4. Choroby i szkodniki występujące na miskancie olbrzymim
4.1. Liczebność i skład gatunkowy przylżeńców (Thysanoptera)
(Miscanthus x giganteus Greef et Deu.)
Wstęp
W Europie, podobnie jak i w naszym kraju, jest bardzo niewiele informacji o fitofa-gach żerujących na miskancie olbrzymim (Miscanthus x giganteus Greef et Deu.). Poje-dyncze badania prowadzone w Anglii wykazały, że mszyca Rhopalosiphum maidis (Fitch) rozmnaża się na M. giganteus i może infekować młode rośliny wirusem żółtej karłowato-ści jęczmienia (barley yellow dwarf luteovirus). W wyniku infekcji stwierdzono spadek plonu nadziemnych części roślin o około 23% [Christian i in. 1994, Huggett i in. 1999]. Mrówczyński i in. [2007], informują o możliwości uszkodzeń liści miskanta olbrzymiego przez larwy łokasia garbatka (Zabrus tenebroides Goeze) oraz prawdopodobnie przez larwy Diptera. Nasze wstępne badania prowadzone na tej roślinie wykazały obecność mszycy czeremchowo-zbożowej (Rhopalosiphum padi L.), wciornastków, skoczków oraz zmieników. Inne fitofagi takie jak: inne tasznikowate, skrzypionka zbożowa i skrzypionka błękitek występowały tylko sporadycznie [Hurej i Twardowski 2009].
Celem badań było poznanie liczebności, składu gatunkowego oraz dynamiki wystę-powania przylżeńców na miskancie olbrzymim.
Miejsce i metody badań
Badania prowadzono w latach 2007–2009 na terenie Rolniczego Zakładu Doświad-czalnego Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu w Pawłowicach. Rozpoczęto je na roślinach miskanta w pierwszym roku po posadzeniu (miskant młody) oraz miskan-cie wieloletnim i kontynuowano w 2008 i 2009 r. na roślinach tych samych kombinacji doświadczenia. Obserwacje w każdej kombinacji prowadzono na pięciu poletkach
o powierzchni 15 m2 (1,5 x 10 m). Na każdym poletku obserwowano przylżeńce
wystę-pujące na 50 roślinach (w 5 miejscach po 10 kolejnych roślin w rzędzie), w odstępach tygodniowych, w całym sezonie wegetacyjnym. Owady do oznaczeń odławiano na upa-trzonego. Odłowione przylżeńce oznaczono do gatunku. Identyfikacji gatunkowej przylżeńców dokonała dr Halina Kucharczyk z Zakładu Zoologii UMCS w Lublinie.
Strukturę jakościowo-ilościową przylżeńców określano za pomocą następujących wskaźników analitycznych: liczba gatunków, liczebność ogólna, dominacja indywidu-alna gatunków, zwana też wskaźnikiem dominacji (D). Dla opisowego przedstawienia wartości wskaźnika dominacji przyjęto klasy dominacji dla grup mało licznych gatun-kowo, tj. eudominanty (powyżej 10% zebranych okazów), dominanty (5–10%), subdo-minanty (2–5%), recedenty (1–2%) i subrecedenty (poniżej 1%) [Kasprzak i Niedbała 1981]. Do porównania średnich liczebności przylżeńców, w każdym roku badań, wyko-rzystano analizę wariancji (ANOVA) oraz test Tukeya (HSD). Średnie porównywano przy poziomie istotności 5%.
Wyniki badań
¾ Skład gatunkowyW 2007 r., przylżeńce odławiano przede wszystkim na młodych roślinach miskanta. Na roślinach wieloletnich stwierdzano tylko pojedyncze osobniki. Wśród 116 odłowio-nych na upatrzonego na młodych roślinach przylżeńców oznaczono 5 gatunków (tab. 1). Zdecydowanym eudominantem był Frankliniella tenuicornis Uzel. Do tej samej klasy dominacji zaliczono również Haplothrips aculeatus Fabricius i Aeolothrips intermedius Bagnall. Pozostałe dwa gatunki należały do recedentów.
W 2008 r. przez cały sezon wegetacyjny na młodych roślinach miskanta odłowiono 188 przylżeńców (tab. 2). Wśród nich oznaczono 9 gatunków. Podobnie jak w roku poprzednim 3 gatunki zaliczono do eudominantów. Również i tym razem zdecydowanie najliczniejszym gatunkiem był F. tenuicornis. Eudominantami były H. aculeatus oraz Limothrips denticornis Haliday. Wśród innych oznaczonych na młodym miskancie przylżeńców jeden gatunek reprezentował klasę dominantów, trzy należały do subdo-minantów i dwa do subrecedentów. Znacznie mniej przylżeńców, gdyż tylko 42 sztuki, odłowiono na roślinach wieloletnich (tab. 2). Liczba ta jest istotnie niższa w porówniu do przylżeńców oznaczonych na miskancie młodym. W tym przypadku owady na-leżały do 7 gatunków. Eudominantami, podobnie jak na roślinach młodych, były F. tenuicornis oraz H. aculeatus. Przedstawicieli wszystkich pięciu pozostałych gatunków zaliczono do klasy subdominantów.
