38. Chwytać się palcami za ucho
○ Nadawca, patrząc na odbiorcę, ujmuje palcami: kciukiem i wskazującym, dolną część ucha, przesyłając mu jednocześnie ironiczny uśmiech.
● Znak wyraża kompletne lekceważenie adresata oraz uprzedza o czekającej go porażce.
■ Wykonywany bywa przez mężczyzn w sytuacjach konfliktowych, zarówno w kontaktach twarzą w twarz, jak i przy zachowaniu większej odległości (kiedy może być jeszcze widziany).
♣ Stanowi odpowiednik słów: Dostaniesz (zobaczysz) ucho od śledzia. Towarzyszy im albo je zastępuje.
♦ dostawać/dostać; zobaczyć ucho od śledzia.
79
Lekceważenie
39. „Grać” (przebierać) palcami przed nosem
○ Poruszanie na przemian przed nosem rozchylonymi palcami obydwu dłoni.
Kciuk jednej z nich przytknięty jest do czubka nosa, a mały palec – do kciuka drugiej dłoni. Wnętrza dłoni są zwrócone w przeciwne strony, palcami w górę.
Ruch ten można też zrealizować jedną ręką. Na twarzy pojawia się ironiczny uśmiech.
● Znak wyraża lekceważenie odbiorcy, wyśmiewanie się z niego, demonstro- wanie przez nadawcę swojej przewagi i bezkarności. Może mieć wydźwięk żar-tobliwy.
■ Wykonują go zwykle dzieci albo kobiety – wtedy, gdy od adresata dzieli je kilka metrów.
♣ Występuje jako replika na czyjąś wypowiedź albo czyjeś zachowanie.
♦ grać/zagrać palcami na nosie [komuś];
nie pozwolić grać na nosie [sobie].
80
Lekceważenie
40. Kreślić dłonią krzyż
○ Uniesienie przed siebie prawej dłoni, skierowanej końcami palców do odbiorcy, oraz wykonanie nią, na poziomie klatki piersiowej, znaku krzyża. Na twarzy nadawcy widać złośliwy uśmieszek.
● Znak ten – mający formę zapożyczoną z obrządku religijnego – oznacza nie-życzliwe czy wręcz ironiczne „pobłogosławienie” kogoś, kto gdzieś wyjeżdża, odchodzi albo ma zamiar odejść. Może też oznaczać pożegnanie kogoś bez żalu, bez poczucia straty. Ma nacechowanie lekceważące.
■ Bywa kierowany bezpośrednio do odbiorcy, którego dotyczy, ewentualnie – podczas jego nieobecności albo wtedy, gdy jest on odwrócony tyłem – do osób trzecich.
♣ Stanowi odpowiednik wypowiedzi: Krzyż (krzyżyk) na drogę!. Wspomaga ją albo pełni jej funkcję.
♦ dawać/dać krzyż; krzyżyk na drogę [komuś];
stawiać/postawić/kłaść/położyć krzyż; krzyżyk [na kimś, na czymś].
81
Lekceważenie
41. Kreślić palcem kółeczka na czole
○ Dwu -, trzykrotne nakreślenie palcem wskazującym kółeczka na czole. Pozostałe palce są w tym czasie zgięte i dociśnięte kciukiem. Oczy bywają zwrócone na odbiorcę.
● Znak odzwierciedla krytyczną i obraźliwą ocenę cudzych wypowiedzi lub po-stępowania. Ma nacechowanie lekceważące.
■ Wykonują go osoby plotkujące o kimś albo uczestniczące w sytuacji konflikto-wej.
♣ Realizowany bywa bez słów, względnie towarzyszy określeniom oceniającym, typu: nienormalny; zbzikowany; bez piątej klepki; ma bzika.
♦ –
82
Lekceważenie
42. Kręcić palcem przy skroni
○ Przyłożenie do skroni czubka palca wskazującego i wykonanie nim dwóch, trzech półobrotów w jedną i w drugą stronę. Pozostałe palce, z wyjątkiem przy-kurczonego kciuka, który dotyka opuszką krawędzi palca środkowego, są zgię-te. Na twarzy pojawia się ironiczny uśmiech.
● Znak wyraża potępienie cudzej głupoty bądź postępowania. Ma nacechowanie lekceważące.
■ Wykonują go osoby plotkujące o kimś albo takie, które uczestniczą w da-nym momencie w sytuacji konfliktowej. Pojawia się w kontaktach twarzą w twarz, względnie za plecami osoby, do której się odnosi, bądź też pod jej nie- obecność.
♣ Wspomaga określenia i wyrażenia oceniające typu: Głupek; Kretyn; Zbzikowany;
Bez piątej klepki, albo występuje jako ich odpowiednik.
