Kulturowa bezpośredniość

Wiele jest słów w różnych językach, które wydają się naprawdę bardzo zbli-żone znaczeniowo, jak zwroty grzecznościowe czy słowa o pejoratywnym zna-czeniu jak głupek, idiota, fool, stupid, idiot, дурак, глупый. Rzadko stosowane na lekcjach języka obcego kryterium różnicujące, na które warto zwrócić uwagę uczącym się, to częstotliwość użycia danego słowa lub wyrażenia.

Mimo że pewne słowa wydają się mieć bardzo zbliżone znaczenie, to jednak ich frekwencja w języku może wskazywać na to, jakie postawy są bardziej ce-nione w danej kulturze. Wierzbicka badała frekwencję wybranych słów pejo-ratywnych w języku angielskim i rosyjskim. Oparła swoją analizę na dwóch kor-pusach dla języka angielskiego: Kučera i Francis (1967), Carroll (1971) oraz

słowniku frekwencyjnym dla języka rosyjskiego (Zasorina, 1977). Okazało się, że słowa fool, stupid i idiot miały frekwencję mniejszą niż 40. Natomiast frekwencja podobnych słów w języku rosyjskim była znacznie większa: дурак – 122, глупый – 99. Podobnie było w kontekście wyrażania krańcowych sądów: w języku an-gielskim terribly, awfully i horribly charakteryzują się frekwencją mniejszą od 20, natomiast w języku rosyjskim słowa: ужасно ma frekwencję 70, natomiast страшно – 159. Dodajmy jeszcze, że w języku angielskim słowo prawda nie po-jawia się często w rozmowach: frekwencja truth to ok. 30, natomiast rosyjska правда ma o wiele wyższą frekwencję – 579, a nawet istnieje w tym języku dru-gie słowo na określenie prawdy – истина. Wydaje się więc, że tradycyjne prze-konanie o mniejszej bezpośredniości w języku angielskim jest uzasadnione i na-rzędzia wykorzystujące analizę frekwencyjną to potwierdzają i mogą być prze-konujące dla uczniów. Staramy się więc przekazać uczniom, że nie wystarczy znajomość danego słowa ani kontekst użycia, aby je właściwie zastosować. Waż-nym kryterium jest częstotliwość użycia. Przenoszenie wzorców frekwencyjnych z języka ojczystego do języka obcego czasami może nam przysporzyć wielu pro-blemów interkulturowych lub wyrobić opinię osoby „nieokrzesanej”, jeśli zbyt często lub zbyt rzadko będziemy używać pewnych wyrażeń.

11. Podsumowanie

Interkulturowość jest to zespół zjawisk, które pojawiają się na styku co najmniej dwóch kultur i mają wpływ na zmianę naszych postaw. W ujęciu glottodydak-tycznym możemy mówić o kompetencji interkulturowej, której centralnym ele-mentem jest składowa etyczna. Na lekcji języka obcego docieramy do zagadnień interkulturowych i etycznych poprzez kontakt z innością. Podejście refleksyjne na lekcji języka obcego do problemów inności, szczególnie tych dotyczących sfery zasad i wartości, wyzwala cały proces wzajemnych relacji pomiędzy trzema podstawowymi elementami kompetencji interkulturowej: innością, reprezenta-cją i tożsamością. Pogłębione rozumienie inności może mieć wpływ na zmianę reprezentacji uczącego się, a następnie – jego postawy wobec kultury obcej i własnej. Nauczyciel na lekcji języka obcego może więc starać się podejmować:

 działania zmierzające do pogłębienia rozumienia przez uczniów ich własnej tożsamości poprzez kontakt z kulturą obcą;

 działania prowadzące do właściwego kształtowania reprezentacji (obejmującej zarówno podobieństwa, jak i różnice pomiędzy kulturą rodzimą i obcą) ucznia na temat kultury nauczanego języka.

Podejście refleksyjne do zagadnień kulturowych, które umożliwia realizację powyższych celów, jest jednakże trudne do realizacji na lekcji języka obcego.

Busolą w poszukiwaniu właściwych metod dydaktycznych w zakresie rozwijania

Agnieszka Dryjańska

50

kompetencji interkulturowej mogą być słowa – nieodłączny element nauki każ-dego języka – uważane przez Wierzbicką za „czujniki kulturowe”. Pogłębiona re-fleksja nad prawdziwym znaczeniem i częstotliwością używania w danym języku słów-wartości takich jak wolność czy przyjaźń, oparta na analizie semantycznej oraz analizie frekwencyjnej, prowadzi do ukazania wielu ważnych podobieństw i różnic pomiędzy kulturami. Refleksje te stanowią klucz otwierający drzwi do innej kultury, a jednocześnie pogłębiają zrozumienie własnej.

BIBLIOGRAFIA

Bartmiński, J. 2003: „Miejsce wartości w językowym obrazie świata”. (w) Język w kręgu wartości. (red. J. Bartmiński). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skło-dowskiej-Curie, str. 59-87.

Baumgratz-Gangl, G. 1993. Compétence transculturelle et échanges éducatifs. Paris: Hachette.

Beacco, J. C. 2000. Les dimensions culturelles des enseignements de langues. Paris: Hachette.

Byram, M. 1997. Teaching and Assessing Intercultural Communicative Competence.