W 2009 r. na roślinach w obu kombinacjach doświadczenia przylżeńce występowały mniej licznie w porównaniu do poprzednich lat badań. Na roślinach młodego miskanta do oznaczeń zebrano tylko 18 osobników, a na miskancie wieloletnim 42 osobniki (tab. 3). Wśród odłowionych okazów oznaczono 6 gatunków na młodych roślinach i 7 gatunków oraz 2 rodzaje na roślinach wieloletnich. Na młodych roślinach eudomi-nantami były F. tenuicornis, H. aculeatus i L. denticornis. Pozostałe 3 gatunki zaliczono do dominantów. Na roślinach wieloletnich klasę eudominantów reprezentowały L. den-ticornis i F. tenuicornis. Dominantem okazał się Aeolothrips versicolor Uzel. Przedsta-wiciele pozostałych oznaczonych gatunków należały do subdominantów.
Tabela 1 Table 1 Skład gatunkowy przylżeńców na roślinach miskanta olbrzymiego w 2007 roku
Species composition of thrips recorded on Miscanthus giganteus in 2007 Gatunek
Species Rośliny młode New plants D* Razem Total
Frankliniella tenuicornis Uzel, 1895 63 53,3 63
Haplothrips aculeatus Fabricius, 1803 26 22,4 26
Aeolothrips intermedius Bagnall, 1934 25 22,3 25
Thrips fuscipennis Haliday, 1836 1 1 1
Thrips tabaci Lindeman, 1888 1 1 1
Suma – Total 116 100 116
Liczba gatunków – Species number 5 5
* D – dominacja – dominance
Tabela 2 Table 2 Skład gatunkowy przylżeńców na roślinach miskanta olbrzymiego w 2008 roku
Species composition of thrips recorded on Miscanthus giganteus in 2008 Gatunek Species Rośliny młode New plants D* Rośliny wieloletnie Perennial plants D Razem Total
Frankliniella tenuicornis Uzel, 1895 113 60,1 21 51,3 134
Haplothrips aculeatus Fabricius, 1803 23 12,2 13 31,7 36
Limothrips denticornis Haliday, 1836 20 10,6 2 4,9 22
Limothrips cerealium, Haliday, 1836 11 5,9 1 2,4 12
Aeolothrips intermedius Bagnall, 1934 9 4,8 9
Chirothrips manicatus Haliday, 1836 5 2,7 1 2,4 6
Aeolothrips versicolor Uzel, 1895 5 2,7 5
Anaphothrips obscurus Müller, 1776 2 4,9 2
Thrips nigropilosus Uzel, 1895 1 2,4 1
Thrips major Uzel, 1895 1 0,5 1
Thrips flavus Schrank, 1776 1 0,5 1
Suma – Total 188 a** 100 41 b 100 229 Liczba gatunków – Species number 9 7 11
* D – dominacja – dominance
Tabela 3 Table 3 Skład gatunkowy przylżeńców na roślinach miskanta olbrzymiego w 2009 roku
Species composition of thrips recorded on Miscanthus giganteus in 2009 Gatunek Species Rośliny młode New plants D* Rośliny wieloletnie Perennial plants D Razem Total
Limothrips denticornis Haliday, 1836 4 22,2 18 42,8 22
Frankliniella tenuicornis Uzel, 1895 6 33,3 15 35,7 21
Haplothrips aculeatus Fabricius, 1803 5 27,7 5
Aeolothrips versicolor Uzel, 1895 3 7,1 3
Chirothrips pallidicornis Priesner, 1925 1 5,6 1 2,4 2
Aeolothrips intermedius Bagnall, 1934 1 2,4 1
Thrips minutissimus Linnaeus, 1761 1 2,4 1
Limothrips consimilis Priesner, 1926 1 2,4 1
Chirothrips manicatus Haliday, 1836 1 5,6 1
Chirothrips hamatus Trybom, 1895 1 5,6 1
Thrips sp. 1 2,4 1
Haplothrips sp. 1 2,4 1
Suma – Total 18 100 42 100 60
Liczba gatunków, rodzajów
Species, genera number 6+0 7+2 10+2
* D – dominacja – dominance 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
rośliny młode – new plants rośliny wieloletnie – perennial plants
Rys. 1. Dynamika występowania przylżeńców na roślinach miskanta w 2007 roku Fig. 1. Seasonal dynamic of thrips recorded on Miscanthus plants in 2007
0 10 20 30 40 50 60
rośliny młode – new plants rośliny wieloletnie – perennial plants
Rys. 2. Dynamika występowania przylżeńców na roślinach miskanta w 2008 roku Fig. 2. Seasonal dynamic of the thrips recorded on Miscanthus plants in 2008
¾ Dynamika występowania
Dynamika występowania przylżeńców zostanie omówiona na przykładzie wyników obserwacji prowadzonych na roślinach uzyskanych w latach 2007 i 2008. W tych dwóch latach liczebność badanych owadów była na tyle duża, że możliwe jest przed-stawienie ich dynamiki występowania.