♦ kręcić/pokręcić palcem przy skroni.
83
Lekceważenie
43. Machać ręką (1)
○ Wzniesienie na wysokość głowy, a następnie opuszczenie do poziomu pasa ręki zgiętej w łokciu. W początkowej fazie ruchu dłoń skierowana jest palcami w górę i stroną wewnętrzną do odbiorcy, palce są luźne, w końcowej natomiast dłoń opada dość gwałtownie w nadgarstku i w stawie łokciowym, palce zaś, z wyjątkiem wyprostowanego kciuka, ulegają przykurczeniu. Głowa nadawcy bywa odchylona do tyłu, a jego oczy skierowane są na adresata.
● Znak zawiera informację, że jakiś fakt, czyjeś działanie lub osoba nie mają dla nadawcy żadnego znaczenia, nie stanowią dlań żadnej przeszkody, nie warto się nimi zajmować.
■ Funkcjonuje wśród osób pozostających w zażyłych stosunkach.
♣ Wspomaga wypowiedzi typu: Eee tam; To drobiazg; To jest nic; Nie warto o tym mówić (tego wspominać), albo pełni ich funkcję.
♦ machać/machnąć ręką [na coś].
84
Lekceważenie
44. Odwracać się do kogoś plecami
○ Demonstracyjne odwrócenie się plecami jednej z osób uczestniczących w roz-mowie i lekkie zadarcie przez nią głowy.
● Okazuje ona w ten sposób swoje zagniewanie i lekceważenie. Znak jest następ-stwem różnicy zdań między uczestnikami aktu komunikacji. Mimo wspomnia-nej treści miewa z reguły wydźwięk żartobliwy.
■ Wykonują go kobiety wobec mężczyzn, a także dzieci wobec siebie.
♣ Towarzyszy wypowiedziom typu: Gniewam się na ciebie; Jestem na ciebie obrażona itp. Może też stanowić replikę na zachowanie partnera.
♦ odwracać/odwrócić/obracać/obrócić [się] plecami [do kogoś];
pokazywać/pokazać plecy [komuś].
85
Lekceważenie
45. Pokazywać język
○ Energiczne wysunięcie języka w czyjąś stronę, połączone z niewielkim pochy-leniem górnej części tułowia. Towarzyszy temu uniesienie brwi i nieco szersze niż zazwyczaj otwarcie oczu albo ściągnięcie brwi w stronę nosa i lekkie opusz-czenie powiek.
● Ze znaku tego może skorzystać osoba niezadowolona z postępowania odbiorcy, pragnąca go podrażnić czy też okazać żywioną doń urazę. Znak należy do lek-ceważących, ale bywa również używany w znaczeniu żartobliwym.
■ Funkcjonuje w trakcie zarysowania się między uczestnikami aktu komunikacji różnicy zdań albo wtedy, gdy nadawca odczuwa bezsilność podczas przekony-wania o czymś adresata. Pojawia się przy zażyłych kontaktach między osoba-mi – wtedy, gdy stoją one obok siebie, albo wtenczas, gdy adresat oddalił się już kilka metrów i jest odwrócony do nadawcy plecami. Wykonują go przede wszystkim dzieci.
♣ Stanowi zazwyczaj replikę na słowne lub kinezyczne zachowanie partnera. Uzu-pełniony jest wówczas artykulacją dźwięku: e ‑e ‑e ‑e. Może też wspomagać słowa w rodzaju: Krowa, e ‑e ‑e ‑e; Świnia, e ‑e ‑e ‑e; Małpa, e ‑e ‑e ‑e.
♦ pokazywać/pokazać język [komuś].
86
Lekceważenie
46. Przykładać kciuk do skroni i opuszczać palce
○ Przyłożenie kciuka do skroni, podczas gdy otwarta dłoń zwrócona jest stroną wewnętrzną do odbiorcy, a następnie gwałtowne wykonanie palcami dłoni pół-obrotu w dół. Na twarzy nadawcy mogą się pojawić złość lub irytacja.
● Znak odzwierciedla lekceważącą ocenę czyjegoś umysłu albo postępowania.
■ Wykonują go osoby o niskiej kulturze osobistej, głównie wyrostki, podczas kłót-ni czy osądzakłót-nia kogoś.
♣ Towarzyszy dźwiękom przypominającym gwizdnięcie, względnie zastępuje określenia i wypowiedzi oceniające typu: Zbzikowany; Idiota; Stuknięty baran;
Kuku na muniu.
♦ –
87
Lekceważenie
47. Stukać się palcem w czoło
○ Postukanie się kilka razy w czoło czubkiem palca wskazującego. Oczy są zwró-cone na odbiorcę.
