5
Indeksowanie czasopism w referencyjnych bazach danych
Gdy redakcja zdecyduje, że chce, by zawartość tworzonego przez nią czasopisma 41
znalazła się w jakiejś bazie danych, pojawia się pytanie, gdzie aplikować i jak znaleźć tę właściwą bazę czy bazy. Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta i na pewno nie jest jednakowa dla wszystkich. Istnieje bardzo wiele bibliograficznych baz danych i spełniają one różne cele, więc – w zależności od postawionych przez redakcję założeń – różne też będą kryteria wyboru w tym zakresie. Niektórzy wychodzą z założenia, że im więcej baz, tym lepiej i zgłaszają czasopismo wszędzie, gdzie się tylko da. Lepszym rozwiązaniem jest przygotowanie sprecyzowanej strategii dotyczącej indeksowania w bazach. To, gdzie znajdą się opisy tekstów ukazujących się w danym periodyku, powinno być poprzedzone starannym wyborem i przygoto-waniami. Poniżej przedstawione zostanie kilka wskazówek pomocnych w wyborze odpowiednich baz danych.
1 . Bazy krajowe czy zagraniczne? Jeśli czasopismo ma tylko zasięg krajowy, poru-sza tematykę, którą zainteresowany jest określony lokalny krąg odbiorców, to warto się zastanowić nad bazami lokalnymi. Wybór wyłącznie bazy międzynarodowej wiąże się nie tylko z przygotowaniem wszystkich metadanych w języku angielskim (lub innym), ale też może doprowadzić do sytuacji, gdy skupiając się na odbiorcy zagranicznym, zapomnimy o tym, kto faktycznie z tego czasopisma korzysta (lub może korzystać).
Wiele czasopism, zgodnie z wytycznymi ministerialnymi dotyczącymi oceny czasopism, przygotowuje anglojęzyczne abstrakty i słowa kluczowe. W tym oczywi-ście nie ma nic złego, ale poprzestając tylko na metadanych w języku obcym, można doprowadzić do sytuacji, gdy ktoś nie znajdzie danego tekstu, bo nie przyjdzie mu do głowy, żeby wpisać w wyszukiwarkę angielskie słowa kluczowe. Na przykład po wpisaniu w bazie CEJSH słowa kluczowego „bibliometria” otrzymujemy 19 wyników, gdy wprowadzimy anglojęzyczny odpowiednik („bibliometrics”), lista rezultatów wynosi 25, w dodatku pokrywa się tylko w niewielkim stopniu z tymi, które wyszu-kaliśmy używając słowa polskiego. Gonimy za mitycznym zagranicznym odbiorcą, całkowicie zapominając o polskim czytelniku.
Czy to znaczy, że należy nie brać pod uwagę baz zagranicznych, indeksujących literaturę z całego świata? Oczywiście, że trzeba o nich myśleć, ale pamiętając także o docelowym odbiorcy. Czasopismom zależy na jak najszerszym odbiorze, na tym żeby artykuły w nich publikowane były czytane i cytowane. Jeśli jednak większość prac jest w języku polskim, to statystyczny czytelnik będzie zapewne pochodził z Polski i to na jego cytowania powinno raczej liczyć czasopismo, niż na te pochodzące od autora z zagranicy.
Rozważania nie dotyczą czasopism wydawanych w innych językach. Te pe-riodyki powinny przede wszystkim szukać baz zagranicznych o międzynarodowym zasięgu.
