Limfocyty CD3+CD8+CD57+ oraz CD8+CD28- u pacjentów z ChNS

Następnym krokiem było wykazanie czy supresji aktywności komórek NK towarzyszą zmiany limfocytów T. W tym celu oceniono subpopulację immunoregulacyjną CD3+CD8+CD57+ i CD8+CD28-. Komórki te odgrywają szczególną rolę w procesach autoimmunizacyjnych oraz immunosupresyjnych i mogą wpływać na aktywność komórek NK (Mollet L. i wsp., 1998).

Porównanie liczby tych komórek pomiędzy pacjentami z ChNS i osobami z grupy kontrolnej wskazało na niższą liczbę komórek CD3+CD8+CD57+ oraz CD8+CD28- u pacjentów z ChNS. Porównanie mężczyzn wykazało podobne różnice, gdy tymczasem wśród kobiet nie zaobserwowano istotnych statystycznie różnic. Wyniki te mogą wskazywać na zaburzenie procesów regulujących rozwój stanu zapalnego i odpowiedzi immunologicznej u pacjentów z ChNS.

Komórki o fenotypie powierzchniowym CD3+CD8+CD57+ są limfocytami T terminalnie zróżnicowanymi o niespecyficznych właściwościach immunosupresyjnych i cytotoksycznych. Receptor CD57 jest cząsteczką z rodziny N-CAM i po raz pierwszy został opisany jako marker komórek NK (Abo T. i Balch C.M., 1981). Wzrost liczby tych komórek obserwowano w procesach powiązanych z immunosupresją, takich jak infekcja HIV, CMV, a także po transplantacji nerek, serca oraz szpiku kostnego (Fregona I. i wsp., 1985, Leroy E. i wsp., 1986, Maher P. i wsp., 1985, Plaeger-Marshall S. i wsp., 1987, Wang E.C.Y. i wsp., 1995). Komórki te izolowane od osób zdrowych hamowały

proliferację limfocytów B oraz produkcję przeciwciał indukowaną mitogenem szkarłatki (PWM) (Gratama J.W. i wsp., 1989). Dalsze badania wykazały, że komórki te mogą też wpływać supresyjnie na aktywność cytotoksyczną limfocytów T i komórek NK (Mollet L. i wsp., 1998). Oddziaływanie komórek CD3+CD8+CD57+ polega na wydzielaniu czynnika o masie 30 kilodaltonów i oznaczonego skrótem ICF (inhibitor of cytolytic function) (Sadat-Sowti B. i wsp., 1991). Jego wpływ na komórki cytotoksyczne opiera się na indukcji wzrostu stężenia cyklicznego AMP w komórkach efektorowych, co zakłóca rozwój reakcji cytotoksycznej. ICF nie wpływał na ekspresję antygenów powierzchniowych na komórce efektorowej (Sadat-Sowti B. i wsp., 1994).

Porównanie między sobą pacjentów z chorobą niedokrwienną serca i osób z grupy kontrolnej wykazało, że pacjenci z ChNS charakteryzują się niższą bezwzględną i względną liczbą limfocytów T cytotoksycznych CD3+CD8+ i komórek CD3+CD8+CD57+. Różnice te były bardziej widoczne przy porównaniu mężczyzn, gdy tymczasem w grupie kobiet nie obserwowano takich różnic. Należy jednak podkreślić, że wykazana niższa liczba komórek CD3+CD8+CD57+ może być wynikiem ogólnego obniżania się liczby komórek subpopulacji CD3+CD8+.

Uzyskane w niniejszej pracy wyniki odbiegają od wyników uzyskanych przez Jonasson L. i współpracowników w 2003 roku. U pacjentów z chorobą niedokrwienną serca obserwowali oni wzrost bezwzględnej i względnej liczby komórek CD3+CD8+ oraz limfocytów T immunosupresyjnych CD3+CD8+CD57+ i CD8+CD28-.

Autorka sugeruje, że wzrost liczby tych komórek jest spowodowany chorobą autoimmunizacyjną towarzyszącą ChNS. Należy jednak zauważyć, że z grupy pacjentów badanych w cytowanej pracy wyłączono osoby kwalifikowane do zabiegu operacyjnego, a ponadto pacjenci ci byli młodsi aniżeli badani w naszej pracy. Można więc stwierdzić, że chorzy włączeni do naszego badania byli w późniejszym stadium rozwoju ChNS.

