Międzynarodowe
Jurij M akar, Serhij Feduniak
UKRAINA WOBEC POLITYKI PARTNERSTWA W SCHODNIEGO UNII EUROPEJSKIEJ
Istota Europejskiej Polityki Sąsiedztwa Unii Europejskiej
Po rozszerzeniu w roku 2004 Unia Europejska potrzebowała czasu w celu stworzenia nowego ładu instytucjonalnego, wymagały tego zarówno stopień integracji państw członkowskich, ja k i konieczność ich sprawnego działania w warunkach poszerzo nej Unii, nowych niebezpieczeństw oraz wyzwań globalnych. Kwestia referendów w sprawie Konstytucji UE oraz Traktatu lizbońskiego ujawniła trudności integracyj ne wewnątrz Unii na poziomie elit oraz społeczeństw państw członkowskich. Jed nocześnie logika procesów integracji europejskiej przewiduje przyłączenie do Unii kolejnych państw, ponieważ w warunkach zglobalizowancgo świata rośnie wzajem ny wpływ i wzajemna zależność na poziomie subregionalnym.
Dlatego Unia Europejska musi jeszcze w trakcie negocjacji podejmować decy zje czasem prowizoryczne, ale biorące pod uwagę realia. Decyzje te z jednej strony ukazują brak gotowości, przede wszystkim „starej” Europy, do dalszego rozszerze nia, z drugiej - pogłębiają integrację w. dziedzinach mających bezpośredni wpływ na życie krajów członkowskich, angażując przy tym państwa spoza UE. Pierwszym : krokiem w tym kierunku stało się wprowadzenie w roku 2004 Europejskiej Polityki Sąsiedztwa mające na celu szersze zaangażowanie we współpracę w poszczegól nych dziedzinach państw byłego ZSRR, Bliskiego Wschodu oraz Afryki Północnej; Wynikało to zarówno z interesów strategicznych samej Unii, jak również braku moż liwości uzyskania przez te państwa pełnoprawnego członkostwa w jej strukturach1. 1 Zob.: К о м і с і я є в р о п е й с ь к и х с п і в т о в а р и с т в . К о м ю н і к е к о м і с і ї . Є в р о п е й с ь к а п о л і т и к а с у с і д с т в а .
С т р а т е г і я , Scc(2004) 564, 565, 566, 567, 568, 569, 570; К о м і с і я є в р о п е й с ь к и х с п і в т о в а р и с т в . П о т д а т е н и я Є в р о п е й с ь к о ї к о м і с і ї д л я Р а д и Є С т а Є в р о п е й с ь к о г о п а р л а м е н т у п р о п о с и л е н н я ' Є в р о п е й с ь к о ї п о л і т и к и с у с і д с т в а , Б р ю с с е л ь , 4.12.2006 р . , С О М ( 2 ( Ю 6 ) 726 finał; П о в і д о м л е н н я Є в р о п е й с ь к о ї К о м і с і ї д л я Р а д и т а
208 JURIJ MAKAR, SERHIJ FEDUNIAK
Wspomniana polityka data Ukrainie możliwość zbliżenia do UE, a jednocze śnie świadczyła o braku gotowości obu stron do przejścia na wyższy poziom integra cji w perspektywie krótko- i średnioterminowej2. Przyczynę tego, obok problemów. Unii z restrukturyzacją, i adaptacją instytucyjną, stanowiły negatywne procesy we wnątrzpolityczne na Ukrainie, które nie pozwalają elitom „starej” Europy odbierać Ukrainy jako części cywilizacji europejskiej. Z kolei część kół politycznych oraz ekspertów naszego państwa uznaje program sąsiedztwa za formę grzecznej odmowy pełnoprawnego członkostwa, a nie instrument służący wzajemnemu zbliżeniu3. ce polityki sąsiedztwa i zaproponowania nowej formuły współpracy ze wschodnimi sąsiadami, która w rażie powodzenia może dać perspektywę członkostwa niektó rym z nich. 26 maja 2008 r. na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich UE, w .Brukseli, Polska: oraz Szwecja zgłosiły pomysł partnerstwa Wschodniego, przewidujący działalność międzynarodowego forum między UE 27 a Ukrainą, Mołdową, Armenią oraz Azerbejdżanem4. Celem tego forum będzie stop niowe rozpatrywanie umów dotyczących bezwizowego wjazdu, stworzenia stref wolnego handlu dla usług І produkcji rolnej, porozumienia partnerstwa strategiczne go z powyższymi państwami etc. Uwzględniając autorytarny charakter politycznego reżimu, Białoruś może przyłączyć się do programu tylko na poziomie technicznym i eksperckim. Rosja również zostanie zaproszona do współpracy w inicjatywach lo kalnych, na przykład w obwodzie kaliningradzkim5. Szwecja i Polska zgadzają się na tym etapie odłożyć dość kontrowersyjną kwestię perspektyw członkostwa w UE na bok, jednocześnie Warszawa opowiada się za ponownym rozpatrzeniem tej spra wy w przyszłości w odniesieniu do Ukrainy.
