• Nie Znaleziono Wyników

Międzynarodowe

Jurij M akar, Serhij Feduniak

UKRAINA WOBEC POLITYKI PARTNERSTWA W SCHODNIEGO UNII EUROPEJSKIEJ

Istota Europejskiej Polityki Sąsiedztwa Unii Europejskiej

Po rozszerzeniu w roku 2004 Unia Europejska potrzebowała czasu w celu stworzenia nowego ładu instytucjonalnego, wymagały tego zarówno stopień integracji państw członkowskich, ja k i konieczność ich sprawnego działania w warunkach poszerzo­ nej Unii, nowych niebezpieczeństw oraz wyzwań globalnych. Kwestia referendów w sprawie Konstytucji UE oraz Traktatu lizbońskiego ujawniła trudności integracyj­ ne wewnątrz Unii na poziomie elit oraz społeczeństw państw członkowskich. Jed­ nocześnie logika procesów integracji europejskiej przewiduje przyłączenie do Unii kolejnych państw, ponieważ w warunkach zglobalizowancgo świata rośnie wzajem­ ny wpływ i wzajemna zależność na poziomie subregionalnym.

Dlatego Unia Europejska musi jeszcze w trakcie negocjacji podejmować decy­ zje czasem prowizoryczne, ale biorące pod uwagę realia. Decyzje te z jednej strony ukazują brak gotowości, przede wszystkim „starej” Europy, do dalszego rozszerze­ nia, z drugiej - pogłębiają integrację w. dziedzinach mających bezpośredni wpływ na życie krajów członkowskich, angażując przy tym państwa spoza UE. Pierwszym : krokiem w tym kierunku stało się wprowadzenie w roku 2004 Europejskiej Polityki Sąsiedztwa mające na celu szersze zaangażowanie we współpracę w poszczegól­ nych dziedzinach państw byłego ZSRR, Bliskiego Wschodu oraz Afryki Północnej; Wynikało to zarówno z interesów strategicznych samej Unii, jak również braku moż­ liwości uzyskania przez te państwa pełnoprawnego członkostwa w jej strukturach1. 1 Zob.: К о м і с і я є в р о п е й с ь к и х с п і в т о в а р и с т в . К о м ю н і к е к о м і с і ї . Є в р о п е й с ь к а п о л і т и к а с у с і д с т в а .

С т р а т е г і я , Scc(2004) 564, 565, 566, 567, 568, 569, 570; К о м і с і я є в р о п е й с ь к и х с п і в т о в а р и с т в . П о т д а т е н и я Є в р о п е й с ь к о ї к о м і с і ї д л я Р а д и Є С т а Є в р о п е й с ь к о г о п а р л а м е н т у п р о п о с и л е н н я ' Є в р о п е й с ь к о ї п о л і т и к и с у с і д с т в а , Б р ю с с е л ь , 4.12.2006 р . , С О М ( 2 ( Ю 6 ) 726 finał; П о в і д о м л е н н я Є в р о п е й с ь к о ї К о м і с і ї д л я Р а д и т а

