Logiki abstrakcyjne

Dla naszych celów wystarczaj ˛aca b˛edzie nast˛epuj ˛aca definicja logiki abstrakcyjnej (albo: systemu logicznego, w sensie uogólnionym).

Przez logik˛e abstrakcyjn ˛a rozumiemy ka˙zd ˛a par˛e uporz ˛adkowan ˛a L = (L, |=^L), spełniaj ˛ac ˛a nast˛epuj ˛ace warunki:

• L przyporz ˛adkowuje ka˙zdej sygnaturze σ zbiór L(σ), zwany zbiorem σ-zda ´n lo-giki L. [Uwaga: w niektórych przypadkach trzeba rozwa˙za´c klasy zamiast zbio-rów.]

• Je´sli σ ⊆ τ , to L(σ) ⊆ L(τ ).

• Je´sli A |=^L ϕ, to dla pewnego σ mamy: A ∈ Strσoraz ϕ ∈ L(σ).

• WARUNEK IZOMORFIZMU. Je´sli A |=^Lϕ oraz A ∼= B, to B |=^Lϕ.

• WARUNEK REDUKTU. Je´sli τ ⊆ σ, ϕ ∈ L(σ) oraz A ∈ Str_σ, to A |=^L ϕ wtedy i tylko wtedy, gdy A τ |=^Lϕ

Przypominamy, ˙ze A  τ jest τ -reduktem struktury A, czyli struktur ˛a powstaj ˛ac ˛a z A poprzez uwzgl˛ednienie tylko interpretacji wszystkich symboli z τ (a wi˛ec, gdy A ∈ Strσ oraz τ ⊆ σ, to w A  τ uwzgl˛edniamy tylko interpretacje symboli z τ , pomijaj ˛ac interpretacje symboli z σ − τ ).

Dla dowolnej logiki abstrakcyjnej L oraz ϕ ∈ L(σ) miech:

M od^σ_L(ϕ) = {A : A ∈ Strσ∧ A |=^Lϕ}

(je´sli σ b˛edzie jasne z kontekstu, b˛edziemy pisa´c M odL(ϕ)).

Niech Lωω oznacza logik˛e pierwszego rz˛edu. W tym przypadku funkcja L przy-porz ˛adkowuje ka˙zdej sygnaturze σ zbiór wszystkich zda´n pierwszego rz˛edu w których wyst˛epuj ˛a symbole z σ. Dla logiki Lωωb˛edziemy u˙zywali relacji |=, bez indeksu, po-krywaj ˛acej si˛e z relacj ˛a spełniania znan ˛a z wykładu Semantyka KRP.

„Moc wyra˙zania” poszczególnych logik abstrakcyjnych definiowana jest w termi-nach semantycznych:

• Piszemy L16 L²wtedy i tylko wtedy, gdy dla ka˙zdej sygnatury σ oraz ka˙zdego ϕ ∈ L1(σ) istnieje ψ ∈ L2(σ) taka, ˙ze: M od^σ_L1(ϕ) = M od^σ_L

2(ψ). Mówimy wtedy, ˙ze L1ma moc wyra˙zania nie wi˛eksz ˛a ni˙z L2.

• Gdy zachodzi L1 6 L², ale nie zachodzi L2 6 L¹, to piszemy L1 < L2 i mówimy, ˙ze L2ma moc wyra˙zania wi˛eksz ˛a ni˙z L1.

• Gdy zachodzi L16 L²oraz zachodzi L26 L¹, to piszemy L1∼ L2i mówimy,

˙ze L1i L1maj ˛a tak ˛a sam ˛a moc wyra˙zania.

Spo´sród wszystkich logik abstrakcyjnych wyró˙znimy klas˛e logik regularnych, speł-niaj ˛acych pewne naturalne warunki.

Powiemy, ˙ze logika L ma własno´s´c spójników Boolowskich, gdy:

• Dla ka˙zdej σ oraz ϕ ∈ L(σ) istnieje χ ∈ L(σ) taka, ˙ze dla ka˙zdej A ∈ Strσ: A|=^Lχ wtedy i tylko wtedy, gdy nie zachodzi A |=^Lϕ.

