Kompetencje społeczne kształtowane w procesie kształcenia w uczelniach wyższych, początkowo w dokumentach legislacyjnych określane były jako kompetencje interpersonalne i społeczne. „Opracowanie programów studiów na bazie efektów kształcenia z zastosowaniem wymagań dla poziomów i ob-szarów KRK zakłada odniesienie efektów kształcenia, a następnie treści progra-mowych do trzech rodzajów tych wymagań: wiedzy, umiejętności i kompetencji personalnych i społecznych (dotychczas w literaturze zwanych innymi kompe-tencjami – postawami). (...) Najtrudniejszą sprawą będą kompetencje perso-nalne i społeczne stanowiące bardzo miękkie i oporne na sprawdzanie efekty kształcenia” [Chmielecka E., 2010, s. 139]. Następnie skoncentrowano uwagę na kompetencjach społecznych, które podzielone zostały na trzy grupy:
– kompetencje pozwalające efektywnie i skutecznie działać, prowadzić badania, odnaleźć się na rynku pracy (np. przedsiębiorczość, potrzeba i umiejętność samokształcenia, czy zdolność pracy w zespole);
– kompetencje pozwalające na rozumienie rzeczywistości społecznej, do-konywania wyborów i działania ze świadomością konsekwencji zwią-zanych z tymi wyborami (np. świadomość pełnionych ról społecznych, gotowość do działania na rzecz interesu społecznego);
– kompetencje pozwalające na dostrzeganie uzasadnień legitymizujących własne działanie oraz praktykę społeczną, umożliwiające zrozumienie własnej sytuacji, ograniczeń i kontekstów, w jakich przebiega działanie 1)
2)3)
(np. znajomość i zdolność rozwijania zasad etyki zawodowej)” [Kraś-niewski A., 2011, s. 53].
Koncentrując uwagę na definicjach pojęcia kompetencje społeczne istnieje ich znaczne zróżnicowanie. W ujęciu D. Pauluk, uwzględniającym charaktery-stykę kompetencji w aspekcie zawodowym, „oznaczają umiejętność budowania dobrych relacji z innymi ludźmi”. [Pauluk D., 2016, s. 66] Natomiast w usta-wie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, pojęcie kompetencji definiowane jest jako rozwinięta „(...) w toku uczenia się zdolność kształtowania własnego rozwoju oraz autonomicznego i odpowiedzialnego uczestnictwa w życiu zawodowym i społecznym, z uwzględnieniem etycznego kontekstu własnego postępowania” [Dz.U. 2016, poz. 64]. Koncentrując uwagę na treści powyższej ustawy w odniesieniu do szkolnictwa wyższego i kształto-wania kompetencji społecznych należy zwrócić uwagę, iż „(...) charakterystyka efektów uczenia się dla danego poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji określa:
w zakresie ocen – krytyczne podejście;
w zakresie odpowiedzialności – wymaganie zobowiązań społecznych i działanie na rzecz interesu społecznego;
w odniesieniu do roli zawodowej – niezależność i rozwój etosu” [Dz.U.
2016 poz. 64].
Uszczegółowienie efektów uczenia się znajduje się w załączniku do ustawy, który stanowi opis wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych przypisany do każdego poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji, które należy odnosić do okre-ślonej dziedziny uczenia się lub działalności zawodowej. Art. 6 ustawy zawie-ra informację, iż załącznik stanowi „Uniwersalne chazawie-rakterystyki poziomów 1-8 pierwszego stopnia (...)” [Dz.U. 2016, poz. 64].
Dokonując porównania pomiędzy poziomem 6 i 7 tej charakterystyki, stano-wiących odniesienie do studiów I i II stopnia szkolnictwa wyższego, kompeten-cje społeczne przedstawiają się następująco:
„kultywowanie i upowszechnianie wzorów właściwego postępowania w środowisku pracy i poza nim (poziom 6) – tworzenie i rozwijanie wzorów właściwego postępowania w środowisku pracy i poza nim (poziom 7);
samodzielne podejmowanie decyzji, krytyczna ocena działań własnych, działań zespołów, którymi kieruje i organizacji w których uczestniczy, przyjmowania odpowiedzialności za skutki tych działań (poziom 6) – po-dejmowanie inicjatyw, krytyczna ocena siebie oraz zespołów i organiza-cji, w których uczestniczy (poziom 7);
przewodzenia grupie i ponoszenia odpowiedzialności za nią (poziom 7)”
[Dz.U. 2016, poz. 64].