208 JURIJ MAKAR, SERHIJ FEDUNIAK

Wspomniana polityka data Ukrainie możliwość zbliżenia do UE, a jednocze­ śnie świadczyła o braku gotowości obu stron do przejścia na wyższy poziom integra­ cji w perspektywie krótko- i średnioterminowej2. Przyczynę tego, obok problemów. Unii z restrukturyzacją, i adaptacją instytucyjną, stanowiły negatywne procesy we­ wnątrzpolityczne na Ukrainie, które nie pozwalają elitom „starej” Europy odbierać Ukrainy jako części cywilizacji europejskiej. Z kolei część kół politycznych oraz ekspertów naszego państwa uznaje program sąsiedztwa za formę grzecznej odmowy pełnoprawnego członkostwa, a nie instrument służący wzajemnemu zbliżeniu3. ce polityki sąsiedztwa i zaproponowania nowej formuły współpracy ze wschodnimi sąsiadami, która w rażie powodzenia może dać perspektywę członkostwa niektó­ rym z nich. 26 maja 2008 r. na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich UE, w .Brukseli, Polska: oraz Szwecja zgłosiły pomysł partnerstwa Wschodniego, przewidujący działalność międzynarodowego forum między UE 27 a Ukrainą, Mołdową, Armenią oraz Azerbejdżanem4. Celem tego forum będzie stop­ niowe rozpatrywanie umów dotyczących bezwizowego wjazdu, stworzenia stref wolnego handlu dla usług І produkcji rolnej, porozumienia partnerstwa strategiczne­ go z powyższymi państwami etc. Uwzględniając autorytarny charakter politycznego reżimu, Białoruś może przyłączyć się do programu tylko na poziomie technicznym i eksperckim. Rosja również zostanie zaproszona do współpracy w inicjatywach lo­ kalnych, na przykład w obwodzie kaliningradzkim5. Szwecja i Polska zgadzają się na tym etapie odłożyć dość kontrowersyjną kwestię perspektyw członkostwa w UE na bok, jednocześnie Warszawa opowiada się za ponownym rozpatrzeniem tej spra­ wy w przyszłości w odniesieniu do Ukrainy.

Wydarzenia na Kaukazie Południowym w sierpniu 2008 r. przyspieszyły przyjęcie propozycji polsko-szwedzkiej na poziomie podstawowych instytucji UE.

1 września Rada Europejska zwróciła się do Komisji Europejskiej z prośbą o przed­ stawienie propozycji wcześniej, niż początkowo zakładano. Na początku grudnia Є в р о п е й с ь к о г о п а р л а м е н т ) ’. Ш и р ш а Є в р о п а — с у с і д н і к р а ї н и : н о в а с т р у к т у р а в і д н о с и н з п а ш и і ш с х і д н и м и т а п і в д е н н и м и с у с і д а м и , м . Б р ю с с е л ь : 11.03.2003, [w:] Є в р о п е й с ь к и й С о ю з т а У к р а ї н а : С т р а т е г і я в і д н о с и н в к о н т е к с т і р о з ш и р е н н я , І н с т и т у т р е г і о н а л ь н и х , т а е в р о і н т с г р а ц ш н і ї х : д о с л і д ж е н ь “Є в р о Р е г і о У к р а ї н а " , К и ї в 2003, s. 85-109;. К о м і с і я - є в р о п е й с ь к и х ' с п і в т о в а р и с т в . Р о б о ч и й , д о к у м е н т є в р о п е й с ь к о ї к о м і с і ї . Д о д а т о к П о в і д о м л е н н я Є в р о п е й с ь к о ї К о м і с і ї д л я Р а д и Є в р о п е й с ь к о г о С о ю з у т а Є в р о п е й с ь к о г о г і а р ш ч е н т у . " З д і й с н е н н я Є в р о п е й с ь к о ї п о л і т и к и с у с і д с т в а у 2007 p oiji" З в і т п р о х і д з д і і ї с н е і и і я Є в р о п е й с ь к о ї п о л і т и к и . с у с і д с т в а п о г а л у з я х . Б р ю с с е л ь 3 к в і т н я 2 0 0 8 р о к у , Б р ю с с е л ь 2008, s. 54. -: Г . Д р у з е н к о , Є в р о п е й с ь к а п о л і т и к а с у с і д с т в а -: . п і д с у м к и т а п е р с п е к т и в и д л я н о в о г о у к р а ї н с ь к о - . г о у р я д у , У к р а ї н с ь к а ш к о л а п о л і т и ч н и х с т у д і й . Д о п о в і д і , [ о п - і і п е ] http://usps.org.ua/uploads/docs/Yerevan%20 • (Druzenko)%20ukr.doc.. 3 Zob.: Ц і л і т а з а с о б и н о в о ї р е г і о н а л ь н о ї п о л і т и к а У к р а ї н и , „ У к р а ї н с ь к и й м о н і т о р " 2005, п г 4, [ о п - І і п е ] http://foreignpoIiey.org.Ha/ua/papers/indcx. shtml?=4529; О . Д е р г а ч о в , П о з и ч і я У к р а ї н и щ о д о є в р о п е й с ь к о ї : п о л і т и к и с у с і д с т в а ( Є П Є ) т а п е р с п е к т и в с п і в п р а ц і з Є С , Ф о н д і м е н і Ф р і д р і х а Б е р т а , International Policy Anaiysis, К и ї в , г р у д е н ь 2007, s! З ,