Wydarzenia na Kaukazie Południowym w sierpniu 2008 r. przyspieszyły przyjęcie propozycji polsko-szwedzkiej na poziomie podstawowych instytucji UE.
1 września Rada Europejska zwróciła się do Komisji Europejskiej z prośbą o przed stawienie propozycji wcześniej, niż początkowo zakładano. Na początku grudnia Є в р о п е й с ь к о г о п а р л а м е н т ) ’. Ш и р ш а Є в р о п а — с у с і д н і к р а ї н и : н о в а с т р у к т у р а в і д н о с и н з п а ш и і ш с х і д н и м и т а п і в д е н н и м и с у с і д а м и , м . Б р ю с с е л ь : 11.03.2003, [w:] Є в р о п е й с ь к и й С о ю з т а У к р а ї н а : С т р а т е г і я в і д н о с и н в к о н т е к с т і р о з ш и р е н н я , І н с т и т у т р е г і о н а л ь н и х , т а е в р о і н т с г р а ц ш н і ї х : д о с л і д ж е н ь “Є в р о Р е г і о У к р а ї н а " , К и ї в 2003, s. 85-109;. К о м і с і я - є в р о п е й с ь к и х ' с п і в т о в а р и с т в . Р о б о ч и й , д о к у м е н т є в р о п е й с ь к о ї к о м і с і ї . Д о д а т о к П о в і д о м л е н н я Є в р о п е й с ь к о ї К о м і с і ї д л я Р а д и Є в р о п е й с ь к о г о С о ю з у т а Є в р о п е й с ь к о г о г і а р ш ч е н т у . " З д і й с н е н н я Є в р о п е й с ь к о ї п о л і т и к и с у с і д с т в а у 2007 p oiji" З в і т п р о х і д з д і і ї с н е і и і я Є в р о п е й с ь к о ї п о л і т и к и . с у с і д с т в а п о г а л у з я х . Б р ю с с е л ь 3 к в і т н я 2 0 0 8 р о к у , Б р ю с с е л ь 2008, s. 54. ■ ■ • -: Г . Д р у з е н к о , Є в р о п е й с ь к а п о л і т и к а с у с і д с т в а -: . п і д с у м к и т а п е р с п е к т и в и д л я н о в о г о у к р а ї н с ь к о - . г о у р я д у , У к р а ї н с ь к а ш к о л а п о л і т и ч н и х с т у д і й . Д о п о в і д і , [ о п - і і п е ] http://usps.org.ua/uploads/docs/Yerevan%20 • (Druzenko)%20ukr.doc.. 3 Zob.: Ц і л і т а з а с о б и н о в о ї р е г і о н а л ь н о ї п о л і т и к а У к р а ї н и , „ У к р а ї н с ь к и й м о н і т о р " 2005, п г 4, [ о п - І і п е ] http://foreignpoIiey.org.Ha/ua/papers/indcx. shtml?=4529; О . Д е р г а ч о в , П о з и ч і я У к р а ї н и щ о д о є в р о п е й с ь к о ї : п о л і т и к и с у с і д с т в а ( Є П Є ) т а п е р с п е к т и в с п і в п р а ц і з Є С , Ф о н д і м е н і Ф р і д р і х а Б е р т а , International Policy Anaiysis, К и ї в , г р у д е н ь 2007, s! З ,
