2, 5 Termin ten został przyjęty na oznaczenie kwalifikacji z § 3 ust. 2, 3 rozp. roi. (zatem pojęcia tego nic należy mylić z terminem poprzednim: zaświadczenie o praktycznym przygotowaniu do prowa
dzenia gospodarstwa rolnego, § 3 rozp. roi. przed nowelą).
2“- Por. s. 133 i nast.
W okresie do dnia 31 XII 1975 r. za odpowiadającego kwalifikacjom rolnym uważało się również spadkobiercę gospodarstwa rolnego, jeżeli praca w nim sta
nowiła dla tej osoby główne źródło utrzymania (§ 3 ust. 2 rozp. roi. ). W okresie po dniu 31 grudnia 1975 r za posiadającego kwalifikacje rolne uważa się rów
nież spadkobiercę, który w chwili otwarcia spadku ukończył co najmniej 45 lat, jeżeli praca w gospodarstwie rolnym stanowi dla niego zawód dający główne źródło utrzymania. Co do pojęcia: praca w gospodarstwie rolnym por. uwagi dotyczące art. 1059 § 1 pkt 1, 216 § 1 pkt 1 (w zw. z art. 1065 k. c. )246. Główne źródło utrzymania można ująć bądź w postaci większości względnej, bądź bez
względnej. Należałoby przyjąć rozwiązanie pierwsze (arg. z art. 216 § 1 pkt. 1,
5, 1059 § 1 pkt. 1, 3, w zw. z art. 1065 zd. 1 k. c.; swoboda testowania — będą
ca zasadą prawa spadkowego — realizowana jest w większym stopniu przy roz
wiązaniu pierwszym). Wystarcza tu praca w każdym gospodarstwie rolnym (in
dywidualnym, własnym — innych; nieistotny jest tytuł prawny: własność, szerzej
— prawo podmiotowe, posiadanie, dzierżenie; osoba ta może nie mieć żadnego tytułu prawnego do gospodarstwa; istotne jest, że osoba ta wykonuje pracę w go
spodarstwie rolnym). Przerwa w pracy w gospodarstwie rolnym z przyczyn nie
zależnych od spadkobiercy nie stanowi przeszkody do uznania, że posiada on kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego (§ 3 ust. 5 rozp. roi. ). Co do bliższej analizy tej przesłanki por. uwagi dotyczące art. art. 1059 § 1 pkt 1, 216
§ 1 pkt 1 k. c. 247
247 Por. s. 137 i nast.
Odm. L. Stecki, Umowa darowizny. Warszawa — Poznań 1974, s. 17 i nast. (wypowiedź dotyczyła darowizny).
Z kolei kwestia wyjątków od wymogu kwalifikacji (teoretycznych, praktycz
nych) na tle dziedziczenia.
Gdy spadkobiercą gospodarstwa rolnego — położonego na obszarze państwa polskiego — po obywatelu państwa obcego jest osoba fizyczna zamieszkała w Polsce, nie wymaga się od tej osoby kwalifikacji (art. XXIV p. w. k. c. ).
Do nabycia gospodarstwa rolnego przez dziedziczenie na prawach wspólności majątkowej wystarczy, że tylko jeden z małżonków (niekoniecznie spadkobier
ca) ma kwalifikacje rolne. Jest to konsekwencją ustalonego na tle art. 160 k. c.
poglądu doktryny w tej kwestii. Nie jest przy tym istotne, czy oboje małżonko
wie zostali powołani do spadku, czy tylko jeden z nich — z zastrzeżeniem tej tre
ści, że gospodarstwo rolne ma wejść do majątku wspólnego (art. 33 pkt. 2 k. r. op. ).
Małżonka nie powołanego do spadku (art. 33 pkt 2 k. r. op., współmałżonek — powołany) nie można traktować jako spadkobiercy24*. Często w zastrzeżeniu z art. 33 pkt 2 kryje się dorozumiane (art. 60 k. c. ) ustanowienie drugiego mał
żonka spadkobiercą, lecz tak nie zawsze musi być. Nie wydaje się, aby można przyjąć, że w klauzuli z art. 33 pkt. 2 zawsze kryje się ustanowienie drugiego małżonka spadkobiercą. Jest to bowiem sprawą wykładni testamentu. Natomiast przy założeniu — należy dodać: nieprawdziwym — że zastrzeżenie to nie jest oświadczeniem woli, byłoby to zresztą nawet niemożliwe.