Stąd prawdopodobne różnice w wynikach. Wpływ supresyjny komórek CD3+CD8+CD57+ na inne komórki ma za zadanie wyciszenie odpowiedzi immunologicznej, co ma ograniczyć uszkodzenia tkanek podczas wzmożonej aktywności układu immunologicznego oraz w zapaleniu (Mollet L. i wsp., 1998). W świetle tym obniżenie liczby tych komórek u pacjentów z zaawansowaną ChNS w naszej pracy świadczyłoby o zakłóceniu procesów immunoregulacyjnych, czego następstwem mogłaby być dalsza stymulacja stanu zapalnego. Można więc przypuszczać, że we wczesnym etapie ChNS następuje wzrost liczby komórek immunosupresyjnych. Jednak

w późniejszej fazie choroby dochodzi do zakłócenia procesów immunoregulacyjnych i liczba tych komórek obniża się, co prowadzi do wzmożonego stanu zapalnego.

Warto też zauważyć, że komórki CD3+CD8+CD57+ są uznawane za limfocyty pochodzenia pozagrasiczego. Ich liczba wzrasta u osób starszych, zastępując grasiczo-pochodne limfocyty T. Co więcej, im lepszy stan zdrowia stulatków tym większa względna i bezwzględna liczba tych komórek (Myśliwska J., 1999a).

Ich obniżenie u pacjentów z ChNS może świadczyć o załamaniu się mechanizmów kompensujących odpowiedzi immunologicznej.

W naszej pracy obserwowaliśmy też niższą liczbę komórek CD8+CD28- u pacjentów z ChNS. Komórki CD8+CD28- są wiązane z frakcją komórkową CD3+CD8+CD57+. Uważa się, że u noworodków wszystkie limfocyty T cytotoksyczne posiadają receptor kostymulujący CD28, a wraz z wiekiem liczba komórek CD8+CD28- rośnie (Fagnoni F.F. i wsp., 1996). Podwyższoną liczbę tych komórek obserwowano w stanach autoimmunizacji, a także w chorobach o podłożu zapalnym (Najafian N. i wsp., 2003, Schirmer M. i wsp., 2002). W chorobach autoimmunizacyjnych komórki te stanowią subpopulację nadzorującą rozwój choroby i zapobiegającą nadmiernej aktywacji komórek. W badaniu Najafian N.

i współpracowników z 2003 roku myszy pozbawione komórek CD8+CD28- szybciej rozwijały chorobę autoimmunizacyjną zależną od limfocytów T pomocniczych – zapalenie mózgu i rdzenia (encephalomyelitis − EAE). Podanie zwierzętom komórek CD8+CD28- spowalniało rozwój choroby, a także obniżało poziom IFN-γ w surowicy krwi. Dalsze badania in vitro wykazały, że komórki te hamowały produkcję IFN-γ przez komórki CD3+CD4+ specyficzne wobec mieliny oligodendrocytów. Efekt ten był zależny od kontaktu komórkowego, ale nie między komórkami CD8+CD28- i CD3+CD4+, lecz między komórkami CD8+CD28- i komórkami prezentującymi antygen (APC). Mechanizm ten polegał na obniżeniu ekspresji cząsteczek kostymulujących CD80, CD86 i CD40 na powierzchni komórek APC.

W ten sposób komórki CD8+CD28- pośrednio wpływają na limfocyty T zmniejszając ich aktywność oraz zdolność do produkcji cytokin prozapalnych (Najafian N.

i wsp., 2003).

Należy też pamiętać, że komórki CD8+CD28- są komórkami terminalnie zróżnicowanymi, ich liczba rośnie wraz z liczbą kontaktów z antygenami. Dlatego też liczba tych komórek jest większa u zdrowych osób starszych. Uważa się, że pula tych komórek skierowanych przeciw różnorodnym antygenom powinna stanowić ochronę starzejącego się organizmu przeciw infekcjom (Myśliwska J. i wsp., 1999a). Można więc przypuszczać, że obniżenie się liczby tych komórek u pacjentów z ChNS stanowi jeden z potencjalnych mechanizmów rozprzestrzeniania się infekcji u tych osób.

Niska liczba komórek CD8+CD28- oraz CD3+CD8+CD57+ w przedstawianej pracy wskazuje na przewagę aktywnego procesu zapalnego u pacjentów na badanym etapie rozwoju ChNS. Wskazuje to na upośledzenie generowania komórek terminalnie zróżnicowanych, tak jak się to dzieje w przewlekłych chorobach o podłożu zapalnym.

Przeważa aktywny proces zapalny, którego jedną z przyczyn może być niedobór komórek CD8+CD28- oraz CD3+CD8+CD57+. Zaburzenie w generowaniu tych komórek można uznać za objaw immunosupresji regulacyjnych limfocytów T cytotoksycznych.