. * Niektórzy badacze uważają, i c pomysł sąsiedztwa byt wynikiem procesów regionalizacji i konkurencji , wewnątrz UE, mianowicie, pojawił się on jako odpowiedź na stworzenie z inicjatywy Francji Sojuszu Śródziem nomorskiego; zob.: П о л ь щ а т а Ш в е ц і я п р о п о н у ю т ь і д е ю С х і д н о г о п а р т н е р с т в а , „ Є в р о а т л а н т и ч н а У к р а ї н а ” 2008,22.05.2008; Workshop E asteni Partnership - Slrenglhening the E astem Dimension o f the European Neigh-
bourhood Policy?, [on*!ine] http:'//www.kas.de/proj/home/evćnts/9/]/year-2008/month-9/veranstaltimgJd-32293/
incicx.html. . . . ’.
-UKRAINA WOBEC POLITYKI PARTNERSTWA WSCHODNIEGO... 209
Komisja Europejska .oficjalnie: zaproponowała: sześciu państwom byłego ZSRR, mianowicie: Azerbejdżanowi, Armenii, Gruzji, Mołdówic, Ukrainie i, pod pewnym warunkiem, Białorusi, uczestnictwo w Partnerstwie-Wschodnim (wiosną 2009 r. n a ; Specjalnym Szczycie Wschodniego Partnerstwa).
" Przewidywane jest utworzenie czterech wielostronnych platform politycznych w dziedzinach: demokracji, należytej administracji i stabilności; integracji gospo darczej oraz zbliżenia do polityki UE; .bezpieczeństwa energetycznego; kontaktów •; między obywatelami dla dalszego poparcia poszczególnych reform państw
partner-UE planuje podpisanie z tymi państwami nowej umowy dotyczącej stowa rzyszeń > zawierającej głębokie i kompjeksow ; porozumienia z zakresu wolnego handlu dla tych państw, które pragną i są gotowe brać na siebie odpowiednie,- dale- ko idące, zobowiązania wobcc UE. Zaproponowana polityka partnerstwa to również programy kompleksowe mające na celu polepszenie potencjału administracyjnego
: ■ państw partnerów, stopniową integrację z gospodarką UE (z zachowaniem asyme
trii, niezbędnej dla gospodarek państw partnerów), zachęcenie państw partnerów dó rozwoju między nimi sicci wolnego handlu, która może później zostać przyłączona
do Wspólnoty Gospodarczej Sąsiedztwa. V ,v - v
: W zakresie bezpieczeństwa UE proponuje podpisanie umów mobilności i bez- : pieczeństwa sprzyjających prostszemu legalnemu przekraczaniu granic UE, kładąc przy,tym nacisk na przedsięwzięcia skierowane- naw alkę z korupcją, przestępczo- - ścią zorganizowaną oraz nielegalną migracją. Te umowy będą również przewidywa ły dostosowanie systemu obozów dla cudzoziemców do standardów UE i stworzenie ■ zintegrowanych struktur zarządzania granicami. Ostatecznym celem będzie wpro
wadzenie ;beżwizowego reżimu dla wszystkich państw włączonych do tej współ pracy. Komisja Europejskazbada możliwości rozwoju mobilności pracowników ;. ż perspektywą większej otwartości rynków pracy UE. ; i ;; ; , :' '■
Szczególną uwagę poświęca się współpracy w dziedzinie energetyki. Unia ■ wspiera rozwój regionalnych źródeł-energii elektrycznej, wydajności energetycz- .
