Książka mówiona – charakterystyka

__________________ 12

13M. Kąkolewicz, dz. cyt., s. 74-75.

emitowane na falach nowojorskich stacji CBS, tworzono niemal równocześnie z programem pomocy amerykańskiego Kongresu

, zakładającym nagrywanie i bezpłatny kolportaż do osób niewidomych . Rozwój tej formy czytelnictwa sprawił, że książki mówione – po dość długim czasie – przestały być postrzegane jako przeznaczone wyłącznie dla ludzi niewidomych. Stopniowo coraz większym zainteresowaniem zaczęły cieszyć się w kręgu ludzi podróżujących oraz zawodowych kierowców. W tym kontekście można mówić nawet o modzie na książkę do słuchania. Na grunt Polski dotarła ona z pewnym opóźnieniem (spowodowanym sytuacją polityczną) – w ostatnich latach XX w., ale jej ekspansja wciąż trwa. „Nagrywanie audiobooków w Polsce upowszechniło się w latach 60. XX w., kiedy rozpoczęto wydawanie na kasetach magnetofonowych książek dla czytelników Centralnej Biblioteki Polskiego Związku Niewidomych. Do chwili obecnej CB PZN jest posiadaczem największych zbiorów książek mówionych na kasetach magnetofonowych (ok. 8 000 tytułów)” .

Rozwój techniki fonograficznej wpłynął na spadek cen oraz dostępność audiobooków. W środowisku niepełnosprawnych senso-rycznie (osoby niewidome lub słabowidzące) książka mówiona stała się atrakcyjną alternatywą książek pisanych alfabetem Braile'a, z uwagi na ich mniejszą objętość. Ta grupa odbiorców oraz seniorzy – także mający problemy z czytaniem tekstów drukowanych – tworzą dużą grupę korzystających z tej formy recepcji literatury, która daje im dodatkowo bodziec aktywizacyjny. Wśród niepełnosprawnych najszersze zasto-sowanie mają syntezatory mowy, przetwarzające za pomocą programu komputerowego sformatowany tekst, PDF lub Word. Osoby niewidome uzyskują sposobność przyswojenia wielu tekstów (beletrystyka, lite-ratura popularnonaukowa) albo publikacji, które nie zostały wydane w wersji dźwiękowej – np. e-booki . Przyjemność słuchania niemal zawsze gwarantują profesjonalni aktorzy (m.in. Krzysztof Kolberger, Piotr Fronczewski, Anna Polony), czytający treści literatury pięknej,

Books for the Adult Blind Project

14 15 16 __________________ 14 15 16 Tamże, s. 7-8. Tamże, s. 9. Tamże, s. 31.

czy też sami autorzy książek (np. Michał Witkowski, Jacek Hugo-Bader, Izabela Kuna), uczestniczący niekiedy w słuchowiskach (m.in. Bogusław Wołoszański, Janusz Leon Wiśniewski). Co ciekawe, „osoby niewidome preferują audiobooki nagrane w taki sposób, aby odbiorca miał poczucie, że tuż obok siedzi rzeczywista osoba, która czyta książkę tylko dla niego. Wśród tej grupy odbiorców cenione są książki czytane w taki sposób, w jaki mówimy na co dzień, z pochrząkiwaniem, nierównym tempem, a nawet szelestem kartek. To daje poczucie intymności relacji czytającego i słuchającego” .

Promocja audiobooków, jako równorzędnej postaci książki, zwiększyła zainteresowanie taką formą odbioru treści, „a także sprawiła, że biblioteki coraz więcej środków finansowych przeznaczają na zakup audiobooków” . Najczęściej dotyczy to bibliotek publicznych, a są to utwory literatury pięknej, bajki i lektury, ale pewien procent stanowią także książki o tematyce filozoficznej, literatura podróżnicza, biografie i wspomnienia, literatura faktu. Najszerszy zakres tematyczny książek mówionych oferują biblioteki specjalistyczne, przeznaczone dla osób niepełnosprawnych sensorycznie, np. Biblioteka Centralna PZN. „Od 2007 r. czytelnikom CB PZN wypożyczane są książki online w formacie plików cyfrowych” .