W różnie rowiązywanej sprawie odwołania darowizny gospodarstwa rolne
go, należy przyjąć, że darczyńca nie musi mieć kwalifikacji rolnych. Chodzi tu tylko o zwrotne przejście praw, mające uzasadnienie w szczególnym przepisie ustawowym (art. 896, 898 k. c. ). W konsekwencji można przysługujące spadko
biercom darczyńcy uprawnienie do odwołania darowizny (art. 898 § 2 k. c. ) przy
znać wszystkim spadkobiercom (nie wchodzi ono w skład gospodarstwa rolne
go). Jest to uprawnienie kształtujące, majątkowe, dziedziczne. Nie wydaje się możliwe przyjęcie, aby było ono uprawnieniem powstającym ex lege, dopiero
z chwilą śmierci spadkodawcy (zatem kwestia jego dziedziczenia po darczyńcy byłaby nieaktualna). Jednak gospodarstwo rolne (przy skutku rzeczowym odwo
łania darowizny) czy wierzytelność o zwrotne przeniesienie praw wchodzących w skład gospodarstwa (przy skutku obligacyjnym odwołania darowizny) — prze
chodzą tylko na spadkobierców gospodarstwa rolnego (ustawowych, testamen
towych). W konsekwencji oświadczenie o odwołaniu może złożyć także spad
kobierca „ogólny” (art. 922 — 1057 k. c. ), ale gospodarstwo rolne (lub stosowna wierzytelność) przechodzą tylko na spadkobierców gospodarstwa rolnego. Są to (gospodarstwo rolne — uprawnienie do odwołania) odrębne prawa majątkowe.
Powyższe wyliczenie wyjątków nie ma charakteru wyczerpującego, dalsze odstępstwa można wyprowadzić z wykładni niektórych przepisów, są to jednak zagadnienie szczególne.
Powyższe uwagi co do wyjątków od kwalifikacji rolnych (art. 1059 § 2, 216
§ 1 pkt 5 k. c. ) dotyczą odpowiednio także przesłanek dziedziczenia testamento
wego (oraz ustawowego) — z art. 1059-1062, 216 § 1 pkt. 1, 2, 5 k. c. W isto
cie jest jeszcze tak, że kto by od darczyńcy — niesłusznie — wymagał (przy od
wołaniu) kwalifikacji rolnych (art. 160 k. c. ), to przy art. 899 § 2 k. c. powinien poprzestać na przesłankach wymaganych od spadkobierców gospodarstwa rolnego (art. 1059-1062, 1065 k. c. ), a nie wymagać nadto od tych osób kwalifikacji rolnych.
§ 6. OŚWIADCZENIE ROLNE (ART. 1059 § 2, 216 § I PKT 5 K. C. )
Ustawa (art. 1059 § 2, 216 § 1 pkt 5 k. c. ), podobnie doktryna i orzecznictwo, używają sformułowania „oświadczenie”, nie precyzując bliżej jego charakteru:
oświadczenie woli — przejaw woli podobny do oświadczenia woli — oświad
czenie procesowe — oświadczenie wiedzy. Nie trzeba uzasadniać, że rozstrzy
gnięcie tego zagadnienia nie pozostaje bez wpływu na analizę szeregu kwestii szczegółowych.
Na pozór mogłoby się wydawać, że jest to oświadczenie wiedzy: o gotowo
ści podjęcia pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym lub prowadzenia ta
kiego gospodarstwa, por. także art. 1059 § 2 k. c. Byłoby ono jednym z elemen
tów stanu faktycznego dziedziczenia. Natomiast żadne skutki prawnomaterialne nie byłyby złączone z tym oświadczeniem. W konsekwencji nie stosowałoby się do tak ujętego oświadczenia wiedzy przepisów o oświadczeniach woli (np.
