Kultura Internetu

Internet, podobnie jak inne technologie, są wytworem człowieka, a więc jest wytworem kulturowym. Wykształtował się dzięki pierwszym użytkownikom. Castells dokonuje podziału na użytkowników-twórców i użytkowników-konsumentów. Użytkownicy-twórcy, to tacy, których

„sposób korzystania z Internetu wpływa na jego kształt bezpośrednio”²². Użytkownicy-konsumenci zaś „to ci odbiorcy programów i aplikacji, którzy nie oddziałują bezpośrednio na rozwój Internetu, choć to, jak z niego korzystają, wywiera skumulowany wpływ na jego ewolucję.”²³ Jako kulturę Internetu Castells rozumie ją poprzez kulturę użytkowników-twórców.

21 Ibidem, s. 39.

22 Ibidem, s. 47.

23 Ibidem.

15 Autor „Galaktyki Internetu” pojmuje kulturę jako „zbiór wartości i norm warunkujących wzorce zachowania.”²⁴ Dzięki powtarzaniu tych norm i wzorców zachowania kształtują się pewne zwyczaje, weryfikowane potem dzięki instytucjom lub nieformalnym grupom społecznym. Kultura jest przede wszystkim tworem zbiorowym, który wpływa również na użytkowników Internetu.

Castells zauważa, że na kulturę Internetu składają się cztery warstwy: „kultura techno-merytokratyczna, kultura hakerska, kultura wirtualno-komunitariańska i kultura przedsiębiorczości.”²⁵ Wszystkie te kultury wspierają ogólną ideę wolności, rozumianą w Internecie na różne sposoby. Poza tym te kultury są ułożone w sposób hierarchiczny. I w ten sposób „kultura techno-merytokratyczna staje się kulturą hakerską przez wbudowanie określonych reguł i zwyczajów do sieci współdziałania nastawionych na realizację projektów technologicznych.”²⁶ Kultura wirtualno-komunikatiańska to wymiar społeczny sieci, w której właśnie zachodzą różnego rodzaju interakcje. Kultura przedsiębiorczości czerpie zaś wartości z kultur hakerskiej i wirtualno-komunitariańskiej, by dla pieniędzy upowszechniać korzystanie z Internetu. Najważniejszą kulturą w aspekcie socjologicznym będzie tutaj kultura wirtualno-komunitariańska.

Jak dalej zauważa autor „Galaktyki Internetu”, źródeł Internetu i jego kultury nie można sprowadzić tylko do technologii, w końcu pierwsi użytkownicy Internetu stworzyli wirtualne społeczności, które wytworzyły wartości, pewne normy i wzorce zachowania w Internecie. To w końcu ludzie korzystający z Internetu rozpowszechnili takie formy korzystania z sieci, jak poczta elektroniczna, chat, czy grupy (lub fora) dyskusyjne. Część użytkowników sieci miała ogromną wiedzę techniczną (informatyczną), inna część należała również do kultury hakerskiej, jednak wraz z rozwojem sieci coraz zaczynała rosnąć liczba użytkowników, którzy nie mieli

24 Ibidem.

25 Ibidem.

26 Ibidem, s. 48.

16 zaawansowanej wiedzy technicznej na temat programowania komputerów.

Z kolei kultura hakerska zapewniła techniczne podstawy Internetu, a

„kultura komunitariańska ukształtowała jego społeczne formy, procesy i zastosowania.”²⁷

Jak zaznacza Castells, korzenie społeczności internetowych wiążą się z alternatywnymi ruchami społecznymi, powstałych w latach 60. i 70.

XX wieku. W okolicach San Francisco wówczas próbowano eksperymentować z komunikacją za pośrednictwem komputerów. W roku 1985 powstała natomiast grupa dyskusyjna WELL, założona przez kilku entuzjastów kontrkultury lat 70. „Wśród pierwszych administratorów, gospodarzy i entuzjastów WELL byli ludzie, którzy próbowali żyć w wiejskich komunach, hakerzy, których domeną były komputery osobiste, i liczne grono tak zwanych Deadheads, fanów grupy rockowej Grateful Dead.”²⁸ Początkowo grupy dyskusyjne działały w dość anarchistyczny sposób, były przykładem przeniesienia kontrkultury do sieci ze świata realnego. Z czasem jednak te związki z kontrkulturą osłabły, a stało się tak poprzez rozwój i zwiększenie liczebności społeczności wirtualnych.