Clevedon: Multilingual Matters.

Byram, M., Gribkova, B. i H. Starkey. 2002. Développer la dimension interculturelle del’en-seignement des langues: une introduction pratique à l’usage des enseignants.

Strasbourg: Conseil de l’Europe.

Byram, M., Neuner, G., Parmenter, L., Starkey, H. i G. Zarate. 2003. Intercultural com-petence. Strasbourg: Council of Europe.

Chauvigné, C. 2013: „Former? Éduquer? Comment s’inscrit l’apprentissage de l’édu-cation à la citoyenneté dans le parcours des lycéens en France?”. (w) Peut-on encore éduquer à l’école? (red. L. Clavier). Paris: L’Harmattan, str. 91-127.

Coste, D. 1994: „Dépendant de la culture et non-dépendant de la culture”. (w) Vingt ans dans l’évolution de la didactique des langues. Paris: Crédif, Hatier-Didier, str. 117-137.

Dryjańska, A. 2013: „Kształtowanie postaw etycznych uczniów na lekcji języka obcego w szkołach katolickich wobec problematyki wartości”. (w) Dydaktyka językowa a kompetencje ogólne. (red. J. Stańczyk i E. Nowikiewicz). Bydgoszcz: Nauczy-cielskie Kolegium Języków Obcych, str. 197-211.

Europejski System Opisu Kształcenia Językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie.

2003. Warszawa: Wydawnictwa CODN.

Fasko, D., Osborne, J. i D. Abell, 2008: „Values Education and Adolescents Revisited”.

(w) Contemporary Philosophical and Psychological perspectives on Moral De-velopment and Education. (red. D. Fasko i W. Willis). New Jersey: Hampton Press, Inc., Cresskill, str. 143-167.

Forestal, Ch. 2009. „La démarche transculturelle en Didactique des Langues-Cultures: une démarche discutable… et/ou qui mérite d’être discutée”. Synergies, 6: 59-75.

John-Steiner, V. P. 2007: „Vygotsky on Thinking and Speaking”. (w) The Cambridge Companion to Vygotsky. (red. H. Daniels, M. Cole i J. V. Wertsch). London: Cam-bridge University Press, str. 136-155.

Lazar, I. 2008. Développer et évaluer la compétence en communication interculturelle.

Strasbourg: Conseil de l’Europe.

Oudin, N. 2013: „La valeur éducative des savoirs au collèges”. (w) Peut-on encore édu-quer à l’école? (red. L. Clavier). Paris: L’Harmattan, str. 53-91.

Puzynina, J. 1992. Język wartości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Seneka, L. A. 1989. Myśli. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Smith, H. 1976. The Russians. London: Sphere Books.

Smuk, M. 2014: „Le savoir-être de l’apprenant au service du processus d’autonomisa-tion”. (w) Synergies Chine 9/2014. Autonomie dans l’apprentissage des langues et apprentissage de l’autonomie. (red. F. U. Rong, P. Mogentale). Beijing/Pékin:

Sylvains-les-Moulins, str. 41-51.

Wierzbicka, A. 2013. Słowa klucze. Różne języki – różne kultury. Warszawa: Wydaw-nictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Wygotski, L. S. 1987: „Thinking and speech”. (w) The collected works of L. S. Vygotsky.

Vol. 1. Problems of general psychology. (red. R. W. Rieber i A. S. Carton). New York: Plenum Press, str. 39-285.

Zając, J. 2010. „Glottodydaktyka w ujęciu epistemologicznym”. Neofilolog, 34: 37-48.

Zarate, G. 1993. Représentations de l’étranger et didactique des langues. Paris: Didier.

Zinchenko, V. P. 2007: „Thought and Word”. (w) The Cambridge Companion to Vygot-sky. (red. H. Daniels, M. Cole i J. V. Wertsch). London: Cambridge University Press, str. 212-246.

Netografia

Bauman, Z. 2011. „Culture in a Liquid Modern World”. [on-line: http://www.amazon.fr/

Culture-Liquid-Modern-Zygmunt-Bauman/dp/0745653553#reader_07456535 53; DW 29.07.2014].

Hawkes, N. 2001. „Being a school of excellence: values-based education”. [on-line: http://

www.livingvalues.net/reference/excellence.html; DW 5.09.2015].

Katajew, W. P. 2013. „Белеет парус одинокий”. [on-line: http://www.lib.ru/PROZA/

KATAEW/parus.txt; DW 10.01.2016].

Programme d'enseignement moral et civique. [online: http://www.education.gouv.fr/

pid25535/bulletin_officiel.html?cid_bo=90158; DW 7.01.2016].

Puren, Ch. 2008. „Évolution historique des configurations didactiques”. [on-line: http://

www.christianpuren.com/biblioth%C3%A8que-de-travail/029; DW 10.09.2015].

Rada Europy. 2002. „Marco Europeo Común de Referencia para las Lenguas: Aprendizaje, Enseñanza, Evaluación”. [on-line: http://cvc.cervantes.es/ensenanza/biblioteca_ele/

marco/cvc_mer.pdf; DW11.12.2015].

Rada Europy. 2002. „Gemeinsamer europäischer Referenzrahmen für Sprachen:Lernen, lehren, beurteilen”. [online: http://www.goethe.de/z/50/commeuro/50103.htm DW11.12.2015].