o zdolności do czynności prawnych, o wadach oświadczeń woli). Rozwiązanie, że jest to oświadczenie wiedzy, należy a limine odrzucić, nie tylko ze względów praktycznych, lecz głownie z tego powodu, że oświadczenie rolne w rzeczywi
stości zmierza do wywołania określonych skutków prawnomaterialnych. To stwierdzenie pozwala również odrzucić tezę, jakoby oświadczenie to miało cha
rakter procesowy (a nie prawnomaterialny). Bezdyskusyjne jest to, że spadko
bierca składający przed sądem (państwowym biurem notarialnym) oświadcze
nie rolne, jednocześnie dokonuje czynności procesowej, ale jest to kwestia innego rodzaju. Do rozstrzygnięcia pozostaje zatem zagadnienie: czy jest to oświadczenie woli czy też przejaw woli podobny do oświadczenia woli. Rzeczywisty sens praw- nomaterialny tego oświadczenia sprowadza się do wyrażenia woli tej treści, że dana osoba mająca kwalifikacje rolne chce być spadkobiercą konkretnego gospo
darstwa rolnego, chce je dziedziczyć, i na to w istocie skierowany jest zamiar oso
by składającej to oświadczenie.
Wola tej osoby skierowana jest na wywołanie skutku prawnego w postaci powołania do życia nowego stosunku prawnego (spadkobiercy gospodarstwa rolnego). Brak złożenia tego oświadczenia pociąga za sobą ten skutek, że osoba ta nie dziedziczy spadkowego gospodarstwa rolnego, zatem nie uzyskuje statu
su jego spadkobiercy. Musi być ona traktowana jako „nie mogąca” dziedziczyć, mimo że żyje ona w chwili otwarcia spadku. Osoby tej nie należy traktować jako
„nie chcącej” dziedziczyć, gdyż dopóki nie złoży wspomnianego oświadczenia, nie ma ona statusu spadkobiercy. Nie może być ona traktowana, tak jakby nie dożyła chwili otwarcia spadku (art. 1020 k. c. ), gdyż osoba ta żyje, a tylko „nie może” dziedziczyć (np. przy dziedziczeniu ustawowym do wnuka spadkodaw
cy stosuje się art. 1060 § 2 k. c., gdy ojciec lub matka wnuka mają kwalifikacje rolne, lecz nie złożą oświadczenia z art. 1059 § 2 k. c. ). Dla zilustrowania tezy, że wola osoby składającej takie oświadczenie skierowana jest na wywołanie skut
ku prawnego — przykład. Osoba A jako spełniająca przesłanki z art. 216 § 1 pkt 5 (lub z art. 1059 § 2 k. c. ) została powołana testamentami do spadku przez dwie osoby: B i C. Złożenie przez nią (A) oświadczenia rolnego, ale nie w zamiarze:
bycia spadkobiercą (uzyskania jego statusu), nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Pozbawione jest ono wszelkiego znaczenia. Osoba A musi złożyć wspomniane oświadczenie w zamiarze uzyskania statusu spadkobiercy po jed
nym lub drugim testatorze i oświadczenia te dotyczą każdego spadkowego go
spodarstwa rolnego odrębnie. Złożenie przez nią oświadczenia rolnego co do spadku po B nie powoduje uzyskania przez nią statusu spadkobiercy po C. Mu
szą być złożone odrębne oświadczenia, które można składać jednocześnie, na
leży jednak sporządzić odrębne protokoły ich przyjęcia, a w każdym razie, gdyby sporządzono jeden, wyraźnie zaznaczyć, jakich spadkowych gospodarstw rol
nych one dotyczą (por. art. 645 § 2 w zw. z art. 641 § 1 pkt 1 k. p. c. ). Oświad
czenie rolne jest składane odnośnie do konkretnego spadkowego gospodarstwa rolnego, nie może ono dotyczyć spadku (spadków) w ogóle, zatem bez precyza- cji, o jakie spadkowe gospodarstwo chodzi.
