Litwa i Partnerstwo Wschodnie oraz zabezpieczenie granic UE

W listopadzie 2013 roku w Wilnie odbędzie się szczyt Partnerstwa Wschod-niego. Jest on uważany za decydujący dla przyszłości Partnerstwa Wschodniego

i stanowi jeden z najważniejszych priorytetów litewskiego przewodnictwa75.

Przede wszystkim Polska walczyła o to, aby UE w ramach Europejskiej

Polity-73 J. Franzke, Realität oder Mythos? Zur strategischen Partnerschaft zwischen Deutschland

und Russland, „WeltTrends”, 2013, 89, marzec/kwiecień, s. 37–46, s. 40.

74 A. Makarychev, Soft-power in German-Russian relations, „WeltTrends”, marzec/

kwiecień 2013, nr 89, s. 78–85, s. 84.

75 G. Gromadzki, Ł. Wenerski, Policy Brief: Going forward anyway. The Polish view of the

ki Sąsiedztwa utworzyła nowy instrument nazwany Partnerstwem Wschodnim (PW). Oficjalnie PW zostało zainaugurowane w 2009 roku na szczycie Rady

Europejskiej w Pradze76. Celem tego partnerstwa, które dotyczy Ukrainy,

Bia-łorusi, Mołdawii, Gruzji, Armenii i Azerbejdżanu, jest ekonomiczne i politycz-ne zbliżenie tych państw do UE poprzez umowy stowarzyszeniowe. Te państwa leżą między sferą wpływu rosyjskiego i UE. Od początku wskazywano, że Part-nerstwo Wschodnie nie ma antyrosyjskich akcentów. Mimo tych zapewnień

Moskwa podchodzi do projektu z nieufnością77.

Zarówno z powodów historycznych, geograficznych, jak i ze względu na politykę bezpieczeństwa, Polska i Litwa mają podobne interesy w tym regio-nie. Polska graniczy m.in. z Ukrainą, podczas gdy Litwa graniczy z Biało-rusią. Stabilna sytuacja w państwach PW leży więc w interesie obu krajów. Oprócz interesów w zakresie polityki bezpieczeństwa pojawia się jeszcze inna kwestia. Litwa, podobnie jak Polska, chce umacniać swoją pozycję państwa sprzyjającego dalszemu rozszerzeniu UE. To stanowisko wyraża również poprzez popieranie europejskich dążeń państw regionu aktualnie spoza grona członków UE. W tym kontekście Vydas Gedvilas, rzecznik litewskiego parlamentu, uważa przewodnictwo Litwy w Radzie UE za: powrót do

rodzi-ny demokratyczrodzi-nych i wolrodzi-nych narodów europejskich… Jestem przekonarodzi-ny, że Litwa będzie wykonywała te zadanie w sposób odpowiedzialny i poważny, aby zapewnić pomyślność obywateli Unii Europejskiej i bezpieczną i nowoczesną Europę. Będzie to również okazja dla Litwy, aby przedstawić się Europie i świa-tu. Ja myślę, że Prezydencja będzie wykorzystana, aby umacniać pozycję Litwy w Unii Europejskiej78.

Ta wypowiedź rzecznika parlamentu litewskiego wyraźnie ilustruje typową narrację polityczną państw na peryferiach UE. Jest ona związana z aspektem zabezpieczenia granic i stabilności regionu pozaunijnego. W tym kontekście J. Jańczak mówi o „kompleksie peryferii” (periphery complex) i „mentalności frontalnej” (front mentality), które kierują działalnością członków UE przy

2013, s. 1, http://isp.org.pl/uploads/filemanager/pliki/GoingforwardanywayFINAL.pdf [dostęp 20.VI.2013].

76 B. Koszel, Neue Herausforderungen der EU-Ostpartnerschaft, „WeltTrends”,

maj/czer-wiec 2011, nr 78, s. 41–48, s. 42.