• Dla ka˙zdej σ oraz ka˙zdych ϕ, ψ ∈ L(σ) istnieje χ ∈ L(σ) taka, ˙ze dla ka˙zdej A∈ Str_σ:

A|=^Lχ wtedy i tylko wtedy, gdy A |=^Lϕ lub A |=^Lψ.

Je´sli L ma własno´s´c spójników Boolowskich, to b˛edziemy u˙zywa´c oznacze´n, od-powiednio, ¬ϕ oraz ϕ ∨ ψ dla formuły χ, o której mowa powy˙zej. W podobny sposób okre´slamy te˙z pozostałe spójniki Boolowskie logiki L. Jest to oczywi´scie uproszczenie notacyjne: dla pełnej poprawno´sci trzeba byłoby u˙zywa´c np. symboli ¬^L, ∨^L, itd.

Powiemy, ˙ze logika L ma własno´s´c relatywizacji, gdy dla ka˙zdej σ oraz ϕ ∈ L(σ) oraz ka˙zdego jednoargumentowego predykatu U istnieje ψ ∈ L(σ ∪ {U }) takie, ˙ze:

(A, U^A) |=^Lψ wtedy i tylko wtedy, gdy [U^A]^A|=^Lϕ, dla wszystkich A ∈ Strσoraz wszystkich σ-domkni˛etych podzbiorów U^A ⊆ A = dom(A). Tutaj [U^A]^Ajest pod-struktur ˛a A o uniwersum U^A. Je´sli L ma własno´s´c relatywizacji, to niech ϕ^U oznacza formuł˛e ψ, o której mowa w powy˙zszej definicji.

∗ ∗ ∗

Przed sformułowaniem nast˛epnej własno´sci logik abstrakcyjnych potrzebne b˛edzie przypomnienie pewnych faktów z semantyki KRP.

Przypomnijmy, ˙ze dla dowolnej σ, dowolnego zbioru zda´n Φ z Lωωoraz symboli:

n-argumentowego predykatu P , n-argumentowego symbolu funkcyjnego F oraz stałej indywidualnej c takich, ˙ze P /∈ σ, F /∈ σ oraz c /∈ σ mówimy, ˙ze:

• formuła ∀v0. . . ∀vn−1(P (v0, . . . , vn−1) ≡ ϕ(v0, . . . , vn−1)) jest σ-definicj ˛a P w Φ;

• formuła ∀v0. . . ∀vn−1∀vn(F (v0, . . . , vn−1) = vn ≡ ϕ(v0, . . . , vn−1, vn)) jest σ-definicj ˛a F w Φ, gdy Φ |= ∃!vnϕ(v0, . . . , vn−1, vn);

• formuła ∀v0(c = v₀≡ ϕ(v0)) jest σ-definicj ˛a c w Φ, gdy Φ |= ∃!v0ϕ(v₀).

Je´sli ∆ jest zbiorem σ-definicji dla predykatów P ∈ τ − σ, symboli funkcyjnych F ∈ τ − σ oraz stałych indywidualnych c ∈ τ − σ, to dla ka˙zdej A ∈ Strσtakiej, ˙ze A|= Φ istnieje dokładnie jedna struktura A^∆ ∈ Str_{τ −σ} taka, ˙ze A^∆  σ = A oraz A^∆|= ∆.

Rozwa˙zamy teraz sygnatury σ^∆takie, ˙ze σ ⊆ σ^∆oraz ∆ jest zbiorem σ-definicji symboli z σ^∆− σ.

Niech Φ b˛edzie zbiorem zda´n sygnatury σ. Wtedy ka˙zdej formule ψ o n zmiennych wolnych mo˙zna przyporz ˛adkowa´c formuł˛e ψ^∆tak ˛a, ˙ze:

• Je´sli A ∈ Strσ, A |= Φ oraz a0, . . . , an−1∈ dom(A), to: A^∆|= ψ[a0, . . . , an−1] wtedy i tylko wtedy, gdy A |= ψ^∆[a0, . . . , an−1].

• Φ ∪ ∆ |= ψ ≡ ψ^∆.

W konsekwencji, je´sli A ≡ B, to A^∆≡ B^∆.