Z powyższych uwag wynika, że oświadczenie to nie jest przejawem woli po
dobnym do oświadczenia woli, skoro zamiar podmiotu składającego takie oświadczenie musi być skierowany na wywołanie oznaczonego skutku prawnego (uzyskanie statusu spadkobiercy) — i gdyby ten skutek prawny nie był objęty wolą takiego podmiotu, to oświadczenie byłoby pozbawione wszelkiego znacze
nia prawnego (brak oświadczenia woli). Natomiast w przejawie woli (podobnym do oświadczenia woli) skutek prawny, tak sprecyzowany, następowałby nieza
leżnie od woli podmiotu składającego oświadczenie rolne, co jak wykazano, nie ma miejsca w analizowanym przypadku. Wprawdzie do przejawów woli (podob
nych do oświadczenia woli) — zagadnienie rozstrzygane in casu — można w drodze analogii stosować przepisy o oświadczeniach woli (np. o wadach oświadczeń woli, o przedstawicielstwie, o zdolności do czynności prawnych), niemniej jest to sprawa innego rodzaju. W konsekwencji należy przyjąć, że oświadczenie rolne jest oświadczeniem woli. Wprawdzie do uzyskania statusu spadkobiercy testamentowego nie wystarczy samo oświadczenie z art. 1059 § 2 (216 § 1 pkt 5) k. c., niemniej inne zdarzenia: np. zgon spadkodawcy, testament można potraktować jako inne składniki stanu faktycznego czynności prawnej z art. 1059 § 2 (216 § 1 pkt 5) k. c. Jest to spojrzenie na to oświadczenie z punk
tu widzenia spadkobiercy, a nie spadkodawcy. Gdyby spojrzeć na nie z punktu widzenia spadkodawcy, to oświadczenie rolne byłoby jednym z elementów sta
nu faktycznego dziedziczenia. W przypadku dziedziczenia testamentowego w skład tego stanu faktycznego wchodziłyby dwa oświadczenia woli: testatora
— testament, spadkobiercy — oświadczenie z art. 1059 § 2 (216 § 1 pkt 5) k. c.
Oświadczenia te w sposób samoistny, same przez się, niezależnie od siebie, nie są w stanie ukształtować stanu prawnego, tj. powołać do życia nowego stosun
ku prawnego (ustanowienia spadkobiercy).
Tę samą rzecz można ująć inaczej, aby zapobiec temu dwoistemu spojrzeniu, raz — z punktu widzenia spadkobiercy, drugi raz — z punktu widzenia spadko
dawcy. Można powiedzieć, że oświadczenie rolne wespół z oświadczeniem te
statora (testamentem) — przy dziedziczeniu testamentowym (lub wespół z usta
wą, przy dziedziczeniu ustawowym) współkształtuje stan prawny, przez powołanie do życia nowego stosunku prawnego (spadkobiercy). Ten stan prawny nie może powstać w braku jednego z tych elementów (ważnego testamentu albo powołania z ustawy — oświadczenia rolnego). Rozwiązanie to nie przeczy po
przedniemu, a w sposób pełniejszy wyjaśnia charakter oświadczenia rolnego, stąd zasługuje na akceptację.
Spadkobierca gospodarstwa rolnego mający kwalifikacje (art. 1059 § 2, 216
§ 1 pkt 5 — w zw. z art. 1065 k. c. ) jest uprawniony do złożenia oświadczenia rolnego (uprawnienie prawokształtujące). Przez jego złożenie może ukształto
wać stan prawny taki spadkobierca, poprzez powołanie do życia określonego sto
sunku prawnego (spadkobiercy gospodarstwa rolnego)249.
W istocie (gdy odrzucić prawo dziedziczenia; gdy je przyjąć — można mówić o prawnospadkowym stosunku spadkobiercy; oczywiście zakłada to, żc nic utożsamia się prawa do dziedziczenia tylko z prawem do spadku) chodzi tu o zespół stosunków prawnych, w które wstępuje spadkobierca.
Za skwalifikowaniem uprawnienia do złożenia oświadczenia rolnego jako prawa kształtującego przemawia fakt, że uprawnienie do przyjęcia spadku jest prawem kształtującym. Natomiast te oświadczenia są do siebie zbliżone, mają one podobny charakter, i do oświadczenia rolnego w drodze analogii stosuje się prze
pisy o przyjęciu spadku.
Oświadczenie rolne ma charakter majątkowy, jest ono dziedziczne, lecz nie
zbywalne. Może je złożyć tylko spadkobierca, nie może on uprawnienia tego przenieść na inne osoby. Wynika to z faktu, że dopóki osoba mająca kwalifika
cje rolne, powołana do gospodarstwa rolnego, nie złoży takiego oświadczenia, nie ma ona statusu spadkobiercy. Z chwilą złożenia takiego oświadczenia uzy
skuje ona status spadkobiercy i może ewentualnie zbyć gospodarstwo rolne (udział w nim), art. 1051, 1069 k. c., ale jest to zbycie innego prawa (praw) niż uprawnienie do złożenia oświadczenia rolnego.