77 Ibidem, s. 43.

78 Własne tłumaczenie z j. angielskiego. V. Gedvilas, Forthcoming Lithuanian

Presi-dency of the Council of the EU at the meeting between the Speaker of the Seimas and the diplomatic corps residing in Lithuania. Verbatim report, 14 grudnia 2012 r., http://

www3.lrs.lt/pls/inter/pirmininkavimas.rodyti?p_r=8408&p_k=2&p_d=131353 [dostęp 20.VI.2013].

granicach79. Zależności te mogą powodować, że państwa te będą starały się grać rolę obrońców Europy (defenders of Europeanness) i nauczycieli euro-pejskości (teachers of Europeanness).

Partnerstwo Wschodnie, czyli bezpieczne granice poprzez przyjazne i  stabilne sąsiedztwo, pozwala na uwiarygodnienie litewskiej europejskości i umiejętności działania w interesie UE. Na tym tle litewskie przewodnictwo w  Radzie UE stanowi szansę na poprawę pozycji Litwy w gronie państw członkowskich. W wywiadzie dla niemieckiej gazety „Süddeutsche Zeitung” prezydent Grybauskaite podkreśliła, że przyznana jej nagroda Karola

Wiel-kiego jest odznaczeniem dla całego regionu bałtycWiel-kiego80, a w  niemieckiej

gazecie internetowej „Spiegel Online”, Grybauskaite zwróciła szczególną uwagę na litewską zdolność adaptacji do kryzysu gospodarczego, która

przy-niosła obecny wzrost gospodarczy kraju81. Pani prezydent podkreśla też

różni-ce w mentalności północnoeuropejskich i południoeuropejskich państw oraz wspomniała o proeuropejskości Litwinów i o znaczeniu solidarności. Pokazuje to, że w ramach priorytetu Partnerstwa Wschodniego, Litwa już przed pre-zydencją świadomie korzysta z okazji, aby wzmacniać swoją pozycję w UE.

Sukces Partnerstwa Wschodniego zależy jednak też od woli sześciu państw jak i od pozostałych państw członkowskich UE. Celem listopadowego szczytu ma być podpisanie umowy stowarzyszeniowej z Ukrainą. Na podstawie tego aktu zdolności zbliżenia stanowisk partnerów w sprawie stowarzyszenia

mie-rzy się dalsze szanse na sukces Partnerstwa Wschodniego82. Ponadto wśród

państw UE można zaobserwować zanikanie podziału na państwa o nastawie-niu pro lub antyrosyjskim. Na tym tle Litwa mogłaby korzystać z polskich doświadczeń w polityce wobec Rosji. Zmiany w polityce litewskiej wobec Rosji poprzez skuteczne prowadzenie polityki Partnerstwa Wschodniego w ramach prezydencji mogą być dużym atutem dla Litwy. Może to również prowadzić do lepszego postrzegania Litwy przez państwa członkowskie w zakresie relacji z Rosją. To z kolei może prowadzić do włączenia Litwy do spraw, w których Rosja gra ważną rolę. Jak już wspomniano Finlandia nie zaprosiła Litwy na stworzenie Północnej Unii Obrony i Polityki Zagranicznej właśnie z powodu jej antyrosyjskiego nastawienia.

79 J. Jańczak, Why go beyond borders? Historical and Structural Reasons for the EU Eastern

Edge States’ External Initiatives, [w:] Beyond Borders. External Relations of the European Union, J. Jańczak (red.), Adam Mickiewicz University, Poznań 2008, s. 59–67.