Zgodnie z prezentowanym opisem kompetencje społeczne dotyczące kie-rowania zespołem i ponoszenia za to odpowiedzialności przypisane są absol-wentom studiów II stopnia lub jednolitych magisterskich. Jednocześnie warto zaznaczyć, iż uwidacznia się stopniowalność kompetencji społecznych na każ-dym z poziomów charakteryzujących Polską Ramę Kwalifikacji.
a)b)
c)
a)
b)
c)
Charakterystyki drugiego stopnia Polskiej Ramy Kwalifikacji zawiera Roz-porządzenie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 września 2016 [Dz.U 2016, poz. 1594]. Załączniki do rozporządzenia stanowią ogólne charakterystyki drugiego stopnia dla poziomów 6-8 Polskiej Ramy Kwalifikacji oraz charakterystyki dla poszczególnych obszarów kształcenia, które stanowią rozwinięcie opisów zawartych w części pierwszej. Koncentrując ponownie uwa-gę na 6 i 7 poziomie PRK kompetencje społeczne przedstawiają się w sposób następujący:
ocena i krytyczne podejście:
– poziom 6 – krytyczna ocena posiadanej wiedzy, uznawanie znaczenia posiadanej wiedzy w rozwiązywaniu problemów poznawczych i prak-tycznych;
– poziom 7 – krytyczna ocena odbieranych treści, uznawanie znaczenia posiadanej wiedzy w rozwiązywaniu problemów poznawczych i prak-tycznych;
b) odpowiedzialność/wypełnianie zobowiązań społecznych i działanie na rzecz interesu społecznego:
poziom 6 – wypełnianie zobowiązań społecznych, współorgani-zowanie działalności na rzecz środowiska społecznego, inicjowa-nie działania na rzecz interesu publicznego, myśleinicjowa-nie i działainicjowa-nie w sposób przedsiębiorczy;
poziom 7 – wypełnianie zobowiązań społecznych, inspirowanie i działanie na rzecz środowiska społecznego, inicjowanie działa-nia na rzecz interesu publicznego, myślenie i działanie w sposób przedsiębiorczy,
c) rola zawodowa/niezależność i rozwój:
– poziom 6 – odpowiedzialne pełnienie ról zawodowych, w tym: prze-strzeganie zasad etyki zawodowej i wymaganie tego od innych, dba-łość o dorobek i tradycje zawodu;
– poziom 7 – odpowiedzialne pełnienie ról zawodowych z uwzględ-nieniem zmieniających się potrzeb społecznych, w tym: rozwijanie dorobku zawodu, podtrzymywanie etosu zawodu, przestrzeganie i rozwijanie zasad etyki zawodowej oraz działania na rzecz przestrze-gania tych zasad [Dz.U 2016, poz. 1594].
Analiza powyższych kompetencji społecznych, przypisanych do 6 i 7 pozio-mu PRK, uwidacznia stopniowalność w przypadku roli zawodowej, rozwoju oso-bistego i działań na rzecz interesu społecznego. Pierwsza grupa kompetencji pozostaje niezmienna w opisie efektów uczenia się. Być może stopniowalność w powyższym zakresie uwidacznia się w opisie efektów przypisanych do ob-szarów kształcenia w zakresie poszczególnych nauk.
Uwzględniając treść nowej ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce na uwagę zasługuje jedna z najważniejszych zasad funkcjonowania szkolni-ctwa wyższego, czyli to, iż „(...) każdy uczony ponosi odpowiedzialność za jakość prowadzonych badań oraz za wychowanie młodego pokolenia (...)”.
[Dz.U. 2018, poz. 1668] W Artykule 2 tejże ustawy, określającym misję szkolni-a)
–
–
ctwa wyższego i nauki zaznaczono, iż jest nią „prowadzenie najwyższej jakości kształcenia oraz działalności naukowej, kształtowanie postaw obywatelskich, a także uczestnictwo w rozwoju społecznym oraz tworzeniu gospodarki opartej na innowacjach” [Dz.U. 2018, poz. 1668].