● Znak wyraża obraźliwą opinię o niedorzecznym, nonsensownym, irracjonalnym zachowaniu się adresata bądź o głoszonych przezeń poglądach.
■ Funkcjonuje wśród osób pozostających w zażyłych stosunkach.
♣ Towarzyszy wypowiedziom typu: Puknij się w czoło, człowieku!; Zwariowałeś, czy co?; Jesteś nienormalny!; Masz coś tutaj (tu znak), choć może je też zastąpić.
♦ pukać/popukać [się] palcem w czoło;
stukać/postukać [się] palcem w czoło.
88
Lekceważenie
48. Stukać się palcem w dłoń
○ Kilkakrotne postukanie się czubkiem palca wskazującego prawej dłoni w środ-kową część lewej, otwartej dłoni, skierowanej stroną wewnętrzną w górę. Pozo-stałe palce, z wyjątkiem kciuka, który dociska opuszką krawędź palca wskazu-jącego, są zgięte. Wzrok przenosi się z dłoni na adresata.
● Nadawca sygnalizuje w ten sposób niewiarę w skuteczność czyichś posunięć (nierzadko posunięć odbiorcy), które muszą się zakończyć porażką. Znak ma wydźwięk lekceważący.
■ Ograniczony jest zazwyczaj do kręgu osób bliskich sobie.
♣ Wspomaga wypowiedzi typu: Tu mi (tutaj znak) kaktus wyrośnie, jeżeli…; Tu mi (tutaj znak) włosy wyrosną, jeżeli…; Prędzej mi tu kaktus na dłoni wyrośnie (prędzej mi włosy na dłoni wyrosną), niż…
♦ –
89
Lekceważenie
49. Stukać się pięścią w czoło
○ Postukanie się w czoło kilka razy pięścią, zwróconą stroną grzbietową do od-biorcy, połączone z pochyleniem głowy w jego kierunku i z szerokim otwarciem oczu.
● Znak wyraża potępienie głupoty adresata, jego krótkowzroczności czy zacho-wania. Sugeruje ponowne przemyślenie przezeń jakiejś sprawy. Bywa również odnoszony do samego nadawcy, który uprawia w ten sposób samokrytykę.
■ Używają go zazwyczaj osoby o niskiej kulturze osobistej oraz osoby poirytowa-ne i niemile czymś zaskoczopoirytowa-ne.
♣ Towarzyszy wyrażeniom oceniającym w rodzaju: Ty kretynie!; Ty baranie!; Ty dur‑
niu!; Ty pało zakuta!, lub też pełni ich funkcję.
♦ pukać/popukać [się] pięścią w czoło;
stukać/postukać [się] pięścią w czoło;
uderzać/uderzyć [się] pięścią w czoło.
90
Lekceważenie
50. Wydymać wargi
○ Obniżenie kącików zamkniętych warg i wypuszczenie przez niedomknięte war-gi strumienia powietrza, powodującego ich wydęcie. Powietrze to bywa niekie-dy wydmuchiwane zaledwie kącikiem niedomkniętych ust. Głowa i oczy na-dawcy są wtedy zwrócone w stronę ramienia.
● Znak świadczy o lekceważeniu bądź o negatywnym nastawieniu do kogoś albo czegoś. Odniesiony bezpośrednio do konkretnej osoby, może spowodować dłu-gotrwałe bądź trwałe ochłodzenie wzajemnych stosunków.
■ Nie wolno go użyć w kontaktach oficjalnych.
♣ Wspomaga dźwięki niewerbalne w rodzaju: pfffff.
♦ nadymać/nadąć wargi; usta;
wydymać/wydąć wargi; usta.
91
Lekceważenie
51. Zataczać dłonią kółko obok głowy
○ Uniesienie na wysokość głowy, od strony ucha, dłoni zwróconej stroną we-wnętrzną do adresata, a następnie zatoczenie palcami, do przodu i z powrotem, niewielkiego okręgu. Łączy się to ze stopniowym zamykaniem wyprostowa-nych uprzednio palców i zwiększaniem szybkości ruchu, aż do momentu gwał-townego zaciśnięcia palców w pięść. Ruch ten przypomina złapanie uchwytu korby oraz wykonanie nią jednego obrotu. Na twarzy nadawcy może się poja-wić ironiczny uśmiech.
● Znak świadczy o lekceważącej ocenie czyjegoś postępowania – dziwnego w da-nej sytuacji albo niezrozumiałego. Ma zazwyczaj charakter emocjonalny.
■ Używają go, podczas kłótni czy osądzania kogoś, osoby dobrze sobie znane – o niskiej kulturze osobistej.