80 K. Brill, Beliebteste…, op. cit.

81 C. Volkery, Litauens Präsidentin…, op. cit.

Niemcy są zdecydowanie ważnym partnerem w zakresie Partnerstwa Wschodniego, nie wykazują jednak inicjatyw w tym zakresie. Należy obserwo-wać, jak się rozwiną relacje rosyjsko-niemieckie. Jednocześnie takie kraje, jak Litwa, Polska i państwa Skandynawii mogą przekonać Niemców do większej aktywności w tej sprawie. Polska na przykład chciałaby otworzyć państwom Partnerstwa Wschodniego perspektywę członkowstwa, jednak brakuje

zaanga-żowania innych państw83.Trzeba więc silnie wspierać kooperację z Niemcami

i przekonywać ich do współpracy w tej kwestii84. Sukces Partnerstwa

Wschod-niego będzie więc zależał w dużym stopniu od litewskiej zdolności mediacji i przekonania. Szczególnie ścisła współpraca z Polską będzie przy tym istotna. Podczas prezydencji w Radzie UE Litwa może mieć zdecydowanie mniejszy wpływ na wolę i gotowość sześciu państw Partnerstwa Wschodniego. Pytanie, w jakim stopniu te państwa chcą współpracować z UE? Strategicznym celem Ukrainy jest integracja europejska, a jednocześnie prezydent Janukowicz zamierza uwzględnić interesy rosyjskojęzycznych mieszkańców; w Białorusi nie widać ani preferencji dla UE, ani dla Rosji; prezydent Gruzji Saakaszwili jest uważany za demokratę, a jednak nie dopuścił rosyjskich inwestycji do

kraju85.Jak podkreśla gazeta „Rzeczpospolita”, nie można wyraźnie

sprecyzo-wać chęci tych państw do integracji z UE. Poza tym sytuacja polityczna może się szybko zmienić. Litwa powinna więc korzystać z możliwości, jakie daje jej prezydencja. Decydujące będą działania mediacyjne. Podpisanie umowy sto-warzyszeniowej jest postrzegane jako wskaźnik, na podstawie którego można zmierzyć sukces przewodnictwa dla Litwy. Państwa popierające wzmocnienie Partnerstwa Wschodniego będą na to liczyły. Dla Partnerstwa Wschodniego byłoby to ważną podstawą dalszej współpracy. Stąd odpowiedzialność Litwy, aby doprowadzić do kompromisu wszystkie strony.

4. P

OLITYKA INFORMACYJNA

W okresie od listopada 2012 do końca kwietnia 2013 roku wielokrot-nie staraliśmy się uzyskać informacje o zbliżającej się litewskiej prezydencji w  Radzie. Wysyłaliśmy korespondencję drogą elektroniczną na wskazane w tabeli adresy, które znajdowaliśmy na oficjalnych stronach Ministerstwa Spraw Zagranicznych Litwy, stronie internetowej zapowiadającej

przewod-83 Ibidem, s. 3.

84 Ibidem, s. 5.

nictwo, w think-tankach niemieckich zajmujących się państwami bałtyckimi, do Ambasady Republiki Litewskiej w Polsce, Konsulatu Republiki Litewskiej

w Polsce86.

86 Przykładowa treść wysłanej korespondencji: Dzień dobry, W kontekście zbliżającej się

prezydencji Litwy kierowałem już moje pytania do rządu i, niestety, bez odpowiedzi. Być może Państwo mi pomogą. Chciałem zapytać, jak wygląda na Litwie koordynacja polityki europejskiej, w jaki sposób administracja litewska przygotowuje się do prezydencji, czy oprócz spotkań na politycznym szczeblu, są spotkania robocze z przedstawicielami Polski w sprawie przekazania know how prezydencji? Z przedstawicielami innych państw? Jaki model prezydencji będzie wdrażała Litwa? Jak układa się współpraca w  ramach trio? Przygotowuję wystąpienie i artykuł naukowy pt. „Litwa w przededniu prezydencji w Radzie UE” i byłbym zobowiązany za otrzymanie od Państwa jakiejkolwiek odpowiedzi. Z powa-żaniem, Mikołaj Tomaszyk”; „To whom it may concern, my name is Lara Gregl and I am a student of international relations at the Adam Mickiewicz University in Poznan, Poland. Together with Dr. M. Tomaszyk, expert in European policy, I am currently working on an academic paper about the upcoming Lithuanian Presidency of the Council of the European Union. In this regard, I would like to kindly ask you for some information about our two main research aspects:

* The Lithuanian system of political coordination during the Presidency; * The formulated priorities.