Gdyby w ogóle odrzucić samą kategorię uprawnienia kształtującego250 — do czego nie ma podstaw — to oświadczenie rolne należałoby potraktować jako zda
rzenie prawne (oświadczenie woli), które w połączeniu z innymi zdarzeniami (np.
zgon spadkodawcy, testament) i przesłankami (dziedziczenia) kształtuje stan prawny (uzyskanie statusu spadkobiercy przez osobę je składającą).
1M Tak S. Szcr, Prawo cywilne — część ogólna. Warszawa 1967, s. 120.
2M- S. Grzybowski, System..., 1. 1, s. 228; S. Szcr, j. w.; A. Wolter, tamże, s. 124.
2, 2 Według S. Grzybowskiego (j. w. ) nic ma „prawa do przyjęcia oferty", bowiem nic powstaje ono w ramach stosunku prawnego (przyjęcie oferty jest tylko zdarzeniem prawnym); odm. A. Wolter, j. w., według autora jest to uprawnienie prawokształtującc.
Często stwierdza się, że uprawnienia kształtujące mogą istnieć tylko w ra
mach stosunku prawnego251. Nie jest to bezdyskusyjne, ale należy przyjąć takie założenie. W związku z tym trzeba rozważyć, czy w analizowanej sytuacji cho
dzi o prawo powstające w ramach stosunku prawnego. Zagadnienie jest podob
ne jak przy przyjęciu oferty252. Zarówno tam, jak i tu należy przyjąć, że prawo podmiotowe kształtujące powstaje w ramach stosunku prawnego. W odmiennym bowiem przypadku kategoria prawa kształtującego, w tej postaci: że dany pod
miot powołuje do życia określony stosunek prawny, byłaby w znacznej mierze nieaktualna. Wymóg istnienia prawa podmiotowego w ramach stosunku praw
nego należy ująć w ten sposób, że chodzi tu również o powołanie do życia okre
ślonego stosunku prawnego, czyli o sytuacje, gdy prawo kształtujące gaśnie z chwilą powstania tego stosunku (oczywiście może istnieć inny typ prawa kształ
tującego — prawo do zmiany lub zniesienia stosunku prawnego). Gdyby w po
wyższym wypadku twierdzić, że mimo to chodzi tu o uprawnienie istniejące poza stosunkiem prawnym, czyli zanegować kategorię uprawnienia kształtującego, to powstanie stosunku prawnego należy wyjaśnić za pomocą zdarzenia prawnego.
Natomiast to szczególne położenie (osoby składającej oświadczenie rolne czy ob
lata) należałoby wyjaśnić za pomocą konstrukcji sytuacji prawnej, w której znaj
duje się dany podmiot; co byłoby szczególnie przydatne na tle dziedziczenia, po odrzuceniu kategorii prawa kształtującego. Jednak te rozważania skłaniają do wnio
sku, że w przypadku uprawnień kształtujących należałoby przyjąć tezę, że mogą nieraz one powstawać poza stosunkiem prawnym, tj. poprzedzać jego powstanie.
Nie wydaje się konieczne konstruowanie tymczasowego stosunku prawne
go (poprzedzającego powstanie stosunku właściwego) dla uzasadnienia tezy, że uprawnienie kształtujące istnieje w ramach stosunku prawnego (np. przy przy
jęciu oferty: uprawnienie do przyjęcia oferty — stan związania nią, obowiązek;
art. 1059 § 2 — stosunek prawny tymczasowy istniejący przed powołaniem sto
sunku właściwego: wynikającego z dziedziczenia).
Przy okazji należy zatrzymać się nad stosunkiem prawnym wypływającym z pra
wa dziedziczenia. Podmiotem uprawnionym (stroną) jest spadkobierca. Podmiota
mi zobowiązanymi (stronami) są wszystkie inne osoby (podlegające polskiemu sys
temowi prawa). Stosunek prawny po stronie zobowiązanej jest zatem wielostronny.
Nie wydaje się właściwe przyjęcie, że istnieje jedna strona zobowiązana (i upraw
niona, z tym że po stronie zobowiązanej byłby to stosunek wielopodmiotowy).