. * Niektórzy badacze uważają, i c pomysł sąsiedztwa byt wynikiem procesów regionalizacji i konkurencji , wewnątrz UE, mianowicie, pojawił się on jako odpowiedź na stworzenie z inicjatywy Francji Sojuszu Śródziem­ nomorskiego; zob.: П о л ь щ а т а Ш в е ц і я п р о п о н у ю т ь і д е ю С х і д н о г о п а р т н е р с т в а , „ Є в р о а т л а н т и ч н а У к р а ї н а ” 2008,22.05.2008; Workshop E asteni Partnership - Slrenglhening the E astem Dimension o f the European Neigh-

bourhood Policy?, [on*!ine] http:'//www.kas.de/proj/home/evćnts/9/]/year-2008/month-9/veranstaltimgJd-32293/

incicx.html. . . . ’.

-UKRAINA WOBEC POLITYKI PARTNERSTWA WSCHODNIEGO... 209

Komisja Europejska .oficjalnie: zaproponowała: sześciu państwom byłego ZSRR, mianowicie: Azerbejdżanowi, Armenii, Gruzji, Mołdówic, Ukrainie i, pod pewnym warunkiem, Białorusi, uczestnictwo w Partnerstwie-Wschodnim (wiosną 2009 r. n a ; Specjalnym Szczycie Wschodniego Partnerstwa).

" Przewidywane jest utworzenie czterech wielostronnych platform politycznych w dziedzinach: demokracji, należytej administracji i stabilności; integracji gospo­ darczej oraz zbliżenia do polityki UE; .bezpieczeństwa energetycznego; kontaktów •; między obywatelami dla dalszego poparcia poszczególnych reform państw

partner-UE planuje podpisanie z tymi państwami nowej umowy dotyczącej stowa­ rzyszeń > zawierającej głębokie i kompjeksow ; porozumienia z zakresu wolnego handlu dla tych państw, które pragną i są gotowe brać na siebie odpowiednie,- dale- ko idące, zobowiązania wobcc UE. Zaproponowana polityka partnerstwa to również programy kompleksowe mające na celu polepszenie potencjału administracyjnego

: ■ państw partnerów, stopniową integrację z gospodarką UE (z zachowaniem asyme­

trii, niezbędnej dla gospodarek państw partnerów), zachęcenie państw partnerów dó rozwoju między nimi sicci wolnego handlu, która może później zostać przyłączona

do Wspólnoty Gospodarczej Sąsiedztwa. V ,v - v

: W zakresie bezpieczeństwa UE proponuje podpisanie umów mobilności i bez- : pieczeństwa sprzyjających prostszemu legalnemu przekraczaniu granic UE, kładąc przy,tym nacisk na przedsięwzięcia skierowane- naw alkę z korupcją, przestępczo- - ścią zorganizowaną oraz nielegalną migracją. Te umowy będą również przewidywa­ ły dostosowanie systemu obozów dla cudzoziemców do standardów UE i stworzenie ■ zintegrowanych struktur zarządzania granicami. Ostatecznym celem będzie wpro­

wadzenie ;beżwizowego reżimu dla wszystkich państw włączonych do tej współ­ pracy. Komisja Europejskazbada możliwości rozwoju mobilności pracowników ;. ż perspektywą większej otwartości rynków pracy UE. ; i ;; ; , :' '■

Szczególną uwagę poświęca się współpracy w dziedzinie energetyki. Unia ■ wspiera rozwój regionalnych źródeł-energii elektrycznej, wydajności energetycz- .