ncj oraz odnawialnych źródeł energii, dba o rozwój Południowego Korytarza Ener getycznego, etc. Ważne miejsce zajmuje współpraca w celu zapobiegania klęskom żywiołowym oraz'awariom spowodowanym przez człowieka, gotowości do reago
wania na nie6. ; s Ы : :: 7 Г-:
■V:^,'\-PoИtyk'a Partnerstwa Wschodniego Unii Europejskiej a władza ukraińska
Plany integracji z UE cieszą się poparciem większości społeczeństwa ukraińskiego, lecz nie jest to jeszcze główny kierunek działalności elit. Dopiero stopniowo rośnie . wzajemne zrozumienie powiązań między powodzeniem transformacji wewnętrz nych a integracją europejską; Ze względu na cechy procesów transformacyjnych państwa oraz niewystarczającą dojrzałość kół rządzących ukształtował się specy- ' ficzny stosunek do Europy, polegający na konsumpcyjnym podejściu do współpracy
. . . * : С х і д н е п а р т н е р с т в о — н о в а а м б і т н а г л а в а у в і д н о с и н а х Є С з і с х і д н и м и с у с і д а м и , 4.12.2008, [ о а - : І і о е ] http://www.delukr.ec.europa.eu/page40306.html. . ; _•••:
z UE. Na odbiór przez Ukrainę impulsów ze strony Unii Europejskiej ma wpływ kilka czynników. Z jednej strony to przyzwyczajenie do wykorzystywania partnera jako źródła tanich np; surowców, jak czasami postrzegano Rosję w latach 90: Uwi dacznia się również brak sprecyzowanych interesów narodowych oraz zastąpienie ieh interesami biznesowymi elit regionalnych. Do tego można dodać już dość trwałą niestabilność systemu politycznego: Wreszcie koła rządzące państw członków Unii Europejskiej nie postrzegają Ukrainy jako państwa europejskiego.
; ; Ukraina zawsze brała aktywny udział w e; wszystkich zaproponowanych pro jektach. Dotyczy to mianowicie Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, w której ramach wykonywany jest plan działań Ukraina - UE7. W ciągu ostatnich'lat udało się sporo osiągnąć w drodze do zbliżenia nie tylko w dziedzinie współpracy gospodarczej: Jednak ramy Sąsiedztwa stały się już zbyt ciasne dla współpracy dwustronnej; po nieważ nie odzwierciedlają celu strategicznego naszego państwa, czyli uzyskania
pełnoprawnego członkostwa8. • -■ -
-Europejska Polityka Partnerstwa w przypadku jej konsekwentnego i cało ściowego wykonania daje nowy impuls rozwojowi dwustronnych stosunków oraz prowadzi bezpośrednio do kwestii przystąpienia do Unii Europejskiej. Znaczenie Ukrainy w kontekście zaproponowanego programu może jeszcze wzrastać, ponie waż jako największe państwo uczestniczące ma możliwość wywierania wpływu na integrację europejską i na innych partnerów. Pod koniec marca 2009 r. odbyła się konferencja międzynarodowa inwestorów dotycząca modernizacji ukraińskiego sys-: temu transportu gazu, w maju - szczyt poświęcony Partnerstwu Wschodniemu oraz dialog na temat rolnictwa. W celu pogłębienia instytucyjnej podstawy współpracy w lipcu 2008 r. powołano Biuro Koordynacyjne przy Gabinecie Ministrów Ukrainy mające koordynować uzgodnienia działań integracyjnych z UE i na poziomie wła
dzy wykonawczej9. ‘
Stanowisko władz ukraińskich wobec programu Partnerstwa Wschodnie go przedstawiło Ministerstwo Spraw Zagranicznych, z zadowoleniem przyj muj ąc wspólną inicjatywę Polski i Szwecji skierowaną na powołanie zaradnego wschod nioeuropejskiego wymiaru polityki zagranicznej Unii Europejskiej10. 3 grudnia 2008 r:, po ogłoszeniu przez Komisję Europejską propozycji w sprawie PW, ukraiń skie MSZ w swoim komentarzu ż satysfakcją konstatowało, że „stopień ambicji ram Partnerstwa Wschodniego dla każdego państwa partnera będzie zależeć'od dążeń,
210 JURIJ MAKAR, SERHIJ FEDUNIAK :
'. Z ob,: П л а н д і й У к р а ї н а - Є в р о п е й с ь к и й С о ю з . Є в р о п е й с ь к а п о л і т и к а с у с і д с т в а , М і н і с т е р с т в о з а
к о р д о н н и х с п р а в У к р а ї н и , 2004, [on-line] http:www.rafa,gov,ua/integratiofafaa-eu/doc/plan_ua_c!i.doe; К о м і с і я
є в р о п е й с ь к и х с п і в т о в а р и с т в . Р о б о ч и й з в і т п е р с о н а л у к о м і с і ї . Є в р о п е й с ь к а п о л і т и к а с у с і д с т в а . К р а ї н о в и й з в і т . У к р а ї н а , Б р ю с с е л ь , 12.05.2004, Sec(2004) 566.