W tekście pracy przyjmuje się, że — podobnie jak przy przyjęciu oferty — uprawnienie rolne ma charakter prawokształtujący, powstaje ono w ramach sto
sunki prawnego, jest nadto niezbywalne. Osoba, która nie złożyła takiego oświad
czenia, nie może zbyć gospodarstwa rolnego (udziału w nim), ani tym bardziej (arg. a maiori ad minus): ekspektatywy prawa (praw), które by uzyskała przez dziedziczenie, a gdyby jej konstrukcję (ekspektatywy) odrzucić, nie mogłaby osoba taka zbyć praw przyszłych (prawa dziedziczenia)251 * * (tj. praw, które przy- padłyby jej w wyniku dziedziczenia gospodarstwa rolnego). Nadto należy pod
kreślić, że takie umowy o zbycie ekspektatywy czy praw przyszłych (po otwar
ciu spadku) pod zakaz art. 1047 k. c. nie podlegałyby.
2M- Praw przyszłych, przy odrzuceniu prawa dziedziczenia.
rM- S. Grzybowski, tamże, s. 228 i nast.; S. Szcr, j. w.; A. Wolter, j. w. Natomiast Z. Radwański (Zarys części ogólnej prawa cywilnego, Warszawa 1979, s. 80) wyraźnie ogranicza uprawnienie kształ
tujące tylko do jednostronnej czynności prawnej.
! 5’- S. Grzybowski, tamże, s. 228; S. Szcr, j. w.; A. Wolter, j. w.
Gdyby odrzucić konstrukcję oświadczenia woli — co nie jest zasadne — a przyjąć, że analizowane oświadczenie rolne jest przejawem woli podobnym do oświadczenia woli, to powstaje zagadnienie, czy można mówić wtedy o upraw
nieniu prawokształtującym. W doktrynie na ogół nie zajmuje się stanowiska w kwestii, czy uprawnienie prawokształtujące odnosi się tylko do oświadczenia woli. Z analizowanych przykładów wynikałoby, że tak254. Niemniej daje się ogól
ne określenie, że chodzi tu o sytuację, gdy uprawniony przez swoje własne dzia
łanie doprowadza do ukształtowania stanu prawnego255. Tym działaniem, jak można przyjąć, jest nie tylko oświadczenie woli. W analizowanym przypadku tym działaniem może być zatem przejaw woli podobny do oświadczenia woli.
W związku z tym na tle art. 1059 § 2, 216 § 1 pkt 5 k. c. można by przyjąć takie uprawnienie prawokształtujące, nawet gdyby twierdzić — co nie jest zasadne — że oświadczenie rolne jest przejawem woli podobnym do oświadczenia woli.
Przepisy k. c. dotyczące przyjęcia spadku należy w drodze analogii stosować do oświadczenia z art. 1059 § 2, 216 § 1 pkt 5 k. c. Również postanowienia k. p. c dotyczące przyjęcia spadku stosuje się odpowiednio do wspomnianego oświad
czenia rolnego (art. 645 § 2 k. p. c. ). Cel i charakter tych oświadczeń są podob
ne, co uzasadnia analogię. Z przepisów prawnomaterialnych nie stosuje się art.
1013, 1023, 1024 (w zasadzie — art. 1022 k. c. ). Por. także dalsze uwagi. Osoba mająca kwalifikacje rolne i powołana do gospodarstwa rolnego (art. 1059 § 2, 216
§ 1 pkt 5 k. c. ) może oświadczyć, że nie zamierza podjąć pracy w gospodarstwie rolnym. Jest oczywiste, że osoba ta (uprzednio) nie nabyła spadku, zatem nie traci żadnych praw spadkowych, gdyż ich nie nabyła (nie odziedziczyła ona gospo
darstwa rolnego). Niemniej dopuszczalne jest takie oświadczenie (arg. z art. 1012 k. c. ), tym bardziej, że wyjaśnia ono niepewną sytuację prawną. (Por. także art.
1026 k. c., stosowany per analogiam do oświadczenia rolnego, a zatem: nie moż
na stwierdzić nabycia spadku przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spad
ku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy „rezerwowi” złożyli już oświadcze
nie żart. 1059 § 2, 216 § 1 pkt 5 k. c. ). Por. także art. 1019 k. c.