♣ Towarzyszy określeniom i wypowiedziom oceniającym w rodzaju: Idiota!; Wa‑
riat!; Zbzikowany!; Pomylony!; Brakuje ci piątej klepki!; Odbiła mu korba, albo pełni ich funkcję.
♦ –
92
Nadmiar
52. Przesuwać dłonią/palcem po szyi/powyżej głowy
○ Szybkie przesunięcie z lewej strony na prawą po szyi, albo powyżej czoła, wewnętrzną krawędzią dłoni bądź krawędzią palca wskazującego przy pozosta-łych palcach zgiętych. Wewnętrzna część dłoni skierowana jest ku dołowi. Oczy nadawcy zwrócone są na odbiorcę.
● Znak odzwierciedla uczucie przesycenia czymś i bywa używany zarówno w znaczeniu dosłownym, to jest przejedzenia się, jak i w znaczeniu przenośnym – posiadania czegoś w nadmiarze, znudzenia się czymś bądź kimś.
■ Występuje z reguły w kręgu osób, które dobrze się znają.
♣ Towarzyszy wypowiedziom typu: Najadłem się potąd (tu znak); Mam tego (go) potąd (tu znak); Mam już tego powyżej uszu.
♦ mieć po samo gardło; po dziurki w nosie; powyżej dziurek od nosa; powyżej uszu; po same uszy; powyżej głowy [kogoś; czegoś].
93
Namysł
53. Drapać się w głowę
○ Podrapanie się kilka razy zgiętymi palcami: wskazującym, środkowym, serdecz-nym i małym, po potylicy – w pobliżu ucha – bądź w czubek głowy. Przykur-czony kciuk jest nieco odchylony. Na twarzy maluje się wysiłek myślowy.
● Znak wyraża namysł i, dość często, niezdecydowanie. Wskazuje ponadto na fakt, że nadawca nie wie, jak wybrnąć z kłopotliwej sytuacji.
■ Bywa używany w kontaktach nieoficjalnych – głównie wśród mężczyzn.
♣ Poprzedza zazwyczaj stosowne dla danej sytuacji wypowiedzi typu: Jak z tego wybrnąć?; Co tu począć?; Co z tym zrobić?.
♦ drapać/podrapać [się] po głowie; w głowę;
skrobać/poskrobać [się] po głowie; w głowę.
94
Namysł
54. Głaskać się palcami po brodzie
○ Powolne głaskanie się rozchylonymi palcami po brodzie – z boków brody do jej środka. Kciuk obejmuje jedną stronę brody, a pozostałe palce – drugą. Oczy nadawcy są skierowane przed siebie.
● Znak odzwierciedla głęboki namysł i koncentrację.
■ Wykonują go zazwyczaj mężczyźni w środowisku przyjaciół, kolegów, rodziny, znajomych.
♣ Zazwyczaj towarzyszy wypowiedziom typu: Jak z tego wybrnąć?; Co tu począć?;
Co z tym zrobić?, albo je zastępuje.
♦ gładzić/pogładzić [się] po brodzie;
głaskać/pogłaskać [się] po brodzie.
95
Namysł
55. Pocierać palcami czoło
○ Kilkukrotne potarcie czoła opuszkami palców: wskazującego, środkowego, ser-decznego i małego, przy odchylonym kciuku, przyciśniętym zazwyczaj do skro-ni. Powieki nadawcy są opuszczone lub przymknięte.
● Znak wyraża namysł, chęć przypomnienia sobie czegoś przed podjęciem ważnej decyzji.
■ Wykonują go zazwyczaj mężczyźni w środowisku przyjaciół, kolegów, rodziny, znajomych.
♣ Może wspomagać wypowiedzi typu: Kiedyż to było?; Jak to się nazywa?; Gdzie ja to widziałem?; Gdzie ja to mogłem położyć? itp.
♦ pocierać/potrzeć dłonią; palcami; ręką czoło.
96
Namysł
56. Przykładać palce obu rąk do skroni
○ Przyłożenie do skroni wyprostowanych palców: wskazujących, środkowych i serdecznych. Głowa jest lekko opuszczona, oczy zaś bywają na wpół przy-mknięte lub zaprzy-mknięte.
● Znak wyraża chęć skupienia się na moment i spokojnego zastanowienia się nad czymś, a jednocześnie prośbę nadawcy o pozostawienie go w tym czasie w zu-pełnym spokoju.
■ Bywa wykonywany w sytuacjach trudnych, wymagających szybkich decyzji.
♣ Towarzyszy wypowiedziom typu: Poczekaj, muszę chwilę pomyśleć; Poczekaj, niech się przez moment zastanowię.
♦ –