Należy jednak zaznaczyć, że badacze są zgodni co do tego, że nie istnieje jednorodna internetowa kultura społeczna. „Większość obserwatorów (…) podkreśla niezwykłą różnorodność wirtualnych społeczności.”²⁹ Cechy społeczne również mają znaczenie, jeśli chodzi o daną kulturę. Dla przykładu Castells podaje MUD-y, czyli tekstowe gry fabularne, w których często ich elementem jest zmiana tożsamości gracza i odgrywanie konkretnej roli. Jednocześnie autor zaznacza, że nie jest to zjawisko nietypowe, ponieważ „większość grających w nie osób jest (była) uczniami lub studentami, dla których z racji wieku odgrywanie ról i eksperymentowanie z tożsamością jest zachowaniem typowym.”³⁰ Innym

27 Ibidem, s. 66.

28 Ibidem, s. 67.

29 Ibidem.

30 Ibidem.

17 przykładem jest oczywiście wykorzystywanie sieci do rozwijania swoich zainteresowań i spełniania potrzeb z nimi związanych. „Społeczny świat Internetu jest równie zróżnicowany i pełen sprzeczności jak całe społeczeństwo.”³¹ Trudno zatem ukształtować jednolity system norm i wartości, jak to ma miejsce w przypadku kultury hakerskiej.

Wszelkie społeczności internetowe opierają się jednak na dwóch zasadniczych i cenionych wartościach i są to też ich cechy kulturowe.

Pierwszą wartością jest swobodna komunikacja. „Zachowania wirtualnych społeczności uosabiają globalną wolność słowa w epoce zdominowanej przez wielkie koncerny medialne i cenzorskie zapędy administracji państwowej.”³² Wolność słowa została bardzo szybko przyjęta jako nadrzędna wartość w Internecie. Drugą wartością Castells nazywa

„usieciowieniem skierowanym na <<ja>>”. ³³ Jest to inaczej umiejętność znalezienia własnego miejsca w sieci, a jeśli takowego się nie znajdzie, to jest to zdolność do wykreowania takiego miejsca poprzez zamieszczanie informacji o sobie i organizowaniu sieci wokół siebie. Samoprezentacja, samoorganizacja i samousieciowienie stanowią pewne podstawy zachowania w Internecie. Podsumowując, choć społeczności internetowe są bardzo zróżnicowane (jak całe społeczeństwo), to dwie wymienione wcześniej wartości: wolność słowa i usieciowienie stanowią fundamenty każdej społeczności w Internecie.

Czy jednak Internet można zaliczyć do medium kultury masowej?

Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Według klasycznej definicji Antoniny Kłoskowskiej „pojęcie kultury masowej odnosi się do zjawisk współczesnego przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł oraz do jednolitych form zabawowej, rozrywkowej działalności wielkich mas ludzkich.”³⁴

31 Ibidem.

32 Ibidem, s. 68.

33 Ibidem.

34 Kłoskowska A., Kultura masowa. Krytyka i obrona., Warszawa 2005, s. 95.

18 Internet z całą pewnością staje się coraz popularniejszym i powszechniejszym medium. Według statystyk dostęp do Internetu (dane na rok 2012) na całym świecie ma 34,3% ludzi,³⁵ a liczba użytkowników stale rośnie. Czy treści zawarte w Internecie są identyczne dla każdego odbiorcy, podobnie jak w przypadku telewizji? Z każdym dniem w Internecie pojawiają się coraz to nowsze usprawnienia, czy ulepszenia. Jednym z nich jest personalizacja wyników w popularnej wyszukiwarce Google.

„Personalizacja wyników to nic innego jak ich indywidualizacja pod kątem konkretnego użytkownika.”³⁶ Oznacza to, że każda osoba, wyszukując dane hasło w wyszukiwarce Google, ma wyniki dopasowane na podstawie algorytmu, które łączą się z innymi hasłami wcześniej wyszukiwanymi przez użytkownika. Można więc powiedzieć, że Internet, choć jest medium coraz powszechniejszym, to staje się też medium bardzo spersonalizowanym – to użytkownik decyduje o tym, jakie zobaczy treści, w przeciwieństwie do telewizji.

W niniejszej pracy magisterskiej kultura Internetu, pokazana na przykładzie fandomu, będzie traktowana jako forma kultury wirtualno-komunitariańskiej, a także będzie traktowana jako część kultury masowej.

Zbadane zostanie, w jaki sposób fandom może być traktowany jako część kultury wirtualno-komunitariańskiej, opisanej szczegółowo przez Castellsa.