Kolejną polską biblioteką, która posiada w swoich zasobach oraz tworzy książki do słuchania, jest Biblioteka Książek Cyfrowych Uniwersytetu Warszawskiego, utworzona w 1997 roku jako Biblioteka Książki Mówionej dla Osób Niewidomych. To placówka akademicka, dostarczająca niepełnosprawnym studentom materiały do nauki: w postaci nagrań na płytach CD, a także plików tekstowych, które mogą zostać wydrukowane w brajlu albo odczytane przez syntezator mowy .

Przykładem prężnie funkcjonującego działu audioboków bib-liotecznych w najbliższym regionie jest Dział Książki Mówionej w bibliotece publicznej w Jeleniej Górze, rozbudowany w 2008 roku wraz z modernizacją biblioteki grodzkiej i stworzeniem Jeleniogórskiego

17 18 19 20 __________________ 17 18 19 20 Tamże, s. 36. Tamże, s. 50. Tamże, s. 54-55. Tamże, s. 55-56.

Centrum Informacji i Edukacji Regionalnej „Książnica Karkonoska”. Pierwsze kasety zakupiono już w 1978 roku, a udostępniane były przy Wypożyczalni Ogólnej. Wypożyczalnia Książki Mówionej jest czynna dwa razy w tygodniu, dysponuje zbiorem ok. 2 700 tytułów, który stanowi beletrystyka polska i zagraniczna (m.in. bestsellery, kryminały, sensacje, znane powieści), lektury szkolne oraz literatura z innych dziedzin. Czytelnicy mają zapewniony dostęp do półek oraz do katalogu kartkowego (zbiory do 2009 r.) i elektronicznego (zbiory od 2010 r.). Mogą wypożyczyć jednorazowo do 5 książek mówionych, zapisanych na nośnikach optycznych , a zamówień interesujących pozycji mogą dokonywać telefonicznie. Według szacunków JCIiER, w 2011 r. WKM odwiedziło 1 191 osób (średnio: 12 dziennie), które wypożyczyły 5 574 książek (ok. 56 dziennie) .

Niejako przy Wypożyczalni funkcjonuje również Dyskusyjny Klub Książki Mówionej, powstały w 2009 r. Jego członkowie spotykają się regularnie, raz w miesiącu, a na spotkaniach omawiane są m.in. nowe i będące w posiadaniu wypożyczalni tytuły z księgozbioru. Spotkania są na ogół połączone z prelekcjami podróżników, ludzi ze świata nauki lub wydarzeniami okazjonalnymi (święta), a nawet warsztatami i poczęstunkiem. To doskonały sposób na aktywizację oraz integrację środowiska osób starszych i niepełnosprawnych .

Ideą, która – jak dotychczas – nie odnajduje realizacji w Jeleniej Górze, jest zakup materiałów w postaci książek mówionych oraz elektronicznych do bibliotek szkolnych , a także akademickich. Taki krok na pewno ułatwiłby dostęp do wiedzy dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Rzeczywistość, ograniczona funduszami oraz brakiem innowacyjności lub marginalizowaniem potrzeb grup czytelników z dysfunkcjami, niezupełnie umożliwia rehabilitację oraz edukację. 21 22 23 24 __________________ 21 22 23 24

Wypożyczalnia Książki Mówionej Książnicy Karkonoskiej w Jeleniej Górze, http://biblioteka.jelenia-gora.pl/index.php?op=2&go=19 [dostęp: 28-06-2012]. Dane uzyskane na podstawie rozmowy z kierownikiem wypożyczalni JCIiER, Elżbietą Bilską, z dn. 13-07-2012.

Dyskusyjny Klub Książki Mówionej Książnicy Karkonoskiej w Jeleniej Górze, http://dkkmjg.blogspot.com/ [dostęp: 29-06-2012].