Królestwo Portugalskie

1786 mil kw. z 4.000,000 mieszk.

Portugalia dzieli się na sześć prowincyi, różnych co do wielkości i zaludnienia. Dwie z nich najbardziej ku północy wysunięte a od reszty oddzielone rzeką Duero, zajmują suche, gorące płaskowzgórze.

M i n h o najmniejsza ze wszystkich prowincyi z mia­ stem Oporto (80,000 m), dotyka wybrzeży morskich i jest najlepiej zaludnioną. Tras os montes przeciwnie posiada ludność ubogą i nie wielką, stosownie do swej przestrzeni.

Beira z miastem Koimbra, gdzie mieści się sła­

wny uniwersytet. Zajmuje lewe wybrzeże Duery aż do gór Estrella.

Sercem jednak państwa, i zarazem jego Spichrzem* jest Estremadura, przecięta w całej szerokości wodami Tagu, a u jego ujścia, tworzącego rozszerzoną zatokę, leży stolica kraju Lisbona (275,000 m.)

Niżej lewe skrzydło dorzecza Gwadiany zajmuje prowincya Alentejo, (Alenteho) nie wielką tylko prze­

strzenią dotykająca morza. Jest ona najuboższą w Por­ tugalii; grunt jej w niektórych miejscowościach

pias-czysty i błotnisty, i dlatego też nieuprawny. Ludność nieliczna (635 m. na 1 m. Q). przy dokuczliwych upałach leniwa. Miasto główne Evora.

Południowy kraniec państwa zajmuje prowincya Algarwia, górzysta lecz przy sprzyjającym klimacie południowym dobrze uprawna i urodzajna.

Posiadłości portugalskie w innych częściach świata zajmują 19,624 m. kw. i 3 miliony mieszkańców. Do nich zaliczają się: 1) Azorskie wyspy z Maderą i Porto- Santo, które Portugalczycy liczą do Europy.

2) Wyspy i wybrzeża Afrykańskie. 3) Gubernatorstwo Goa na zachodniem wybrzeżu Indostanu. 4) Guberna­

torstwo Makao na chińskim półwyspie tego nazwiska.

5) Północno-wschodnia część wyspy Timor.

Do najcelniejszych płodów Portugalii zaliczając: sól morską, wino i owoce południowe.

b) EUROPA ŚRODKOWA.

Europę środkową wypełniająprzeważnie góry, po-przerzynane licznemi i głębokiemi nizinami. Góry tej części Europy tworzą 4 wielkie pasma a raczej grupy gór: 1) Alpy, 2) Karpaty, 3)Góry Hercyńskie 4) Góry francuskie.

§. 60.

Alpy.

Wspaniała wyżyna Alpejska ciągnie się łukiem 150 mil długim, między środkową a południową Europą, z wrastającą ku wschodowi szerokością podstawy (od 20 do 40 mil), a upadającą stopniowo wysokością.

Naturalne jej granice, stanowią od Z. równiny Prowancyi i dolina Rodanu, z północy płasko - wzgó­ rze Szwajcaryi (między jeziorem Genewskiem a

Bodeń-skiem, wyżyna południowych Niemiec i dorzecze Du­ naju; od wschodu niziny Węgierskie; nakoniec od południa morze Adryatyckie, równinyLombardyi i mo­

rze Liguryjskie. Od północy i południa otoczyły pod­ nóże Alp rzędy jezior; a na wszystkie strony świata otwierające się alpejskiedoliny, uczyniły tę wysoczyznę dostępną aż do wnętrza odległych zakątków, wyróżnia­ jąc ją przezto od wyżyn innych części świata.

Górzyste łańcuchy Alpejskiej wyżyny rozdzielić mo­

żna na dwie wielkie gałęzie, różniące się rozciągłością i kierunkiem: Jedno ramię krótkie (40 m. długości) i wąskie stanowi Alpy zachodnie, ciągnące się od południa ku północy, czyli od morza Śródziemnego do góry Białej (Mont Blanc); drugie, długie (mil 100) i zarazem szerokie, biegnie w kierunku południowo - za­ chodnim ku północo - wschodowi, nosi na wschód aż do południka rzeki Salzach i Drawy nazwę Alp cen­ tralnych (środkowych): stąd zaś aż do nizin Węgier­

skich nazwę Alp wschodnich.

Pionowe rozwinięcie Alp.

Alpy układają się trzema terasami, z których pier­ wsza stanowi podgórze, druga wysokie hale, a trzecia wysoczyzny Alpejskie.

a) Podgórza znajdują się tylko właściwie na pół­ nocnym stoku Alp i posiadają kształt więcej płaski (połogi), niż na południowym stoku. Podstawą poczynają się częstokroć na płaskowzgórzu od wysokości 2000 stóp. Górny skraj przypada na granicę lasów, to jest od 2000 do 5000 stóp. Podgórze Alpejskie różni się od innych bogactwem lasów i letnich pastwisk; ma do­

liny zamieszkane przez liczną ludność po wsiach i bo­

gatych miasteczkach.

b) Średnie Alpy czyli wysokie hale, wznoszą się od 5000 — 8000 stóp, poczynając od górnej granicy lasów do granic wiecznego śniegu. Mieszczą się tu stoki i wierzchołki, czyli hale okryte trawą i kwieciem, a letnią porą ożywione niezliczonemi stadami bydła i owiec.

c) Wysoczyzny Alpejskie albo kraina wiecznego śniegu i lodowców, poczyna się na północnym stoku z wysokością 8000 stóp a na południowym 8800 stóp.

Panuje tu wieczna zima, a nigdy nie ginące pola śnie­ gowe i lodowce pokrywają powierzchnię Rlisko stu mil kwadratowych. Lodowce te znajdują się tylko na pół­ nocnym stoku Alp, gdyż południowy wystawiony jest na silną operacyą słońca i jest nadzwyczaj spadzisty.

Z dolnej granicy lodowców wycieka mnóstwo mętnych i rwących górskich strumieni, których obfite wody są najgłówniejszym zasiłkiem dla spławnych rzek Europy środkowej. Zasiłek ten dochodzi wtedy właśnie, gdy już niższe pasma górskie skutkiem ciepła pozbędą się lodów, oschną i niedostarczają wód dopływowych. Dla tego też rzeki środkowej Europycały rok są spławu e.

Najgłówniejsze i najdłuższe doliny, środkiem któ­

rych przepływają rzeki, ciągną się w kierunku wybit­

nych pasm górzystych od Pn.-Z ku Pł.-W. Takiemi sądorzecza górnegoRodanu, Renu, lnu, Drawy i Sawy.

W tych to dolinach tak podłużnych jak i poprzecznych zbierają się wody Alpejskie, ipłyną czteremagłównymi korytami: Renu, Rodanu, Padu, Dunaju i poboczną Adygą ku morzu.

Wielkie doliny Alpejskie w liczbie około 40, są. wielkiemi drogami handlowemi, wzdłuż których leżą ludne miasta, wsie i osady. Do przejścia z jednej doliny w drugą służą liczne i do­

godne przesmyki, lub też sztucznie założone gościńce. Wigksza

część tych dróg leży na wysokości 6 do 7000’ nad p. m. Naj­

wyższa z nich, przechodząca przez Stilfser Joch leży na 8600’

wysokości, przez Brener w Tyrolu na 4500’, a przez Semmering na 3200’, i dla tego na tej ostatniej zbudowaną jest kolej żela­

zna. Obecnie zbudowano olbrzymi tunel przez górę Mont-Cenis, przez co otworzono kolejową komunikacyą między Włochami

a Francyą.

Opisanie głównych łańcuchów Alp.