1. Concerning the system of political coordination and the effective management of the Presidency our research team is interested in aspects such as:

* Which institutions coordinate the work in the course of the Presidency (eg. Ministries, departments and agencies, lobby groups, social groups)?

* What is their hierarchy and what are their respective tasks? * Are there any individual persons specially responsible?

* At what stage in the course of the Presidency are the respective actors involved? * Is there any difference between the legal system and the way it works in practice? 2. Regarding the priorities: Do you have more detailed information than on the website? * Concerning your priority of an internal energy market and a common external energy policy: How do you intend to promote the integration of EU energy policy and the coordination of member states’ interests within external energy policy?

* Concerning the implementation of the strategy of the Baltic Sea Region: How do you intend to call the states’ attention to this region and to encourage an intensified engagement? How do you intend to implement a strategy based on the good will of the member states effectively?

* With whom do you intend to closely cooperate within the Eastern Partnership? Do you see a chance to gain Germany’s interest in this region? What can be Poland’s role, which initiated this proposal? Do you think that the current economic and financial crisis may prevent EU member states to invest in the Eastern European region? * How do you intend to coordinate the implementation of the priority of EU external

Tabela 1

Instytucja Adres Odpowiedź

Departament Prezydencji

w Radzie UE ^{espirmininkavimas@urm.lt brak}

Ministerstwo Spraw

Zagranicznych ^{urm@urm.lt brak}

Fundacja Konrada Adenauera –

Verbindungsbüro Litauen ^{vilnius@adenauer.lt negatywna} Fundacja Friedricha

Naumanna ^{info@freiheit.org brak}

Fundacja Heinricha Bölla ^{brussels@boell.eu} brak

Akcja Wyborcza Polaków

na Litwie ^{info@awpl.lt brak}

Ambasada Republiki

Litewskiej w Polsce ^{amb.pl@urm.lt, consul.pl@urm.lt,} rasa.rimickaite@urm.lt

Brak/ odpowiedź

odsyłająca Źródło: opracowanie własne na podstawie korespondencji trzykrotnie wysyłanej do wska-zanych podmiotów w okresie od listopada 2012 roku do kwietnia 2013 roku.

Jak pokazuje tabela 1, żadna z instytucji, do której zostały wysłane prośby o przesłanie informacji na temat zbliżającej się prezydencji nie odpowiedziała w satysfakcjonujący badaczy sposób. Elementem podnoszącym prawdopodo-bieństwo odbycia wizyty studyjnej, było wykonanie 6 rozmów telefonicznych z biurem poselskim Akcji Wyborczej Polaków na Litwie.

Skąpe informacje źle świadczą o wadze, z jaką Litwa podchodzi do informowania o swej prezydencji. Pamiętać należy, że wszelka informacja, w  dodatku wykorzystana w opracowaniu naukowym, jest multiplikatorem przekazu o priorytetach i świadczy o przestrzeganiu przez urzędników pań-stwa zasad dobrego obyczaju i chociażby udzielaniu jakiejkolwiek odpowiedzi na zapytanie mailowe. Analiza przekazu medialnego, sposobów jego kreacji, zakładanych rezultatów skłania do uznania, że prezydencja jest również cza-sem oddziaływania na zbiorowe emocje i oczekiwania społeczne w kraju, jak i za granicą. Prezydencja budzi emocje i nadzieje, angażuje w swój przebieg,

We would appreciate any information about the issues mentioned above. You can send them either in English, Polish, German or French. Thank you in advance for your effort, Yours sincerely Lara Gregl.

choćby pośrednio obywateli, nawet tych, którzy na co dzień nie dostrzegają perspektywy europejskiej w funkcjonowaniu państwa i w swoim otoczeniu.