W 2007 r., pierwsze przylżeńce pojawiły się na młodych roślinach miskanta w koń-cu maja (rys. 1). W czerwkoń-cu ich liczebność była niewielka. W tym terminie stwierdzano od 0 do 19 owadów przypadających na 50 roślin. W lipcu natomiast nastąpił wzrost liczby żerujących przylżeńców. W końcu tego miesiąca odnotowano ich maksymalną liczebność, tj. 45 osobników. W sierpniu owady te występowały w liczbie od 3 do 20 sztuk. Na początku września odnotowano kolejny liczniejszy pojaw przylżeńców (33 osobniki). Ostatnie owady żerowały na miskantusie w połowie września. W ciągu całe-go okresu wegetacji młodych roślin miskanta odnotowano 237 sztuk przylżeńców.
W 2008 r., na młodych roślinach miskanta pierwsze owady rozpoczęły żerowanie na początku maja (rys. 2). W maju oraz w czerwcu stwierdzano tylko pojedyncze żerujące osobniki. Największa liczebność przylżeńców ponownie została odnotowana w lipcu. W końcu lipca miało też miejsce maksimum liczebności tych owadów, tj. 56 sztuk. W omawianym roku przylżeńce występowały nielicznie na młodych roślinach miskanta do pierwszych dni września. W ciągu całego sezonu wegetacyjnego stwierdzono łącznie 222 Thysanoptera. Na wieloletnich roślinach miskanta pierwsze, pojedyncze przylżeńce odnotowano dopiero w końcu maja. W większym nasileniu fitofagi te żerowały w lipcu. Największe ich nasilenie w tym terminie wynosiło 16 sztuk. Pojedyncze owady wystę-powały na roślinach tylko do połowy sierpnia. W ciągu całego okresu badań na miskan-cie wieloletnim stwierdzono 56 przylżeńców.
Wnioski
Na młodych roślinach miskanta oznaczono 9 gatunków przylżeńców, natomiast na wieloletnich 7 gatunków. Eudominantem w obu kombinacjach doświadczenia był Frankliniella tenuicornis. Do tej samej klasy dominacji zaliczono również Haplothrips aculeatus, Aeolothrips intermedius i Limothrips denticornis.
Na miskancie olbrzymim, zarówno na roślinach młodych, jak i wieloletnich, przyl-żeńce były nieliczne. W większej liczbie owady te występowały na roślinach młodych. W lipcu obserwowano okres ich większego nasilenia, z maksimum liczebności w końcu tego miesiąca.
Piśmiennictwo
Christian D.G., Lampty J.N.L., Forde S.M.D., Plumb R.T.: 1994. First report of barley yellow dwarf leuteovirus on Miscanthus in the United Kingdom. European Journal of Plant Pa-thology, 100, 167–170.
Huggett D.A.J., Leather S.R., Walters K.F.A.: 1999. Suitability of the biomass crop Miscanthus
sinensis as a host for the aphids Rhopalosiphum padi (L.) and Rhopalosiphum maidis (F.),
and its susceptibility to the plant luteovirus Barley Yellow Dwarf Virus. Agricultural and Forest Entomology, 1, 143–149.
Hurej M., Twardowski J.: 2009. Fitofagi występujące na miskancie olbrzymim (Miscanthus x
giganteus Greef et Deu.). Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 49,
1183–1186.
Kasprzak K., Niedbała W.: 1981. Wskaźniki biocenotyczne stosowane przy porządkowaniu i anali-zie danych w badaniach ilościowych, [w:] Górny M., Grum L. (red.) Metody stosowane w zoologii gleby. PWN Warszawa, 397–416.
Mrówczyński M., Nijak K., Pruszyński G., Wachowiak H.: 2007. Zagrożenie roślin energetycz-nych przez szkodniki. Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 47, 347–350.