Art. 1014 k. c. wyrażający zasadę niepodzielności przyjęcia spadku miałby analogiczne zastosowanie w tym sensie, że oświadczenie rolne nie mogłoby do
tyczyć części gospodarstwa rolnego (z natury rzeczy fizycznej). Gdy w skład spadku wchodzi kilka gospodarstw rolnych, oświadczenie to nie dotyczy po
szczególnych gospodarstw. Powinno ono mieć treść ogólną (uprzednio określo
ną), bez precyzacji, o jakie gospodarstwo chodzi. Jeśli dany spadkobierca zamie
rza pracować tylko w indywidualnym gospodarstwie rolnym, nie musi tego zaznaczać. Natomiast jest niewątpliwe, że oświadczenie to jest składane w związ
ku z dziedziczeniem spadkowego gospodarstwa rolnego, które powinno być określone („spadkowe gospodarstwo rolne po C”). Jest tak tym bardziej, że po upływie tego terminu (art. 1059 § 2 k. c. ) spadkobierca może zmienić charakter zajęć rolniczych (np. zamiast prowadzić spadkowe gospodarstwo rolne, tylko w tym lub innym gospodarstwie pracować). Przyjęte w tekście rozwiązanie, że oświadczenie rolne ma charakter ogólny, alternatywny pozwala uniknąć powsta
jących tu wątpliwości. Nadto spadkobierca taki nie ma obowiązku realizacji zło
żonego oświadczenia. Także tekst prawny ujęty jest alternatywnie (art. 1059 § 2, 216 § 1 pkt 1, 1059 § 1 pkt 3, 1065 k. c. ).
Oczywiście nawet gdyby przyjąć — do czego nie ma podstaw — że oświad
czenie to musi zawierać konkretną treść (np. jeśli spadkobierca zamierza praco
wać w indywidualnym gospodarstwie rolnym, oświadczenie do tego powinno się ograniczać), to w przypadku zmiany charaktery zajęć rolniczych (ale w ramach dopuszczalnej treści oświadczenia rolnego), np. z prowadzenia indywidualnego
gospodarstwa rolnego na pracę w nim, należałoby uznać, że złożone oświadcze
nie jest skuteczne.
Co do art. 1015 § 1 k. c. por. dalej. Art. 1015 § 2 k. c. nie ma tu prima facie zastosowania, brak oświadczenia rolnego osób fizycznych, wymienionych w tym przepisie, oznacza zatem, że nie dziedziczą one gospodarstwa rolnego. Można rozważyć, czy jednak nie dopuścić analogii z art. 1015 § 2 zd. 2 k. c. i przyjąć, że brak oświadczenia rolnego — osób tam wymienionych (tj. nie mających peł
nej zdolności do czynności prawnych albo osób co do których istnieje podsta
wa do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia) —jest równoznaczny ze złożeniem oświadczenie rolnego. Wykładnię tę należałoby zaakceptować.
Nie stosuje się art. 1016 k. c., złożenie oświadczenia przez jednego spadko
biercę „rezerwowego” nie oznacza zatem złożenia takiego oświadczenia przez drugiego spadkobiercę „rezerwowego”, wydaje się bowiem, że są to czynności ściśle osobiste i każda osoba musi ich dokonać samodzielnie.
Jeżeli przed upływem terminu od złożenia oświadczenia rolnego spadkobierca zmarł, nie złożywszy takiego oświadczenia, może ono być złożone przez jego spadkobierców (art. 1017 zd. 1 k. c. ). Zd. 2 art. 1017 k. c. dotyczy takich sytuacji, gdy spadkobierca z art. 1059 § 2, 216 § 1 pkt 5 k. c. zmarł („transmitent”, A), a jego spadkobierca dziedziczy po nim na podstawie art. 1059 § 2, 216 § 1 pkt
Jeżeli przed upływem terminu od złożenia oświadczenia rolnego spadkobierca zmarł, nie złożywszy takiego oświadczenia, może ono być złożone przez jego spadkobierców (art. 1017 zd. 1 k. c. ). Zd. 2 art. 1017 k. c. dotyczy takich sytuacji, gdy spadkobierca z art. 1059 § 2, 216 § 1 pkt 5 k. c. zmarł („transmitent”, A), a jego spadkobierca dziedziczy po nim na podstawie art. 1059 § 2, 216 § 1 pkt