Podczas polskiej prezydencji duże znaczenie przywiązywano do public

relations na arenie międzynarodowej, rozumianych jako ciągły i nieuchronny

proces komunikacji społecznej w świecie, w którym uczestniczą wszystkie rodzaje środków przekazu, ludzie (sportowcy), narodowe i ponadnarodowe struktury, organizacje międzynarodowe i korporacje transnarodowe, dzieła sztuki, wytwory materialne (narzędzia, artykuły sportowe etc.). Stąd opar-cie przekazu wewnątrzkrajowego, jak i zagranicznego, na zaplanowanych i  zorganizowanych działaniach rządu w celu stworzenia wzajemnie korzyst-nych relacji oraz budowania pozytywnego wizerunku państwa nadającego

ten przekaz87. Również podczas prezydencji spośród wielu metod kreowania

marki kraju powinno się wykorzystać także inne instrumenty: oddziaływanie poprzez służby informacyjne rządu i ministerstw, krajowe i międzynarodo-we agencje informacyjne; wizerunek kształtowany poprzez oddziaływanie na środki masowego przekazu (podróże studyjne dziennikarzy, przygotowywanie i przekazywanie materiałów informacyjnych; działalność kulturalna za gra-nicą (instytut kultury, ośrodki informacyjne, fundacje, warsztaty kulturalne ambasad); wspieranie nauki i sztuki w kraju, wydarzenia medialne w kraju; sprzedaż i promocja najlepszych produktów przemysłowych za granicą; akcje informacyjne i promocyjne skierowane do indywidualnych odbiorców, w środ-kach masowego przekazu oraz oddziaływanie poprzez produkty kultury maso-wej wpisane m.in. w kulturalny kalendarz prezydencji w kraju, jak poza jego granicami. Na podstawie zebranego materiału wydaje się, że służby litewskiej prezydencji nie spełniają tych funkcji w przededniu prezydencji. Powinny jednak zadbać o to w czasie jej trwania i podczas jej ewaluacji.

87 Materiały seminaryjne opracowane przez autora dla słuchaczy seminarium naukowego

How to manage a presidency? odbywającego się w Akademii Europejskiej w  Berli-nie 18.04.2010 roku. OpracowaBerli-nie na podstawie własnych doświadczeń, jak i nastę-pującej literatury: D. Piontek, Imagistyka społeczna, czyli marketing polityczny, [w:]

Media masowe w systemach demokratycznych. Teoretyczne podstawy i praktyczny wymiar komunikowania politycznego, B. Dodek-Ostrowska (red.), Wrocław 2004; M. Kucznik, Die manipulierte Meinung, Nationale Image Politik und internationale PR, Wien 1999;

M.  Ryniejska-Kiełdanowicz, Public relations w okresie kandydowania do Unii

Euro-pejskiej, Wrocław 2007; J. Olędzki, Komunikowanie w świecie, Oficyna Wydawnicza

Aspra_JR, Warszawa 2001; Marka dla Polski. Idea przewodnia. Rozwój i tożsamości

narodowej Polski, Raport nr 1, Instytut Marki Polskiej; P. Dorsch-Jungsberger, Natio-nalbildforschunhg und PR, [w:] Deutschland in der internationale Kommunikation,

5. P

ODSUMOWANIE

• Sukces litewskiej prezydencji będzie w dużym stopniu zależał od ściślej współpracy z dużymi i doświadczonymi państwami UE, zarówno w kon-tekście administracyjnym, jak i w realizacji priorytetów. Przede wszyst-kim przy realizowaniu „własnych priorytetów” ścisła współpraca z Polską i Niemcami będzie potrzebna Litwie. Sukces prezydencji będzie również zależał od współpracy instytucjonalnej na szczeblu unijnym, tym bar-dziej że Litwa spotyka się z niezwykle dużymi wyzwaniami, jak ustalenie budżetu UE. Można przypuszczać, że szczególnie Komisja Europejska będzie grała tutaj kluczową rolę, przede wszystkim ze względu na to, że będzie to pierwsza prezydencja litewska w Radzie UE.

