174
XI STRESZCZENIE
Schizofrenia jest chorobą przewlekłą, która ze względu na rozpowszechnienie, zachorowalność oraz nawrotowy charakter wymaga długotrwałego leczenia i cechuje się znacznym obciążeniem zarówno z perspektywy pacjenta, jego rodziny jak i całego społeczeństwa. Oprócz wpływu na poziom funkcjonowania psychospołecznego choroba odpowiada za częste i długotrwałe hospitalizacje oraz generuje wysokie koszty, co w efekcie skutkuje znaczącymi następstwami ekonomicznymi.
W pracy przeprowadzono analizę kosztów szpitalnego leczenia schizofrenii w Poznaniu, we Lwowie i w Kiel oraz udziału poszczególnych składowych (koszt pobytu w szpitalu, koszt farmakoterapii, koszt badań diagnostycznych) w całkowitym koszcie leczenia oraz porównano schematy terapeutyczne ordynowane pacjentom leczonym w tych ośrodkach. Pomimo gospodarczych i politycznych różnic pomiędzy analizowanymi krajami badanie miało podkreślić problem kosztochłonności leczenia schizofrenii i znaczenie wszelkich rozwiązań terapeutycznych, które w wieloletniej perspektywie prowadzić mogą do poprawy efektywności kosztowej leczenia. Oprócz tego celem pracy było wykonanie wieloośrodkowej i ogólnoświatowej ankietyzacji ekspertów w dziedzinie psychiatrii, co miało umożliwić ocenę sytuacji osób chorych na schizofrenię na rynku pracy i weryfikację stwierdzenia, że liczba pacjentów mogących pracować w czasie remisji schorzenia jest znacznie większa aniżeli ilość rzeczywiście zatrudnianych osób.
Analizę kosztów leczenia i ordynowanych schematów terapeutycznych przeprowadzono w oparciu o dane pochodzące z kartotek szpitalnych 127 pacjentów leczonych w Poznaniu, 180 we Lwowie i 105 w Kiel. Na podstawie kryteriów włączenia i wyłączenia z badania, analizą objęto łącznie 158 chorych, w tym 50 z Poznania, 58 ze Lwowa i 50 z Kiel.
Ogólnoświatową ankietyzację wykonano przy pomocy specjalnie w tym celu przygotowanego i składającego się z 6 pytań narzędzia badawczego, które zostało poddane eksperckiej (psychiatrzy) korekcie przed rzeczywistym rozpoczęciem tej części badania. Zebrane odpowiedzi pochodziły ze wszystkich kontynentów, co umożliwiło
175
porównanie opinii specjalistów pracujących w różnych systemach organizacji i finansowania opieki psychiatrycznej.
Analiza kosztów hospitalizacji wybranych grup pacjentów wykazała znaczące różnice pomiędzy ośrodkami. Nie jest to jednak zaskakujące gdyż kraje włączone do badania różnią się istotnie zarówno pod względem politycznym i gospodarczym, a otrzymane wyniki nie odbiegają od wyników opisywanych przez innych autorów, którzy obserwowali znaczące rozbieżności w kosztach leczenia schizofrenii pomiędzy takimi krajami jak Szwajcaria, Wielka Brytania czy Hiszpania. Jednak pomimo różnicy w skali kosztów leczenia, procentowy udział poszczególnych składowych był w Poznaniu i we Lwowie na zbliżonym poziomie, a w Kiel mimo, że forma prowadzenia kartotek i finansowania leczenia schizofrenii uniemożliwiała dokładne obliczenia, struktura udziału poszczególnych kosztów przybierała formę analogiczną do pozostałych ośrodków. Z kolei analiza stosowanych schematów terapeutycznych wskazywała na znaczące różnice pomiędzy ośrodkami włączonymi do badania. Mimo, że w Poznaniu i w Kiel pacjenci leczeni byli wszystkimi generacjami neuroleptyków to w polskim szpitalu najpopularniejszym lekiem była olanzapina, a w niemieckim amislupiryd. Natomiast chorzy leczeni we Lwowie otrzymywali przede wszystkim neuroleptyki I generacji. Rozbieżność ta wynika przede wszystkim z różnic w finansowaniu i organizacji opieki psychiatrycznej. W przeciwieństwie do chorych z Polski i Niemiec, pacjenci z Ukrainy w wielu wypadkach zobligowani byli do indywidualnego zakupu niezbędnej farmakoterapii, której koszt ze względu na brak refundacji był nieproporcjonalny do średnich zarobków mieszkańców Ukrainy. W każdym z analizowanych ośrodków chorzy uczestniczyli w różnych modelach terapii niefarmakologicznej, jednak w Kiel miała ona charakter najbardziej kompleksowy, natomiast we Lwowie była w największym stopniu ograniczona.