8 W kom entarzu M inisterstw a Spraw Zagranicznych U krainy polityka Sąsiedztw a została określona jako konceptualnie niedoskonała; zob.: К о м е н т а р М З Є У к р а ї н и щ о д о К о м у н і к а ц і ї Є в р о п е й с ь к о ї К о м і с і ї " С х і д н е
п а р т н е р с т в о " в і д З г р у д н я 2 0 0 8 р о к у , [on-line]
http://www.mfa.gov.ua/mfa/ua/publication/cbntent/22841.html-’ W ięcej n a ten tem at zob.: C. В о р о п а є в , Г . Н е м и р я , Д л я у с п і х у - с е р о і н т е г р а ц і ї п о т р і б е н ч і т к и й
р о з р а х у н о к і к о о р д и н а ц і я , У Н І А Н , 11.12.2008, [on-line] http://eunew s.uniari.net/ukr/detail/189531; Д . Ш к у р к о , Д е к л а р а ц і я П р а з ь к о г о с а м і т у С х і д н о г о п а р т н е р с т в а н е м і с т и т ь ч і т к и х ф о р м у л ю в а н ь щ о д о м о ж л и в о с т і ч л е н с т в а в Є С д л я к р а ї н - п а р т п е р і в , Б р ю с с е л ь , 8.05.2009, UKRIN FO RM , [ón-line] http://www,ukrinfc>rm.ua/
ukr/order/?id=805566. ' '
К о м е н т а р М З С У к р а ї н и щ о д о К о м у н і к а ц і ї Є в р о п е й с ь к о ї К о м і с і ї “С х і д н е п а р т н е р с т в о " в і д З г р у д н я 2 0 0 8 р о к у , 4.12.2008, [ о п - ) і п е ] http;//www,m fa.gov,ua/m fa/ua/publication/content/22841,htm l. ■ -
-UKRAINA WOBEC POLITYKI PARTNERSTWA WSCHODNIEGO.. 211
celów oraz zdolności każdego z nich”11. W dokumencie podano, że zaproponowana inicjatywa odpowiada, ukraińskiemu podejściu do integracji europejskiej polegają cemu na efektywnej współpracy politycznej i integracji gospodarczej między UE a państwami partnerami. Strona ukraińska wysoko ocenia prężność instrumentów partnerstwa, pomagającą,uznawać specyfikę każdego państwa partnerskiego. Jedno cześnie Ukraina gotowa jest do uczestniczenia w programie Partnerstwa, tylko jeśli „nowa polityka UE nie będzie określana jako alternatywa dla perspektywicznego członkostwa w UE, a wprost przeciwnie - przybliży Ukrainę do tego celu”12.