• Można sugerować różne sukcesy przy realizacji własnych priorytetów Litwy. Najlepsze rokowania na sukces ma priorytet rozbudowania sieci energetycznej. Największe wyzwanie i największa presja będzie natomiast towarzyszyła Partnerstwu Wschodniemu.

• Ze względu na przygotowania prezydencji wydaje sie, że Litwa dobrze balansuje między interesami narodowymi i interesami unijnymi, i z per-spektywy innych państw taka polityka wydaje się wiarygodna i zyskuje akceptację. Kluczową rolę w tym kontekście niewątpliwie odgrywa prezy-dent Grybauskaite.

• Na podstawie zebranego materiału wydaje się, że służby litewskiej prezy-dencji nie informują wystarczająco o prezyprezy-dencji w przededniu jej inau-guracji. Powinny jednak zadbać o to w czasie jej trwania i podczas jej ewaluacji.

• Litwa potwierdzi lizboński model prezydencji z uwzględnieniem niefor-malnych uwarunkowań jej funkcjonowania

• Agenda prezydencji Litwy w znaczący sposób będzie zdeterminowana przez agendę unijną i sprawy pozostające poza jej zasięgiem, jak np. wybory w Niemczech i w Mołdawii

• Model brukselskiej prezydencji będzie sprzyjał europeizacji litewskiej administracji

B

IBLIOGRAFIA

Dokumenty

Baltic Development Forum, State of the region report. The top of Europe bracing

itself for difficult times. Baltic Sea Region Collaboration to sustain growth,

2012, http://www.bsr2012.eu/wp-content/uploads/BDF_SoRR_2012.pdf [dostęp 20.VI.2013].

Gedvilas V., Forthcoming Lithuanian Presidency of the Council of the EU at the

meeting between the Speaker of the Seimas and the diplomatic corps residing in Lithuania. Verbatim report, 14 grudnia 2012 r.

IEA, Lithuania, http://www.iea.org/countries/non-membercountries/lithuania/ [dostęp 8.V.2013].

Komisja Europejska, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady,

Europejskiego Komitetu ekonomiczno-społecznego i komitetu regionów dotyczący Strategii Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego, COM

(2009/248/3).

Ministerstwo Energii Republiki Litwy, National Energy Independence Strategy

of the Republic of Lithuania, przyjęta przez parlament litewski Seimas

26 czerwca 2012. Strategia dostępna na stronie internetowej: http://www. enmin.lt/en/activity/veiklos_kryptys/strateginis_planavimas_ir_ES/nes_ project_2010_2050.php.

Materiały prasowe; źródła internetowe

Barroso J.M.D., Statement by President Barroso following the meeting of the

European Commission with the Prime Minister of Lithuania, Mr Algirdas Butkevičius, Komunikat Komisji Europejskiej (SPEECH/13/361) z dnia

24 kwietnia 2013 r.

Brill K., Beliebteste Zuchtmeisterin, „Süddeutsche Zeitung”, nr 103, 4–5.V.2013. Buckens M., Lithuania’s No 1 priority: Emerge from being a small energy Island,

„Europolitics”, Summer 2013.

Cherkasau M., Lithuania looking ahead, „The Baltic Times”, 3.IV.2013, http:// www.baltictimes.com/news/articles/32776/ [dostęp 8.V.2013].

Eine Gesprächsrunde, Ambitionierte Pläne- harte Realität. Die neuen

EU-Mit-glieder und die Ratspräsidentschaft, „WeltTrends”, 2011, 78, maj/czerwiec.

