Zagadnienia językowe w biografii Reicha są kolejnym przykładem funkcjono-wania tego polityka na obszarze granic kulturowych. Podobnie jak w przypadku stosunku do Palestyny, również w kwestii językowej można zauważyć u Reicha trudny nieraz do pogodzenia rozdźwięk między głoszonymi ideami a ich zastoso-waniem w praktyce.
Polityk biegle władał językami: hebrajskim, jidysz, polskim, niemieckim i fran-cuskim. Jego rozległa znajomość języków dobrze obrazowała lingwistyczną sytuację ludności żydowskiej w Galicji w okresie międzywojennym. Owa wielojęzyczność szła również w parze z różnicami w zakresie struktury społecznej. O ile polski i nie-miecki były głównie językami warstw średnich i wyższych, o tyle jidysz dominował wśród biedniejszych i mniej wykształconych Żydów56.
W swych pismach Reich syjonista podkreślał często wagę hebrajskiego jako nadrzędnego języka żydowskiego: „Hebraizacja życia żydowskiego i ruchu syjoni-stycznego nie tylko stać się ma wytyczną stronnictwa [syjonisyjoni-stycznego — M.W.]
w całości, ale i dogmatem dla każdego indywidualnie”57. Pomimo tego, będąc świa-dom roli języka jidysz w życiu mas żydowskich (nie tylko Galicji), Reich często występował w Sejmie przeciwko dyskryminacji szkół z jidysz jako językiem wy-kładowym oraz przeciw utrudnianiu zebrań prowadzonych w jidysz. Tak opisywał sytuację w roku 1924: „Zgromadzenia żydowskie bywają rozpędzane często dla-tego, że mówcy przemawiają w języku żydowskim, a były i zgromadzenia, gdzie starostowie zachęcali nawet pośrednio do przemawiania w języku niemieckim na tej podstawie, że ustawa austriacka zezwala na porozumiewanie się w tym języku z ogółem zgromadzenia”58.
Mimo walki o równe prawa języka jidysz i planów krzewienia hebrajskiego wśród polskich Żydów syjonistyczne gazety „Wschód” (pismo drukowane w la-tach 1900—1912, którego Reich był redaktorem), „Chwila” (ukazywała się w lala-tach 1918—1939), którą Reich współtworzył, i wreszcie „Dziennik Warszawski” (1927), organ syjonistów galicyjskich w Polsce centralnej, były w pełni redagowane po pol-sku. Przyczyny takiej sytuacji miały ponownie podłoże w historii i tradycji Galicji z końca XIX wieku. Już pierwsze syjonistyczne czasopismo w Galicji — „Przyszłość”
(1892—1898) — było wydawane po polsku59. Sytuacja ta była spowodowana głów-nie przejściem dotychczasowych asymilatorów, takich jak Alfred Nossig, do obozu
56 G. Kohlbauer-Fritz: Yiddish as an Expression of Jewish Cultural Identity in Galicia and Vienna. In: Polin. Studies in Polish Jewry. Focusing on Galicia: Jews, Poles and Ukrainians, 1772—
1918. T. 12. Eds. I. Bartal, A. Polonsky. Londyn 1999, s. 166.
57 L. Reich: Program pracy najbliższej. „Chwila” z 24 października 1921 (nr 996).
58 L. Reich: Koło Żydowskie wobec rządu p. Grabskiego. „Chwila” z 16 czerwca 1924 (nr 2244).
59 G. Kohlbauer-Fritz: Yiddish as an Expression of Jewish Cultural…, s. 166.
syjonistów60. Bardziej pragmatyczną przyczyną redagowania w języku polskim była chęć pozyskania inteligencji żydowskiej w Galicji dla syjonizmu. Grupa ta, w pełni zaasymilowana do polskiej kultury, chętniej czytała po polsku niż w jidysz. Sam Reich, będący członkiem tej zbiorowości, prowadził np. swój pamiętnik wyłącznie w języku polskim.
Jak jednak podkreśla badaczka historii Galicji Anna Veronika Wendland, fenomen tego regionu, polegający na łączeniu różnych wpływów kulturowych w życiu codziennym, w tym również na akulturacji do polskiej kultury i języka, nie doprowadzał pomimo tego do erozji żydowskiej tożsamości, a wręcz przeciw-nie — pozwalał na koegzystowaprzeciw-nie polskiego patriotyzmu z żydowską tradycją i historią61.
Powyższe stwierdzenie można zilustrować na przykładzie dwóch wydarzeń z życia galicyjskich Żydów. W pierwszych dniach kwietnia 1925 roku we Lwowie obchodzili oni hucznie otwarcie Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie62. Świę-towanie rozpoczęto od nabożeństwa w największej synagodze Lwowa — Tempel.
Nie zabrakło również pełnych powagi przemówień: „W imieniu organizacji sjoni-stycznej przemawiał Dr. M. Leser, który podniósł, że założenie uniwersytetu żydow-skiego zawdzięczać należy idei syjonistycznej, która żyda pogardzanego wszędzie i przez wszystkich potrafiła wznieść do godności człowieka. […] faktu tego [otwar-cia uniwersytetu — M.W.] nie można jednak uważać za koronę dzieła narodowego odrodzenia, lecz należy odtąd z tem wiekszą energią pracować dla odbudowy Pale-styny”63. W uroczysty sposób obchodzono jednak również ważne daty z kalendarza najnowszej historii Polski. Tak więc pamiętano o rocznicy powstania styczniowego, dziesięcioleciu niepodległości czy imieninach Józefa Piłsudskiego64. W roku 1923, z okazji 132. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja, sam Reich pisał w „Chwili”
w niezwykle podniosły sposób: „Z wszystkich krańców wolnej Rzeczpospolitej pro-mienieje radość i duma, z murów, z okien powiewają chorągwie, a z oczu milionów obywateli polskich tryska wzniosłe zadowolenie, że się jest synem bohaterskiego narodu. […] I wystarczy z pośród tej całej wielkiej przeszłości wspomnieć choćby jeden tylko chlubny epizod: konstytucję 3-go Maja, by wszyscy kornie chylili głowy
60 Nossig, będąc jeszcze w obozie asymilatorskim, twierdził, że Żydom pozostają dwie drogi do wyboru: Palestyna lub asymilacja całkowita przez chrzest. Parę lat później, już jako syjonista, opublikował artykuł Próba rozwiązania kwestyi żydowskiej, w którym propagował idee powrotu do Palestyny. Por. W. Feldman: Stronnictwa…, s. 279, 285—286.