■ V Stanowisko ukraińskiego MSZ poparli inni urzędnicy, a różnica w podejściach, zgodnie z określeniem wicepremiera Hryhorija Nemyrii, leży w „szczegółach kul tury analizy, strategicznej oraz stylu dyplomacji”'3. W wywiadzie udzielonym kore spondentowi ;UNIAN urzędnik przywitał inicjatywę UE z nadzieją i jednocześnie ostrożnie wypowiedział się na temat możliwości sprawowania przez Ukrainę misji regionalnego lidera w ramach partnerstwa, tj, większego zaangażowania Białorusi w procesy europejskie jako gwarancję przyspieszonej integracji, zaznaczając pierw szeństwo -przeprowadzenia reform wewnętrznych w tym procesie. Jego zdaniem powodzenie zaproponowanego p rzez U E■ programu będzie zależało nie tyIkó' od stabilności.wewnętrznej na Ukrainie, lecz również od konsolidacji oraz ustalenia pozycji-wewnątrz samej Unii. Hryhorij Nemyria uznał za pozytywne zjawisko brak antyrosyjskiego ukierunkowania inicjatywy UE oraz jej powiązania z panującymi
stosunkami z Federacją Rosyjską14. ’
Do projektu PW ustosunkowały się pozytywnie pierwsze osoby Ukrainy Pre mier Julia Tymoszenko15 stwierdziła, że; dla Ukrainy stwarza on dodatkową moż liwość na drodze ku integracji europejskiej16. Prezydent Wiktor Juszczenko uznał projekt PW za „znakomity”1?i z satysfakcją odnotował, że Partnerstwo uznaje euro pejską tożsamość wschodnich sąsiadów UE. Wyrażał przy tym nadzieję że zostanie stworzona strefa wolnego handlu, a system wizowy będzie liberalizowany18,
■ Ukraiński parlament - Werchowna Rada -odgryw a szczególną rolę we wpro
wadzeniu polityki Partnerstwa. Po pierwsze, zapewnia ustawodawczą gwarancję tego procesu z ukraińskiej strony, a także kontrolę nad działalnością rządu w zakre sie integracji europejskiej. Ważnym mechanizmem w tym kontekście jest specjalne powołanie Komitetu ds. integracji europejskiej oraz sporządzenie parlamentarnych sprawozdań z realizacji przez Ukrainę Polityki Integracji Europejskiej19. Po drugie,
11Ibidem . ' • ' ■' Ibidem. ' ; - .. ■ ■ ' : 13 C. В о р о п а е » , Г . Н е м и р я , op. cit. . . - - -. ; 14 Ibidem. . l) Zob, : Г л а в и у р я д і в У к р а ї н и т а П о л ь щ і д о м о в и л и с я п р о п р и ш в и д ш е н н я р е а л і з а ц і ї д в о с т о р о н н ь о ї ' У г о д и щ о д о ' м а л а г о п р и к о р д о н н о г о р у х у , 14.07.200,8, [on-line] http://www.kmu.gov.ua,
: 16 D epesza U N IA N z 14.07.2008 r. Tymoszenko rów nież m a nadzieję, że Partnerstw o W schodnie będzie sprzyjało uznaniu przez UE perspektyw y członkostw a U krainy w U E, zob. depesza U N IA N z 21.11.2008 r.
11 З а я в а П р е з и д е н т а У к р а ї н и т а К о р о л я Ш в е ц і ї з а п і д с у м к а м и з у с т р і ч і , 30.09.2008, [oń-line] http://
www.president.gov.ua; П р е з и д е н т У к р а ї н и т а К о р о л я Ш в е ц і ї з д р у ж и н а м и в і д в і д а л и Н а ц і о н а л ь н и й з а п о в і д н и к
" С о ф і я К и ї в с ь к а " , 30.09. 2008, [ о п - 1 і п е ] http://w w w .president.gov.ua. ..
Zob.: ukraińska w ersja w yw iadu W, Juszczenki dla dziennika „ L ie tu v o s żinios” z 9.12.2008 r., Б і л ь ш е
н і ж с т р а т е г і ч н и й п а р т н е р , [on-linc] http://www.prcsidcnt.gov.ua.
lv. Zob.: К о м і т е т В е р х о в н о ї Р а д и з п и т а н ь є в р о п е й с ь к о ї , і н т е г р а ц і ї . : П а р л а м е н т с ь к и й е и б і р