ncj oraz odnawialnych źródeł energii, dba o rozwój Południowego Korytarza Ener­ getycznego, etc. Ważne miejsce zajmuje współpraca w celu zapobiegania klęskom żywiołowym oraz'awariom spowodowanym przez człowieka, gotowości do reago­

wania na nie6. ; s Ы : :: 7 Г-:

■V:^,'\-PoИtyk'a Partnerstwa Wschodniego Unii Europejskiej a władza ukraińska

Plany integracji z UE cieszą się poparciem większości społeczeństwa ukraińskiego, lecz nie jest to jeszcze główny kierunek działalności elit. Dopiero stopniowo rośnie . wzajemne zrozumienie powiązań między powodzeniem transformacji wewnętrz­ nych a integracją europejską; Ze względu na cechy procesów transformacyjnych państwa oraz niewystarczającą dojrzałość kół rządzących ukształtował się specy- ' ficzny stosunek do Europy, polegający na konsumpcyjnym podejściu do współpracy

. . . * : С х і д н е п а р т н е р с т в о — н о в а а м б і т н а г л а в а у в і д н о с и н а х Є С з і с х і д н и м и с у с і д а м и , 4.12.2008, [ о а - : І і о е ] http://www.delukr.ec.europa.eu/page40306.html. . ; _•••:

z UE. Na odbiór przez Ukrainę impulsów ze strony Unii Europejskiej ma wpływ kilka czynników. Z jednej strony to przyzwyczajenie do wykorzystywania partnera jako źródła tanich np; surowców, jak czasami postrzegano Rosję w latach 90: Uwi­ dacznia się również brak sprecyzowanych interesów narodowych oraz zastąpienie ieh interesami biznesowymi elit regionalnych. Do tego można dodać już dość trwałą niestabilność systemu politycznego: Wreszcie koła rządzące państw członków Unii Europejskiej nie postrzegają Ukrainy jako państwa europejskiego.

; ; Ukraina zawsze brała aktywny udział w e; wszystkich zaproponowanych pro­ jektach. Dotyczy to mianowicie Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, w której ramach wykonywany jest plan działań Ukraina - UE7. W ciągu ostatnich'lat udało się sporo osiągnąć w drodze do zbliżenia nie tylko w dziedzinie współpracy gospodarczej: Jednak ramy Sąsiedztwa stały się już zbyt ciasne dla współpracy dwustronnej; po­ nieważ nie odzwierciedlają celu strategicznego naszego państwa, czyli uzyskania

pełnoprawnego członkostwa8. • -■ -

-Europejska Polityka Partnerstwa w przypadku jej konsekwentnego i cało­ ściowego wykonania daje nowy impuls rozwojowi dwustronnych stosunków oraz prowadzi bezpośrednio do kwestii przystąpienia do Unii Europejskiej. Znaczenie Ukrainy w kontekście zaproponowanego programu może jeszcze wzrastać, ponie­ waż jako największe państwo uczestniczące ma możliwość wywierania wpływu na integrację europejską i na innych partnerów. Pod koniec marca 2009 r. odbyła się konferencja międzynarodowa inwestorów dotycząca modernizacji ukraińskiego sys-: temu transportu gazu, w maju - szczyt poświęcony Partnerstwu Wschodniemu oraz dialog na temat rolnictwa. W celu pogłębienia instytucyjnej podstawy współpracy w lipcu 2008 r. powołano Biuro Koordynacyjne przy Gabinecie Ministrów Ukrainy mające koordynować uzgodnienia działań integracyjnych z UE i na poziomie wła­

dzy wykonawczej9. ‘

Stanowisko władz ukraińskich wobec programu Partnerstwa Wschodnie­ go przedstawiło Ministerstwo Spraw Zagranicznych, z zadowoleniem przyj muj ąc wspólną inicjatywę Polski i Szwecji skierowaną na powołanie zaradnego wschod­ nioeuropejskiego wymiaru polityki zagranicznej Unii Europejskiej10. 3 grudnia 2008 r:, po ogłoszeniu przez Komisję Europejską propozycji w sprawie PW, ukraiń­ skie MSZ w swoim komentarzu ż satysfakcją konstatowało, że „stopień ambicji ram Partnerstwa Wschodniego dla każdego państwa partnera będzie zależeć'od dążeń,