61 A.V. Wendland: Post-Austrian Lemberg: War Commemoration, Interethnic Relations, and Urban Identity in L’viv, 1918—1939. „Austrian Yearbook” 2003, vol. 34, s. 88.
62 Intensywność obchodów w poszczególnych miejscowościach było jak najbardziej proporcjo-nalne do wpływów syjonistów w tych częściach Galicji.
63 Centralne Archiwum Historii Narodu Żydowskiego, mikrofilm nr HM2/8680.5.
64 W. Wierzbieniec: Związek Żydów Uczestników Walk o Niepodległość Polski we Lwowie (1932—1939). W: Lwów. Miasto, społeczeństwo, kultura. T. 2. Red. H.W. Żaliński, K. Karolczak.
Kraków 1998, s. 297.
przed heroicznym tym wysiłkiem narodu w chwili agonii, wskazującym, że naród z własnej woli nie umiera i umierać nie chce”65.
Reich, posługując się na co dzień językiem polskim, studiując na Uniwersyte-cie Lwowskim, a zarazem będąc gorliwym syjonistą, reprezentował swym żyUniwersyte-ciem opisany wzór polsko-żydowskiej tożsamości.
Konkluzje
Leona Reicha ukształtowało otoczenie Galicji ostatnich dziesięcioleci monarchii habsburskiej. Podobne wzory zachowań w życiu publicznym, które polityk przejął od swych starszych towarzyszy w lokalnej partii syjonistycznej, próbował stosować również w późniejszych latach w ławach Sejmu II Reczypospolitej.
Reich jako pragmatyk zdawał sobie sprawę, że w ówczesnych warunkach, przed powstaniem państwa Izraela, syjonistyczny program osadnictwa żydowskiego w Palestynie jest zadaniem, którego czas realizacji przekracza życie jednego poko-lenia, i musi być realizowany stopniowo. Żydowskie plany dotyczące Palestyny były dodatkowo komplikowane przez trudną sytuację materialną i społeczną ludności żydowskiej w Galicji w okresie międzywojnia, a w szczególności przez takie prob-lemy jak narastający antysemityzm (wyrażający się m.in. w jawnej wrogości wobec studentów pochodzenia żydowskiego na uczelniach wyższych), malejąca liczba emigrantów do Palestyny i rozłam w partii syjonistycznej.
Tym samym tak ważne było dla Reicha pokojowe współistnienie z Polakami i współpraca z rządem, nawet za cenę doraźnych ustępstw. Jego metoda kompro-misów w zderzeniu z odmiennymi tradycjami historycznymi i kulturowymi, jakie można było zaobserwować u syjonistów z innych rejonów kraju (w szczególności u polityków związanych z grupą Al-Hamiszmar), prowadziła jednak do ostrych konfliktów.
Z drugiej strony, silne przywiązanie polityka do polskiej kultury i języka wy-woływały nierzadko wrażenie rozdźwięku między działalnością Reicha jako posła- -syjonisty i jako osoby prywatnej.
Stąd też aktywność polityczna Reicha w II Rzeczypospolitej wymagała od niego ciągłego poszukiwania równowagi między funkcjonowaniem na granicach osobi-stych tradycji, osiąganiem celów, jakie sobie wyznaczył w działalności publicznej, a faktycznymi możliwościami ich realizacji w zetknięciu z rzeczywistością poli-tyczną w Polsce po 1918 roku.
65 L. Reich: W chórze radości. „Chwila” z 4 maja 1923 (nr 1491).
Magdalena M. Wróbel
A Zionist from Lviv:
Leon Reich (1879—1929) — a borderline politician
Summary
The author outlines a profile of Leon Reich, a Jewish politician from Galicia living at the turn of the 19th and 20th centuries, an MP for the Sejm of the Second Republic of two terms of office.
Apart from a biographic outline, the researcher presents Leon Reich’s views and ideas, especially the ones concerning the political situation at that time and a Zionist issue. Besides, she shows the actions taken by the character in question, aiming at the promotion of a model combining the of Hebrew and Jewish culture with the cultivation of the Polish national culture.
Magdalena M. Wróbel
Der Zionist aus Lemberg:
Leon Reich (1879—1929) — Politiker des Grenzgebietes
Zusammenfassung
Die Verfasserin stellt das Porträt des um die Wende des 19.zum 20.Jh. lebenden und aus Galizien kommenden jüdischen Politikers, Leon Reich dar, der binnen zwei Legislaturperioden ein Abgeordne-ter für den Sejm der II. Republik Polen war. Außer der Biografie befasst sie sich mit seinen Ansichten und den von ihm verbreiteten und besonders die aktuelle politische Lage und zionistische Probleme betreffenden Ideen. Es werden also Reichs Bestrebungen präsentiert, sowohl das Hebräische und die jüdische Kultur, wie auch polnische Nationaltradition zu pflegen.