Indeksowanie czasopism w referencyjnych bazach danych
2 . Bazy ogólne czy dziedzinowe? Bazy ogólne indeksują materiały z wielu dziedzin 42
i są niezastąpione, zwłaszcza gdy czytelnik poszukuje literatury interdyscyplinar-nej. Natomiast bazy dziedzinowe mają zazwyczaj o wiele bardziej rozbudowane możliwości wyszukiwawcze; dodają do rekordów specjalistyczne dla danej dyscy-pliny informacje, np. nazwy gatunków roślin w bazie z zakresu botaniki czy nazwy reakcji chemicznych w bazie chemicznej. Dzięki tym danym wyszukiwanie może być bardziej precyzyjne. Przed wyborem bazy warto zapytać, choćby autorów pi-szących w czasopiśmie czy recenzentów, z jakiej bazy najczęściej korzystają i gdzie szukają potrzebnej literatury. Te wskazówki mogą okazać się bardzo pomocne przy podejmowaniu decyzji o wyborze bazy czy baz do indeksowania. Być może zamiast pięciu jakichkolwiek źródeł warto się postarać o przyjęcie do tej jednej bazy danych, z której korzystają wszyscy reprezentujący daną specjalność (potencjalni czytelnicy)?
Natomiast jeśli pytani zazwyczaj podają Google Scholar, jako podstawowe źródło przy poszukiwaniu informacji, to wybierając bazę, warto mieć na uwadze, czy jest ona indeksowana przez tę wyszukiwarkę.
3 . Bazy otwarte czy zamknięte? Przy wyborze bazy danych warto też rozważyć, czy ma to być baza darmowa, otwarta dla wszystkich, czy też prenumerowana, dostępna pod warunkiem wykupienia przez bibliotekę subskrypcji. Źródła otwarte są zwykle preferowane przez czytelników, ale bazy prenumerowane (płatne) to zazwyczaj źródła prestiżowe i wysokiej jakości. Wśród baz podlegających subskrypcji wymie-nić można: Web of Science Core Collection, Scopus czy GeoRef, natomiast wśród baz otwartych znaleźć można PubMed/Medline czy BazTech. Jeśli redakcja zdecyduje się na wybór bazy prenumerowanej, to trzeba sprawdzić, czy źródło to jest znane i subskrybowane przez wiele instytucji. Czy warto podjąć wysiłek przygotowania się do indeksowania w bazie danych, która nie jest dostępna w polskich bibliotekach, a redakcji czasopisma zależy głównie na czytelnikach polskojęzycznych?
W odniesieniu do baz otwartych trzeba koniecznie sprawdzić, czy dane z tych źródeł są dostępne poprzez popularne wyszukiwarki. Potencjalni czytelnicy docierają do informacji, przede wszystkim korzystając z wyszukiwarek, więc udostępnienie przez bazę rekordów nie tylko ułatwi wyszukiwania, ale też może wpłynąć na więk-sze wykorzystanie danego czasopisma.
4 . Naukę polską w ostatnich latach zdominowało zjawisko parametryzacji. Aktyw-ność naukowa przeliczana jest na punkty i nikt już nie chce publikować w czasopi-smach, które nie są wymienione w aktualnym Wykazie czasopism punktowanych.
Nic więc dziwnego, że informacja o tym, że bazy danych mają wpływ na punktację czasopism, a czasem ją nawet warunkują, jest bardzo ważna nie tylko dla redakcji, ale i dla potencjalnych autorów. I stanowi ważną motywację w wyborze źródeł do indeksowania. Oby tylko nie był to jedyny powód.
Indeksowanie czasopism w referencyjnych bazach danych
Wybór baz indeksujących dane czasopismo nie jest łatwy i powinien być 43
elementem przemyślanej strategii prowadzącej do zwiększenia widoczności cza-sopisma i wypromowania jego marki w środowisku naukowym. Nie zawsze ilość przekłada się w jakość. Czasem, zamiast pokaźnej liczby mało znaczących źródeł, lepiej wybrać jedno, ale takie, z którego korzysta dużo osób. Trzeba też pamiętać, że kolejna baza to dodatkowy wysiłek, jaki musi podjąć redakcja, najpierw sprawdza-jąc warunki przyjęcia, a potem nawiązusprawdza-jąc stałą współpracę. Warto zadbać, aby ta praca się opłaciła i nie sprowadzała się tylko umieszczenia na stronie internetowej odpowiedniej informacji o indeksowaniu w kolejnej bazie.