210 JURIJ MAKAR, SERHIJ FEDUNIAK :

'. Z ob,: П л а н д і й У к р а ї н а - Є в р о п е й с ь к и й С о ю з . Є в р о п е й с ь к а п о л і т и к а с у с і д с т в а , М і н і с т е р с т в о з а ­

к о р д о н н и х с п р а в У к р а ї н и , 2004, [on-line] http:www.rafa,gov,ua/integratiofafaa-eu/doc/plan_ua_c!i.doe; К о м і с і я

є в р о п е й с ь к и х с п і в т о в а р и с т в . Р о б о ч и й з в і т п е р с о н а л у к о м і с і ї . Є в р о п е й с ь к а п о л і т и к а с у с і д с т в а . К р а ї н о в и й з в і т . У к р а ї н а , Б р ю с с е л ь , 12.05.2004, Sec(2004) 566.

8 W kom entarzu M inisterstw a Spraw Zagranicznych U krainy polityka Sąsiedztw a została określona jako konceptualnie niedoskonała; zob.: К о м е н т а р М З Є У к р а ї н и щ о д о К о м у н і к а ц і ї Є в р о п е й с ь к о ї К о м і с і ї " С х і д н е

п а р т н е р с т в о " в і д З г р у д н я 2 0 0 8 р о к у , [on-line]

http://www.mfa.gov.ua/mfa/ua/publication/cbntent/22841.html-’ W ięcej n a ten tem at zob.: C. В о р о п а є в , Г . Н е м и р я , Д л я у с п і х у - с е р о і н т е г р а ц і ї п о т р і б е н ч і т к и й

р о з р а х у н о к і к о о р д и н а ц і я , У Н І А Н , 11.12.2008, [on-line] http://eunew s.uniari.net/ukr/detail/189531; Д . Ш к у р к о , Д е к л а р а ц і я П р а з ь к о г о с а м і т у С х і д н о г о п а р т н е р с т в а н е м і с т и т ь ч і т к и х ф о р м у л ю в а н ь щ о д о м о ж л и в о с т і ч л е н с т в а в Є С д л я к р а ї н - п а р т п е р і в , Б р ю с с е л ь , 8.05.2009, UKRIN FO RM , [ón-line] http://www,ukrinfc>rm.ua/

ukr/order/?id=805566. ' '

К о м е н т а р М З С У к р а ї н и щ о д о К о м у н і к а ц і ї Є в р о п е й с ь к о ї К о м і с і ї “С х і д н е п а р т н е р с т в о " в і д З г р у д н я 2 0 0 8 р о к у , 4.12.2008, [ о п - ) і п е ] http;//www,m fa.gov,ua/m fa/ua/publication/content/22841,htm l. ■ -

-UKRAINA WOBEC POLITYKI PARTNERSTWA WSCHODNIEGO.. 211

celów oraz zdolności każdego z nich”11. W dokumencie podano, że zaproponowana inicjatywa odpowiada, ukraińskiemu podejściu do integracji europejskiej polegają­ cemu na efektywnej współpracy politycznej i integracji gospodarczej między UE a państwami partnerami. Strona ukraińska wysoko ocenia prężność instrumentów partnerstwa, pomagającą,uznawać specyfikę każdego państwa partnerskiego. Jedno­ cześnie Ukraina gotowa jest do uczestniczenia w programie Partnerstwa, tylko jeśli „nowa polityka UE nie będzie określana jako alternatywa dla perspektywicznego członkostwa w UE, a wprost przeciwnie - przybliży Ukrainę do tego celu”12.

