the Non/Human. Farnham 2008, s. 265—282.
6 Por. Queering the Non/Human.
7 Carol Adams przedstawiła The Sexual Politics of Meat podczas konferencji “Meet Animal Meat”, Uppsala University, Uppsala, Szwecja 21—23 maja 2009. Dyskusja, któ-ra się wywiązała, a zwłaszcza interwencje Judith Halberstam, wyktó-rażały ostrą krytykę
„przestarzałego” teoretyzowania przez Adams relacji genderowych.
8 C.J. Adams: The Pornography of Meat. London 2003.
pierwsze, będę dowodzić, że praca Adams ma zastosowanie także poza kontekstem amerykańskiej kultury jedzenia. Dla poparcia tego poglądu uży-ję szeregu obrazowych przykładów zapożyczonych z bardziej subtelnego repertuaru dostarczanego dzięki tekstom kultury dotyczącym mięsa, które dominują w brytyjskim kontekście kulturowym. Ilustracje czerpałam nie tylko z reklamy, ale także z literatury kulinarnej, a moje drugie podejście do rozwijania analiz proponowanych przez Adams skupi się na przyrządzaniu mięsa jako takim. Płciową politykę mięsa tworzą nie tylko konstrukcje płci kulturowej i seksualizacja pewnych produktów spożywczych dla pewnych konsumentów, ale także sposoby ich gotowania i przyrządzania.
Niniejszy artykuł przybliża wiele sposobów przedstawiania mięsa i żywności pochodzenia zwierzęcego, obejmując przepisy i artykuły w ku-linarnych i kobiecych czasopismach, ogłoszenia reklamowe zamieszczane w tego typu publikacjach, a także znajdowane w telewizji i na billboardach, sponsorowane przez samodzielne organizacje oraz brytyjski przemysł mię-sny i sieci supermarketów9. Badam nadawanie płci kulturowej pewnym produktom spożywczym, nadawanie płci kulturowej tzw. „pracom kuchen-nym” i seksualizację żywności pochodzenia zwierzęcego. Będę dowodzić, że nacechowana płciowo i erotyzowana prezentacja jedzenia pochodzącego z ciał zwierząt hodowlanych jest normalizowana w tekstach o gotowaniu i spożywaniu w Wielkiej Brytanii. W ten sposób przyjmuję podobnie kry-tyczne strukturalne podejście jak Adams10, stosuję dyskursywną analitykę w rozważaniu sposobów, w jakie żywność i spożywanie mogą być zapo-średniczone przez relacje społeczne. W celu poparcia swojego argumentu ilustracją prezentuję szereg różnorodnych przykładów z zakresu reklamy, książek kucharskich oraz artykułów w magazynach kulinarnych i najpopu-larniejszych czasopismach kobiecych. Te przykłady obrazują zagadnienia powszechne, normatywne, gdyż pochodzą z reprezentatywnych dla tego typu publikacji od wczesnych lat 90. do roku 2009.
Adams11 oraz inne autorki i aktywistki feministyczne były krytyczne wobec sposobów, w jakie genderyzowane i seksualizowane narracje, które kształtują reklamy, wywarły wpływ na wegetariańskie i wegańskie kampa-nie promocyjne kampa-niektórych amerykańskich organizacji walczących o prawa zwierząt, takich jak People for the Ethical Treatment of Animals (PETA). We-dług Adams organizacje takie jak PETA zostały włączone do dyskursywnego
9 Materiał empiryczny do niniejszego artykułu zaczerpnięty został w większości z dwóch najlepiej sprzedających się magazynów kulinarnych w Wielkiej Brytanii: „Good Food”, publikowanego co miesiąc przez BBC, oraz „Sainsbury’s Magazine” wydawanego przez New Crane Publishing dla działających w Wielkiej Brytanii sieci supermarketów.
10 Zob. C.J. Adams: The Sexual Politics…; C.J. Adams: The Pornography…
11 Zob. C.J. Adams: The Pornography…; Dyskurs zaprezentowany na konferencji
“Minding Animals”, Newcastle, Australia, 13—18 lipca 2009.
reżimu płciowej polityki mięsa w procesie przeciwstawiania się eksploatacji zwierząt powodowanej spożywaniem tego produktu. W niniejszym artykule rozważam destrukcyjny potencjał „narracji podporządkowanych kultur je-dzenia”12, takich jak wegetarianizm, dyskurs welfaryzmu, dla płciowej po-lityki żywności. W tekstach kultury popularnej użycie (hetero)seksualności dla promowania wegetarianizmu jest znacznie mniej wyraźne, ale sugeruje, że jego obecność jest nadal odczuwana.
Artykuł dotyka trzech obszarów. Po pierwsze, uważam, że płciowa polityka mięsa jest widoczna w sposobach, w jakich zwierzęce ciała są gotowane — lub w inny sposób przyrządzane — i spożywane. Po drugie, przyjrzę się sposobom, w jakie zwierzęce ciała, fragmenty ciał i inne produk-ty spożywcze pochodzenia zwierzęcego są reprezentowane we współczesnej popularnej kulturze żywności i spożywania w formach artykułujących re-lacje płci kulturowej i seksualności. Ostatnia część tekstu rozważa w jakim stopniu polityka seksualna mięsa jest rekonfigurowana i/lub przepisywana w ciągu zachodzących współcześnie zmian w kulturze jedzenia, takich jak dyskurs welfaryzmu oraz ekspresja mniejszościowych kultur jedzenia, które przeciwstawiają się pewnym aspektom konsumpcji zwierząt jako pokarmu.