Powy˙zsze fakty pozwalaj ˛a na przej´scie od dowolnych sygnatur do sygnatur czysto relacyjnych, tj. takich, które zawieraj ˛a jedynie predykaty. Inaczej mówi ˛ac, mo˙zemy ka˙zdy n-argumentowy symbol funkcyjny f zamieni´c na n + 1-argumentowy symbol relacyjny (predykat) F oraz ka˙zd ˛a stał ˛a indywidualn ˛a c zast ˛api´c jednoargumentowym predykatem C. Niech σ^r oznacza sygnatur˛e w ten sposób utworzon ˛a z sygnatury σ.

Ka˙zdej strukturze A ∈ Str_σ przyporz ˛adkowujemy wtedy struktur˛e A^r okre´slon ˛a w sposób nast˛epuj ˛acy:

• A^r= dom(A^r) = A = dom(A);

• dla predykatów P ∈ σ niech: interpretacja P w A^rb˛edzie identyczna z interpre-tacj ˛a P w A;

• dla n-argumentowego symbolu funkcyjnego f ∈ σ niech F^Arb˛edzie wykresem funkcji f^A, czyli F^Ar(a0, . . . , an−1, an) wtedy i tylko wtedy, gdy

f^A(a₀, . . . , a_n−1) = a_n;

• dla stałej indywidualnej c ∈ σ, niech C^Ar(a) wtedy i tylko wtedy, gdy c^A= a.

Dla ka˙zdej formuły ψ o n zmiennych wolnych w j˛ezyku o sygnaturze σ istnieje wtedy formuła ψ^r w j˛ezyku o sygnaturze σ^r taka, ˙ze dla wszystkich A oraz wszyst-kich a₀, . . . , a_n−1 ∈ dom(A): A |= ψ[a₀, . . . , a_n−1] wtedy i tylko wtedy, gdy A^r |=

ψ^r[a₀, . . . , a_n−1].

W konsekwencji, dla dowolnych A, B ∈ Strσ: A ≡ B wtedy i tylko wtedy, gdy A^r≡ B^r.

Te wiadomo´sci wystarczaj ˛a do sformułowania nast˛epnej własno´sci logik abstrak-cyjnych.

∗ ∗ ∗

Powiemy, ˙ze logika L dopuszcza zast ˛apienie symboli funkcyjnych oraz stałych indywidualnych poprzez symbole relacyjne, gdy dla dowolnej σ:

• dla ka˙zdej ϕ ∈ L(σ) istnieje ψ ∈ L(σ^r) taka, ˙ze dla wszystkich A ∈ Strσ: A|=Lϕ wtedy i tylko wtedy, gdy A^r|=Lψ.

Je´sli logika L ma powy˙zsz ˛a własno´s´c, to formuł˛e ψ istniej ˛ac ˛a na mocy definicji wy˙zej b˛edziemy oznacza´c przez ϕ^r.

Powiemy, ˙ze logika L jest regularna, gdy:

• L ma własno´s´c spójników Boolowskich;

• L ma własno´s´c relatywizacji;

• L dopuszcza zast ˛apienie symboli funkcyjnych oraz stałych indywidualnych po-przez symbole relacyjne.

Nast˛epuj ˛ace poj˛ecia przenosimy z KRP na wypadek logik abstrakcyjnych:

• zdanie ϕ ∈ L(σ) nazywamy spełnialnym w logice L, gdy M od^σ_L6= ∅;

• zbiór Φ ⊆ L(σ) nazywamy spełnialnym w logice L, gdy T

ϕ∈Φ

M od^σ_L 6= ∅;

• zdanie ϕ ∈ L(σ) nazywamy prawdziwym w logice L, gdy M od^σ_L= Str_σ;

• piszemy Φ |=^Lϕ, gdy ka˙zdy L-model wszystkich zda´n z Φ jest tak˙ze L-mode-lem ϕ (czyli gdy M od(Φ) =T{M od(ψ) : ψ ∈ Φ} ⊆ M od(ϕ)).

Mówimy, ˙ze logika L ma własno´s´c:

• Löwenheima-Skolema, gdy ka˙zde zdanie L-spełnialne ma model przeliczalny.

• zwarto´sci, gdy dla dowolnego Φ ⊆ L(σ), je´sli ka˙zdy sko´nczony podzbiór zbioru Φ jest L-spełnialny, to Φ jest L-spełnialny.