■ V Stanowisko ukraińskiego MSZ poparli inni urzędnicy, a różnica w podejściach, zgodnie z określeniem wicepremiera Hryhorija Nemyrii, leży w „szczegółach kul­ tury analizy, strategicznej oraz stylu dyplomacji”'3. W wywiadzie udzielonym kore­ spondentowi ;UNIAN urzędnik przywitał inicjatywę UE z nadzieją i jednocześnie ostrożnie wypowiedział się na temat możliwości sprawowania przez Ukrainę misji regionalnego lidera w ramach partnerstwa, tj, większego zaangażowania Białorusi w procesy europejskie jako gwarancję przyspieszonej integracji, zaznaczając pierw­ szeństwo -przeprowadzenia reform wewnętrznych w tym procesie. Jego zdaniem powodzenie zaproponowanego p rzez U E■ programu będzie zależało nie tyIkó' od stabilności.wewnętrznej na Ukrainie, lecz również od konsolidacji oraz ustalenia pozycji-wewnątrz samej Unii. Hryhorij Nemyria uznał za pozytywne zjawisko brak antyrosyjskiego ukierunkowania inicjatywy UE oraz jej powiązania z panującymi

stosunkami z Federacją Rosyjską14. ’

Do projektu PW ustosunkowały się pozytywnie pierwsze osoby Ukrainy Pre­ mier Julia Tymoszenko15 stwierdziła, że; dla Ukrainy stwarza on dodatkową moż­ liwość na drodze ku integracji europejskiej16. Prezydent Wiktor Juszczenko uznał projekt PW za „znakomity”1?i z satysfakcją odnotował, że Partnerstwo uznaje euro­ pejską tożsamość wschodnich sąsiadów UE. Wyrażał przy tym nadzieję że zostanie stworzona strefa wolnego handlu, a system wizowy będzie liberalizowany18,

■ Ukraiński parlament - Werchowna Rada -odgryw a szczególną rolę we wpro­

wadzeniu polityki Partnerstwa. Po pierwsze, zapewnia ustawodawczą gwarancję tego procesu z ukraińskiej strony, a także kontrolę nad działalnością rządu w zakre­ sie integracji europejskiej. Ważnym mechanizmem w tym kontekście jest specjalne powołanie Komitetu ds. integracji europejskiej oraz sporządzenie parlamentarnych sprawozdań z realizacji przez Ukrainę Polityki Integracji Europejskiej19. Po drugie,

11Ibidem . ' ' ■' Ibidem. ' ; - .. ■ ■ ' : 13 C. В о р о п а е » , Г . Н е м и р я , op. cit. . . - - -. ; 14 Ibidem. . l) Zob, : Г л а в и у р я д і в У к р а ї н и т а П о л ь щ і д о м о в и л и с я п р о п р и ш в и д ш е н н я р е а л і з а ц і ї д в о с т о р о н н ь о ї ' У г о д и щ о д о ' м а л а г о п р и к о р д о н н о г о р у х у , 14.07.200,8, [on-line] http://www.kmu.gov.ua,

: 16 D epesza U N IA N z 14.07.2008 r. Tymoszenko rów nież m a nadzieję, że Partnerstw o W schodnie będzie sprzyjało uznaniu przez UE perspektyw y członkostw a U krainy w U E, zob. depesza U N IA N z 21.11.2008 r.

11 З а я в а П р е з и д е н т а У к р а ї н и т а К о р о л я Ш в е ц і ї з а п і д с у м к а м и з у с т р і ч і , 30.09.2008, [oń-line] http://

www.president.gov.ua; П р е з и д е н т У к р а ї н и т а К о р о л я Ш в е ц і ї з д р у ж и н а м и в і д в і д а л и Н а ц і о н а л ь н и й з а п о в і д н и к

" С о ф і я К и ї в с ь к а " , 30.09. 2008, [ о п - 1 і п е ] http://w w w .president.gov.ua. ..

Zob.: ukraińska w ersja w yw iadu W, Juszczenki dla dziennika „ L ie tu v o s żinios” z 9.12.2008 r., Б і л ь ш е

н і ж с т р а т е г і ч н и й п а р т н е р , [on-linc] http://www.prcsidcnt.gov.ua.

lv. Zob.: К о м і т е т В е р х о в н о ї Р а д и з п и т а н ь є в р о п е й с ь к о ї , і н т е г р а ц і ї . : П а р л а м е н т с ь к и й е и б і р