Euractiv, EU-Russian cooperation needed to stop Baltic Sea becoming ‘green

soup’ z 21 lutego 2013 r. Pobrano z

http://www.euractiv.com/global-euro-pe/lets-cooperate-russia-baltic-tur-analysis-517994 „Europolitics”, Issue 1, Summer 2013.

Internationaler Karlspreis zu Aachen, Begründung des Direktoriums der

Gesel-lschaft für die Verleihung des Internationalen Karlspreises zu Aachen an die Präsidentin der Republik Litauen Dr. Dalia Grybauskaite. Dostępne na

stro-nie internetowej http://www.karlspreis.de/aktuelles/karlspreis_2013.html Iwaniuk J., Ex-„Baltic tiger” on way to recovery. Need for structural reforms

remains essential, „Europolitics”, Summer 2013.

Jegelevicius L., How far will low-budget airline carry the Steel Magnolia?, „The Baltic Times”, 25.IV.2013. Pobrano z http://www.baltictimes.com/news/ articles/32901/

J-V format proposed for nuclear project, „The Baltic Times”,

http://www.baltic-times.com/news/articles/32927/ [dostęp 20.V.2013].

Laurinenaite Simeleviciene J.J., Litwa: Białorusini, ci wspaniali klienci, www. presseurop.eu

Pop V., Lithuania faces record legislative load for EU presidency, www.euob-server.com

Pressekonferenz von Bundeskanzlerin Merkel und Präsident Putin anl. der Hannover Messe 2013, 8  kwietnia 2013 r., http://www.bundesregierung.

de/Content/DE/Mitschrift/Pressekonferenzen/2013/04/2013-04-08-merkel-putin-hannvoer-messe.html [dostęp 20.VI.2013].

Przewodnik po zwykłej procedurze ustawodawczej, Urząd Oficjalnych Publikacji

UE, Bruksela 2010.

RIA novosti, Lithuanian PM: Nuclear Plant Cancellation ‘Helps Russia’,

13 listopada 2012, http://en.ria.ru/world/20121113/177433018.html [dostęp

12.V.2013].

Volkery C., Litauens Präsidentin Grybauskaite: „Früher war Brüssel die

Zielsche-ibe, heute ist es Merkel“, „Spiegel Online”, 26.IV.2013. Pobrano z http://

www.spiegel.de/politik/ausland/litauens-praesidentin-grybauskaite-verteidigt-sparkurs-in-euro-krise-a-896614.html

Watson R., Cutting a dash on the European scene. Lithuania takes EU

Presi-dency role for first time, „Europolitics”, Summer 2013.

Opracowania książkowe

Dorsch-Jungsberger P., Nationalbildforschunhg und PR, [w:] Deutschland in

der internationale Kommunikation, W. Mahle (red.), Konstanz 1995.

Fiszer J. (red.), Prezydencja Polski w Radzie Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe Instytutu Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, War-szawa 2012.

Formuszewicz R., Adwokat i strażnik, „Nowa Europa Wschodnia”, maj–sier-pień 2012, nr 3–4.

Franzke J., Realität oder Mythos? Zur strategischen Partnerschaft zwischen

Deutschland und Russland, „WeltTrends”, marzec/kwiecień 2013, nr 89.

Gromadzki G., Wenerski Ł., Policy Brief: Going forward anyway. The Polish

view of the crisis of the Eastern Partnership, Bertelsmann Stiftung i Instytut

Spraw Publicznych, 2013.

Jańczak J., Why go beyond borders? Historical and Structural Reasons for the

EU Eastern Edge States’ External Initiatives, [w:] Beyond Borders. External Relations of the European Union, J. Jańczak (red.), Uniwersytet Adama

W dokumencie Myśli Ekonomiczna i Polityczna nr 3/2013 r. (Stron 184-200)