Różnice w ordynowanej farmakoterapii oraz nieustrukturyzowana terapia niefarmakologiczna mogą być główną przyczyną największej liczby nawrotów choroby obserwowanych w okresie 10 lat od momentu prowadzenia analizy u pacjentów ze Lwowa. Pomimo różnic w organizacji opieki psychiatrycznej w poszczególnych krajach, uczestniczący w ankietyzacji eksperci byli zgodni, że mimo obaw przed poszukiwaniem pracy chorzy na schizofrenię chcą pracować w czasie remisji choroby. Zdaniem
176
uczestników badania liczba pacjentów zdolnych do podjęcia pracy jest trzykrotnie większa, aniżeli odsetek rzeczywiście zatrudnianych chorych. Aktywność zawodowa pacjentów oprócz potwierdzonego charakteru terapeutycznego pozytywnie wpływałaby zarówno na koszty pośrednie jak i bezpośrednie generowane przez schizofrenię.
Choć leczenie schizofrenii wymaga bardzo wysokich nakładów, skala kosztów towarzyszących chorobie może być ograniczona. Jednym ze sposobów poprawy kosztowej efektywności terapii schizofrenii jest zwiększenie dostępności ekonomicznej do farmakoterapii, również w lecznictwie ambulatoryjnym. Mimo jednorazowego wzrostu nakładów, inwestycja w nowoczesne leki i ich innowacyjne formy powinna w długofalowej perspektywie przynosić płatnikowi opieki zdrowotnej znaczące oszczędności przez poprawę przestrzegania przez chorych „compliance” i ograniczenie liczby hospitalizacji. Celem osiągnięcia takich założeń należy dążyć do wyrównywania poziomu i jakości opieki psychiatrycznej we wszystkich europejskich państwach zapewniając chorym pełen dostęp do farmakoterapii, której cena powinna być w lecznictwie ambulatoryjnym adekwatna do możliwości nabywczych mieszkańców danego kraju. Oprócz tego leczenie chorób psychicznych, w tym schizofrenii, powinno mieć możliwie kompleksowy charakter z uwzględnieniem indywidualnie dobranych form terapii niefarmakologicznej. Jej skuteczne i ciągłe prowadzenie również w warunkach pozaszpitalnych mogą gwarantować specjalne placówki chronionego zatrudnienia, gdzie chorzy oprócz uczestnictwa w niefarmakologicznych zajęciach terapeutycznych mogliby podejmować pracę. Model taki byłby zgodny z koncepcją psychiatrii środowiskowej, oczekiwaniami samych pacjentów i wskazaniami uczestniczących w badaniu ankietowym respondentów.
Optymalizacja leczenia schizofrenii wraz z redukcją generowanych przez chorobę kosztów jest możliwa, jednak wymaga ciągłych inwestycji, wdrażania kosztowo efektywnych rozwiązań oraz zmian w zakresie finansowania i organizacji opieki psychiatrycznej, gdyż obserwowane w Polsce niedofinansowanie przez płatnika opieki zdrowotnej terapii schizofrenii może prowadzić do obniżenia jakości leczenia psychiatrycznego, a w efekcie do zwiększenia kosztów. Działania związane z podnoszeniem poziomu funkcjonowania opieki psychiatrycznej powinny stanowić
177
jeden z głównych celów decydentów odpowiedzialnych za medycznie i ekonomicznie sprawną opiekę zdrowotną, ponieważ w długofalowej perspektywie poczynione inwestycje prowadzić będą do redukcji kosztów generowanych przez schizofrenię oraz powinny przekładać się na wzrost akceptacji i świadomości społecznej w odniesieniu do chorób psychicznych.
178